8-variant topshiriq

8-VARIANT

1.Topshiriq

Quyidagi savollarga javob bering.

1.Vektorli grafika.

2.Promt dasturi haqida ma’lumot

3.Masofaviy ta’limning imkoniyatlari, afzalliklari.

2.Topshiriq

MS Power Point yoki Prezi dasturlarida quyidagi mavzular asosida kamida 10 varoqlik slayt(Презентация) tuzing tuzilgan prezintatsiyani elektron nusxasini ilova qiling

1.Ms Word dasturida grafika bilan ishlash.

2.Masofaviy ta’limning imkoniyatlari,afzalliklari.

3.Operatsion sistema va uning turlari.

3.Topshiriq
Mutaxasislik faningiz bo’yicha biror bir mavzu bo’yicha AKTni qo’llagan holda dars ishlanmasini yarating.

Javoblar.

1. Vektorli grafika

Vektorli tasvirlar deb — tuzilishi jihatidan murakkabroq va har xil ko’rinishga ega bo’lgan geometrik ob’ektlar to’plamiga aytiladi. Bunday ob’ektlarga misol tariqasida to’g’ri to’rtburchaklar, aylanalar, ellipslar, ko’p burchaklar, kesmalar va chiziqlarni keltirish mumkin. Vektorli grafikanining xarakterli xususiyatlaridan biri undagi har bir ob’ekt uchun ularning tashqi ko’rinishlarini o‘zgartirish imkonini beradigan boshqarish parametrlari mavjud. Nuqtali tasvirlardan farqli ravishda vektorli tasvirlar ixtiyoriy ichki strukturaga ega bo’lishi mumkin.

Vektorli tasvirlarni nuqtali tasvirlarga aylantirish foydalanuvchi ishtirokisiz, amaliy dastur tomonidan amalga oshiriladi. Lekin nuqtali tasvirlarni vektorli tasvirga aylantirish foydalanuvchidan katta mahorat talab qiladi.

Vektorli grafika asosida giometrik figuralarning xossalari haqidagi matematik tasavvur yotadi. Vektorli grafikaning matematik asoslari bu nuqta, to’g’ri chiziq, kesma, ikkinchi va uchunchi tartibli egri chiziqlardir. Nuqta tekislikda ikkita son bilan (x,y) aniqlanadi. To’g’ri chiziq esa ikkita parametrga ega bo’lgan y=ax+b tenglama orqali aniqlanadi. Agar bu to’g’ri chiziq x o’qida ikkita x1 va x2 koordinatalari bilan chegaralansa u kesmani ani?laydi. Ikkinchi tartibli egri chiziqqa parabola, giperbola, ellips va aylanani misol qilish mumkin. Bu ikkinchi tartibli egri chiziq tenglamasi umumiy holda quyidagicha:

x2+a1y2+a2xy+a3x+a4y+a5=0.

Kompyuterda vektorli tasvirlar bilan ishlash nuqtali tasvirlar bilan ishlashga qaraganda ancha oson. Hozirda vektorli tasvirlar yaratuvchi amaliy dasturlar mashina grafikasining asosini tashkil qiladi.

Kompyutergrafikasitushunchasihozirdakengqamrovlisohalarnio’zichidamujassamlashtirib, bundaoddiygrafikchizishdantorealborliqdagiturlitasvirlarnihosilqilish, ulargazebberish, dasturvositasiyordamidahattotasvirgaoidyangiloyihalarniyaratishko’zdatutiladi. Kompyuter grafikasi keng tarqalib borayotgan dastur ta’minotidir,ya’ni kompyuter grafikasi mavjud va yangi yaratilayotgan dasturlarga tayanadi. Zamonaviy kompyuter texnolgiyasida kompyuter grafikasi bilan ishlash eng ommobop yo’nalishlardan biri bo’lib bormoqda. Hozirda bu yo’nalish bilan hatto professional rassom va dzaynerlar ham shug’ullanmoqda.

Ma’lumki inson axborotni eshitish va sezish a’zolariga nisbatan ko’rish a’zolari or?ali oladiKo’rgazmali axborotning o’zlashtirilishi oson bo`ladi.. Inson tabiatining ana shu xususiyati grafik operatsion tizimlarda ishlatiladi. Ularda axborot grafik ob’ektlar: znachoklar (belgilar), oynalar va rasmlar ko’rinishida tasvirlanadi.

Operatsion tizimning barcha grafik ob’ektlari, shuningdek, boshqa barcha tasvirlar qandaydir yo’l bilan kompyuterda xosil qilinishi yoki unga kiritilishi kerak. Grafik tasvirlarni kompyuterga kiritish uchun maxsus tashqi (atrof) qurilmalari ishlatiladi. Eng ko’p tarkalgan qurilma — bu skanerdir. Sunggi paytda raqamli fotokameralarning ham qo’llanish ko’lami kengayib bormoqda. Ularning oddiy fotoapparatlardan farqi shundaki, tasvir kimyoviy yo’l bilan fotoplyonkaga tushirilmaydi, balki fotokamera xotirasining mikrosxemalariga yozib qo’yiladi. U erdan axborotni kabel orqali kompyuterga uzatish mumkin. Ayrim raqamli fotoapparatlar ma’lumotlarni fayl sifatida egiluvchan diskka yozib qo’yish imkoniyatiga ham ega. Diskdagi axborotni esa kompyuterga o’tkazish unchalik qiyin emas.

2.Promt dasturi .

Tarjimon dasturlar - bu matnlarni bir tildan ikkinchi tilga komp'yuter yordamida tarjima qilish, orfografik xatolarni aniqlash hamda matnni tahrir qilish imkoniyatini beradi.

Avtomatik tarjima vositalaridan foydalanish.

Avtomatik tarjima dastur vositalarini shartli ravishda ikkita asosiy toifaga bilish mumkin. Birinchi toifa kompyuter lug’atlaridan iborat. Kompyuter lug’atlarining vazifasi oddiy lu’atlar vazifasi bilan bir xil: noma'lum siz mazmunini anglatadi. Kompyuter lug’atlarining afzalligi kerakli siz mazmunini avtomatik izlash va topishning qulayligi va tezligida kirinadi. Avtomatik lug’at, odatda, siz tarjimasini berilgan klavishlar kombinasiyasini bosish orqali sizlarni tarjima qilish imkonini beradi. Lug’at nafaqat sizlar, balki tipik siz birikmalarini sham izida jamlashi mumkin.

Ikkinchi toifaga to’liqmatnni avtomatik tarzda tarjima qilishga imkon beruvchi dasturlar kiradi. Ular bir tildagi (xatosiz tuzilgan) matnni qabul qilib, boshqa tildagi matnni beradi. Ish jarayonida dastur qamrovli lug’atlar, grammatik qoidalar majmui va dastur nuqtai nazaridagi eng sifatli tarjimani ta'minlovchi boshqa omillardan foydalanadi.

Ushbu vositalardan foydalangan holda dasturlar boshlang’ich matndagi gaplarning grammatik tarkibini tashlil qiladi, so’zlar orasidagi aloqani topadi va jumlaning boshqa tildagi to’g’ri tarjimasini qurishga intiladi. Gap qancha qisqa bilsa, tarjima shuncha to’g’ri chiqishiga imkon yaratiladi. Uzun gaplar va murakkab grammatik gap qurilishlarida tarjima sistemasi yaxshi natijaga olib kelmasligi mumkin.

Hozirda dunyoda ingliz tilidan boshqa tilga va boshqa tildan ingliz tiliga avtomatik tarjima qiluvchi dasturlar keng qo’llanilyapti. Bu ingliz tilining xalqaro muloqot borasida yetakchi rol

o’ynayotganligi bilan izoshlanadi. Ingliz tili o’rganish uchun ancha qulay va sodda, lekin uning soddaligi avtomatik tarjima sistemalari uchun kutilmaganda qo’shimcha qiyinchiliklar tug’diradi.

Hamma gap shundaki, ingliz tilidagi bir xil yozilgan so’zlar ko’pincha nutqning turli qismlariga tegishli biladi. Bu gapning grammatik tashlilini qiyinlashtiradi va avtomatik tarjimadagi qo’pol xatolarning yuzaga kelishiga olib keladi.

Biz kundalik faoliyatda tarjima programmalarining ko’p turlarini uchratishimiz mumkin.

Hozirgi vaqtda Rossiyada ham, shu jumladan respublikamizda ham quyidagi vositalar keng qo'llanilmoqda:

- STYLUS (PROMT firmasi mahsuloti) - elektron tarjimoni;

- PROPIS (AGAMA firmasi mahsuloti) - elektron lug'ati;

- ORFO, KONTEKST (INFORMATIK firmasi mahsuloti va LINGVO (BIT firmasi mahsuloti) - orfografik xatolarni aniqlovchi vositalar.

Lekin biz quyidagi eng ko’p tarqalgan va tanilgan Stylus dasturlariga to’xtaymiz.

Rus tilidan ingliz tiliga va ingliz tilidan rus tiliga avtomatik tarjima qilish sistemalaridan Socrat va Stylus kabi dasturlar keng tarqalgan. Stylus, shubshasiz, tarjimada yana ham yuqori sifat va o’zgaruvchanlikni ta'minlaydi. Stylus dasturining so’nggi versiyasi iz nomini o’zgartirdi va u endi Promt deb ataldi.

Promt dasturi universal, shu bilan birga ixtisoslashgan lug’atlardan iborat boy tarkiblarni iz ichiga olib, ulardan foydalanishni boshqaruvchi vositalarni iz ichiga oladi. Bironta ham lug’atga kirmagan so’zla tarjimasini mustaqil ravishda aniqlab, iste'mol lug’atida saqlaydi. Bundan tashqari, Promt dasturi xususiy ismlar va tarjima qilish talab etilmaydigan boshqa sizlar,masalan, qisqartma so’ zlar bilan ishlash qoidalarini ko’rsatish imkonini ham beradi.

3. Masofaviy Ta'limning imkoimkoniyatlari va afzalliklari.

Respublikamizda bugungi kunda kompyuter texnologiyalari va Internet tarmog’ini rivojlantirishga katta ahamiyat berilyapti. Shunga ko’ra, ta’lim tizimidagi o’quv yurtlarida informatika va axborot texnologiyalari fanlarining o’qilitishi - davr talabi bo’lib qolmoqda.

Shak-shubhasiz, sungi yillarda mutaxasislar yakdil tasdiklayotganlaridek, mamlakatimizda bu yunalishda sezilarli kadamlar kuyildi. Lekin shu soxadagi faoliyat xozircha talablar darajasida emas. Masalan, 2003 yilda EXMlar uchun dasturlarga patent olish uchun faqatgina 140 ariza ruyxatga olingan. Shu bilan birga, 2005-2013 yidagi ma’lumotlarga kura mamlakatdagi 631 akademik litsey va kasb-xunar kolledjining faqat 22 tasi, respublikadagi 64 oliy o’quv yurtning 40 tasi Internet tarmoklariga ulangan xolos. Respublikamizdagi kupgina o’quv yurtlari eski avlod kompyuterlar bilan jihozlangan yoki umuman kompyuterlashtirilmagan. Oliy ta’lim muassasalarning xar bir 100 talabasiga o’rtacha hisobda 3,3 kompyuter mos keladi (ma’lumotlar Toshkent aloqa institutida o’tkazilgan ilmiy amaliy konferensiya materiallaridan olingan). Kadrlar tayyorlashning sifatini yanada yaxshilash, ta’lim tugrisidagi konunni tula amalga oshirish uchun ta’limning turli shakllaridan foydalanish zarur bulib kelyapti.

Bu borada hukumatimiz tomonidan ko’p ishlar olib borilmoqda. Shularga Respublikasizda yangi rivojlangan, "masofaviy ta’lim" deb nomlangan, ta’lim turi misol kilishimiz mumkin. Ta’limning bu turi shu paytgacha mavjud bulgan ta’lim turlaridan uzining ayrim ijobiy tomonlari bilan ajralib turadi.

Masofaviy ta’lim (MT) – bu o’qituvchi va o’quvchi bir biri bilan masofa yoki vaqt orqali ajratilgan sababli, informatsion texnologiyalardan fodalanilgan ta’lim turi.

Bu ta’lim turini paydo bo’lishiga asosiy sabab deb informatsion va kommunikativ texnologiyalarning tezkor rivojlanishi va ular asosida prinsipial yangi ta’lim texnologiyalar (internet texnologiyalar) yaratilishini xisoblash mumkin. Internet texnologiyalardan foydalanish bizga o’quv materiallarni cheksiz va juda arzon tarkatish va kupaytirish, xamda uni o’quvchilarga tezkor va anik yetkazish imkoniyatlarini yaratib berdi. Shu bilan birga ta’lim interaktiv bulganligi sababli, o’quvchining o’z ustidan mustaqil ishlashning urni juda katta axamiyatga ega buladi.

Masofaviy ta’lim o’zi nima? Uning qanaqa ijobiy va salbiy tomonlari bor? O’zbekiston Respublikasida undan foydalanish zarurati bormi? Masofaviy ta’limni tashkil qilish uchun nima kerak?

Masofaviy ta’lim modellari.

Bu ta’lim turini bir necha modellari mavjud, ular masofaviy ta’lim tashkil kilinishiga sabab bulgan vaziyatlari bilan farklanadi: geografik sabablar (mamlakat maydoni, markazlardan geografik uzoklashgan regionlar mavjudligi), mamlakatni kompyuterlashtirish va informasiyalashtirish darajasi, transport va kommunikasiyalar rivojlanish darajasi, masofaviy ta’lim uchun mutaxasislar mavjudligi, ta’lim soxasida informasion va kommunikasion texnologiyalardan foydalanish darajasi, mamlakatning ta’lim soxasidagi odatlari.

Birlamchi model. Ushbu model fakat masofaviy o’quvchilar bilan ishlash uchun yaratiladi. Ularning xar bittasi virtual ukituvchiga biriktirilgan bulishadi. Konsultasiyalar va yakuniy nazoratlarni topshirish uchun esa regional bulimlar bulishi shart. Shunday o’quv kurslarda ukituvchi va o’quvchilarga o’quv shaklini va formasini tanlashda katta imkoniyatlar va ozodliklar beriladi.

Bu modelga misol kilib Buyuk Britaniyaning Ochik Universitetidagi (http://www.ou.uk) ta’limni olish mumkin.

Ikkilamchi model. Ushbu model masofaviy va kunduzgi ta’lim o’quvchilar bilan ishlash uchun yaratiladi. Ikkala guruxda bir xil o’quv dasturi va darslar jadvali, imtixonlar va ularni baxolash mezonlari mavjud. Shunday o’quv muassasalarda kunduzgi kurslarning soni masofaviylarga karaganda kup. Ushbu masofaviy kurslar pedagogika va uslubiyotdagi yangi yunalishlarni izlanishlarida kullaniladi.

Bu modelga misol kilib Yangi Angliya va Avstraliya Universitetidagi (http://www.une.edu.au) ta’limni olish mumkin.

Aralashgan model. Ushbu model masofaviy va kunduzgi ta’lim turlirini integrasiyalashtirish uchun yaratiladi. O’quvchilar o’quv kursning bir kismini kunduzgi, boshka kismini esa masofadan ukiydi. Shu bilan birga bu ta’lim turiga virtual seminar, prezentasiyalar va leksiyalar utkazish xam kiradi.

Bu modelga misol kilib Yangi Zelandiyadagi Massey Universitetidagi (http://www.massey.ac.nz) ta’limni olish mumkin.

Konsorsium. Ushbu model ikkita universitetlarni bir biri bilan birlashini talab kiladi. Ushbu muassasalardan biri o’quv kurslarni tashkil kilib ishini ta’minlasa, ikinchisi esa ularni tasdiklab, kurslarga o’quvchilarni ta’minlaydi. Shu bilan birga bu jarayonda butun universitet emas balki bitta kafedra yoki markazi yoki universitet urnida ta’lim soxasida ishlaydigan korxonalar xam katnashishi mumkin. Ushbu modelda o’quv kurslarni doimiy ravishda nazorat kilish va muallif xukuklarini tekshirish zarur buladi.

Bu modelga misol kilib Kanadadagi Ochik O’quv Agentligidagi (http://www.ola.bc.ca) ta’limni olish mumkin.

Franchayzing. Ushbu model ikkita universitetlar bir biri bilan uzlari yaratgan o’quv kurslar bilan almashishadi. Masofaviy ta’lim soxasida yetakchi bulgan o’quv muassasa bu soxada ilk kadam kuyadigan muassasaga uzining o’quv kurslarni takdim kiladi. Ushbu modelda ikkala muassasa o’quvchilari bir xil ta’lim va diplomlar olishadi.

Bu modelga misol kilib Ochik Universitet Biznes maktabi va Sharkiy Yevropa Universitetlari bilan bulgan xamkorligi bulishi mumkin.

Validasiya. Ushbu model universitet va uning filiallari bilan bulgan munosabatlariga uxshash. Bu modelda bitta universitet o’quv kurs, diplomlarlarni kafolatlasa, kolgan bir nechta universitetlar o’quvchilarni ta’minlaydi.Uzoklashgan auditoriyalar. Ushbu modelda informasion va kommunikasion imkoniyatlar keng foydalaniladi. Bitta o’quv muassasada bulib utgan o’quv kurslar videokonferensiyalar, radiotranslyasiyalar va telekomunakasion kanallar orkali sinxron telekursatuvlar kurinishida boshka auditoriyalarga uzatiladi. Aralashgan model bilan farki shundaki, bu modelda o’quvchilar kunduzgi ta’limda katnashmaydi.

Bu modelga misol kilib AKShning Viskonsing Universitetidagi va Xitoyning markaziy radio va televideniye Universitetidagi ta’limni olish mumkin.

Proyektlar. Ushbu model davlat yoki ilmiy izlanish maksadidagi dasturlarni bajarish uchun yaratiladi. Asosiy ish masofaviy ta’lim mutaxassislari va pedagoglar tuplangan ilmiy-metodik markazga tushadi. Ushbu modelda yaratilgan kurslar axolining katta kismiga namoyish kilinib uz vazifasini bajargandan keyin tuxtatiladi.

Bu modelga misol kilib Afrika, Osiyo va Lotin Amerikadagi rivojlanmagan mamlakatlarida utkazilgan kishlok xujaligi, soliklar va ekologiya xakidagi utkazilgan xar xil kurslar bulishi mumkin.

Masofaviy ta’limning yutuqlari va kamchiliklari.

Masofaviy ta’limning uzini metodik, iktisodiy, sosial yutuklari va afzalliklarga xamda uzining kamchiliklari va salbiy tomonlarga ega.

Metodik yutuqlar va afzalliklargaqkuyidagilarni kiritish mumkin:

Dars jadvalni kulayligi. O’quvchi uziga ma’kul bulgan vaktda o’quv jarayoniga katnashishi mumkin.Kulay foydalanish manzillari. O’quvchi internet kafe, uy, mexmonxona, ish

joyida va boshka joylardan o’quv jarayoniga katnashishi mumkin.

Kulay ukish tempi. Ta’lim, o’quvchilar yangi bilimlarni tushunish tempida utkaziladi.Kulay o’quv reja. O’quv rejani talabalarga individual va davlat ta’lim talablariga mos xolatda tashkil kilish mumkin.Ma’lumotlar bazasini tuplanishi. Oldingi ukigan talabalar bilimlarini tuplash

va undan foydalanish imkoniyati.

Kurgazmali kulayliklari. Multimediya imkoniyatlaridan tulik foydalanish imkoniyati.

Malakali ukituvchilarni tanlab ta’lim jarayoniga jalb kilish. Iktisodiy yutuklar va afzalliklarga kuyidagilarni kiritish mumkin:

Cheksiz masofaga ta’lim berish. Ukituvchi va o’quvchilar urtasidagi masofa xech kanday axamiyatga ega emas.Ish jarayoniga xalakit bermasligi. O’quvchi ishdan ajralmas xolatda ta’lim

oladi.

O’quvchilar sonini oshirilishi. Masofaviy ta’lim texnologiyalarni tulik kullagan o’quv muassasa talabalar soni 2-3 barovar oshishi mumkin.Narxi. Masofaviy ta’lim kurslari 2 va 3 barovar oddiy kurslarga karaganda arzon.

Sosial yutuklar va afzalliklarga kuyidagilarni kiritish mumkin:

Ijtimoiy guruxlarga ajratish yukligi. Masofaviy ta’lim kursida ikkinchi oliy yoki kushimcha ma’lumot oluvchilar, malaka oshirish va kayta tayyorganlik utash istagida bulganlar; ikkinchi paralel ma’lumot olishni xoщlagan talabalar; markazdan uzokda, kam uzlashtirilgan mintakalar aщolisi; jismoniy nuksonlari bulgan shaxslar; armiya xizmatida bulgan shaxslar; erkin kuchib yurishi cheklangan shaxslar; va boshkalar katnashishi mumkin.Yosh cheklanishlari yukligi. Ukishga jalb kilinuvchilarning yosh cheklanishlarini istisno kilinadi.

Ammo masofaviy ta’limda salbiy tomonlari xam borligi xakida aytish lozim.

Ularga kuyidagilarni kiritishimiz mumkin:

Elektron xolatdagi ta’lim va mulokot jarayonlarga ishonchsizlik. Ushbu sababdan talabalar asosan virtual xolatdagi ta’lim turida emas, balki oddiy (kunduzgi va sirtki) ta’lim turlarida ukish istagida bulishadi.Davlat masofaviy ta’lim standartlari yukligi va natijada davlat nusxasidagi diplom berilmasligi. Shu sababdan kupgina masofaviy ta’lim kurslari bitiruvchilariga fakat ushbu kursni bitirganligi xakida sertifikat yoki guvoxnomalar berishadi.Virtual muxit va texnika ta’minot bilan boglikligi. Masofaviy ta’lim internet

borligi, undan foydalanish narxi, tezligi va servislar mavjudligiga, maxsus kommunikasion texnikalar mavjudligi va ular ishlashiga taallukli.

Masofaviy ta’limning texnologiyalari va unda katnashuvchilari.

Masofaviy ta’limning asosiy texnologiyalariga kuyidagilarni kiritish

mumkin:

INTERAKTIV texnologiyalar:

Internet masofaviy ta’lim portali.Video va audio konferensiyalar.Elektron pochta orkali ta’lim.Internet orkali mustakil ta’lim olish.Uzokdan boshkarish sistemalar.Onlayn simulyator va o’quv dasturlar.Test topshirish sistemalari.

INTERAKTIV bulmagan texnologiyalar:

Video, audio va bosmaga chikarilgan materiallar.Televizion va radio kursatuvlar.Disklarda joylashgan dasturlar.

Video va audio konferensiyalar - bu Internet va boshka telekomunikasion aloka kanallari yordamida ikkita, uzoklashgan auditoriyalarni telekommunikasion xolatda bir biri bilan boglab ta’lim olish yuli. Video va audio konferensiyalar uchun katta xajmda maxsus texnika, yukori tezlikga ega bulgan a’loka kanali va ukitishni tashkil kilish uchun xizmat kursatuvchi mutaxassislarni jalb etish kerak buladi.

Internet orkali mustakil ta’lim olish - bu Internetda joylashgan kupgina saytlarda joylashgan katta xajmdagi ma’lumotlar ustidan mustakil ravishda ishlash va yangi bilimlar olish yuli.

Elektron pochta orkali ta’lim esa eng ommaviy Internet xizmatlaridan foydalanib, o’quvchi va ukituvchi urtasida xatlar orkali mulokot urnatib ta’lim olish yuli. U yordamida xar xil test, vazifa, savol-javob va kursatmalarni (matn,

grafika, multimediya, dasturlar va boshka kurinishida) junatib kabul kilishimiz mumkin.

Uzokdan boshkarish sistemalar - murakkab dastur, sistema va uskunalarni real xolatda boshkarish va ularda ishlash imkoniyatlarini yaratuvchi maxsus sistemalar yordamida bilim olish yuli. Uzokdan boshkarish sistemalarning asosiy vazifasi o’quvchiga fakatgina amaliy bilimlarni berish.

Simulyator, elektron darsliklar va o’quv dasturlar - bu asosan nazariy va amaliy bilimlarni kompyuter dasturlari orkali o’quvchilarga off-layn xolatida olish yuli. Simulyator va elektron dasrliklar xozirgi kunda ta’lim soxasida juda keng kullanilyapti.

Test topshirish sistemalar - bu maxsus dasturlar yordamida o’quvchilarning amaliy va nazariy bilimlarni tekshirish ing asosiy vazifasi bu talabalar bilimlarini tekshirib ularni baxolash.

Internetning masofaviy ta’lim portali bu maxsus Internet saytlar (onlayn resurslar). Ush bu saytlarning asosiy vazifasi - ta’lim jarayonini tashkil kilish, yoki boshka suzlar bilan o’quvchi va ukituvchi urtasida elektron on-layn mulokotni urnatish, ukituvchilarga o’quv materiallarni joylashtirish va o’quvchilarga shu ma’lumotlar bilan ishlashga xamda boshka masofaviy ta’lim servislardan foydalanishga imkoniyat yaratish