I FƏSİL. İNFORMASİYA İQTİSADİYYATININ
PREDMETİ VƏ METODU
1.1. Iqtisadi informasiya anlayışı
1.2. Informasiya iqtisadiyyatı və sənaye iqtisadiyyatı
1.3.
“Yaradıcı insan ” modeli
1.4. Iqtisadi informasiyanın metodu
İNFORMASİYA İQTİSADİYYATINA GİRİŞ
l.l.İqtisadi informasiya anlayışı
İqtisadiyyat termiai iki müxtəlif anlayışı ifadə etmok üçün isti-
fadə olunur.
Birinci, iqtisadiyyat - rifah, yəni, insanın həyatı və inkişafı üçün
vacib olan obyektlərin yarandığı, bölüşdürüldüyü və istifadə olun-
duğu ictimai həyat sferasıdır. Bu halda iqtisadiyyat özündə hər
hansı subyektiv qiymətləndirmədən asılı olmayan obyektiv rcallığı
əks etdirir. O, təcrübi iqtisadiyyatdır. Təcrübi iqtisadiyyatın osas
tərkib elementi empirik (yunanca empeiria - təcrübə deməkdir)
metodlarla aşkara çıxanla və tədqiq oluna bilən iqtisadi hadisə -
dayanıqh proses olur. İqtisadi hadisələr arasxnda qarşılıqlı əlaqə fı-
ziki, məntiqi, riyazi və s. obyektiv qanunlara tabedir. Bıına gorə də,
bir cəmiyyətə və bir zaman kəsiyinə aid olan iqtisadi hadisələr öz
aralannda razılaşdırıhnışdır və bir - birınə zidd ola bilməzlər.
İkinci, iqtisadiyyat - rifahın yaranması, bölgüsü və istifadəsıni
öyrənən elmdir. Bu halda iqtisadiyyat özündə insanın nadir şəxsi
keyfıyyətlərindən asılı olan şüur məhsulunu əks etdirir və buna
görə də, subyektiv xarakter daşıyır. Bu nəzəri iqtisadiyyat-
dır,onun tədqiqat obyekti ısə, təcrübi iqtisadiyyatdır.
Nəzəri iqtisadiyyatda eyni zamanda bir - birinə zidd olan nəzə-
riyyələr mövcud ola bılər. İqtisadçılar arasında əhəmiyyotli sayda
tərəfdar tapan və bununla yanaşı, Öz aralannda razıiaşdmhnış nə-
zəriyyələr sisteminin yaradılması üçün əsas oian nəzəriyyə iqtisadi
məktəbi yaradır. Bir - bırinə zidd olan iqtisadi məktəblərə klassik-
lər və sosialistlər, neoklassiklər və institusionalistlər, keynsçilər ve
monetaristiər və s. nümunə ola bilər. ymumi baza müddəalarına
malik olan iqtisadi məktəblər iqtisad elmində istiqaməti formalaş-
dırır. İki əsas istiqamətə ayınrlar: liberal və sosial - institusional.
Liberal istiqamətə fıziokratlar, klassik siyasi iqtisad, maltuzıançı-
Iıq, marjinalizm, neoklassik məktəb, monetarizm, iqtisadi imperi-
alizm və s. aid edilir. Sosial - institusional istiqamətə utopik sosi-
alizm, marksizm, tarixi məktəb, institusionalizm və s. aid ediiir.
Hər bir iqtisadi məktəbin empirik əsası bu məktəbin ardıcılla-
rının fıkrincə, vacib, yəni, bütün iqtisadi sistemin fəaliyyətini mü-
əyyən edən hər hansı hadisədir. Bu hadisəni iqtisadi hökmüranlıq
adlandınrlar. Əgər bu iqtisadi hadisə təcrübi iqtisadiyyatda ob-
yektiv olaraq dominant rolu oynayırsa, onda, iqtisadı məktəb adə-
tən, nəzəri iqtisadiyyatda hökmüranlıq mövqe tutur, yoni,
hökmran olur. Əgər uzunmüddətli tarixi dövrdə bir - birini əvəz
edən ideyaiar bir istiqamətə aiddirsə, onda o, hökmran istiqamot
olur. Iqtisad elmində artıq üç yüz ıl ərzində iiberal istiqamət
hökmraniıq edir, buna görə də, onu həm də meynstrim kimi mü-
əyyənləşdirirlər (ingiliscə mainstream - əsas istiqamət, əsas xətt
deməkdir). Bütün liberai məktəblər üçün ümumi oian iqtisadi do-
minant maddi əmtəələr istehsalı və ya sənaye istehsaltnın müəy-
yənedici həcmi ilə ifadə olunur. Buna görə də, libcral iqtisadi nə-
zəriyyəiər sistemini sənaye iqtisadiyyatı nəzəriyyosi və ya sadə-
cə, sənaye iqtisadiyyatı kimi xarakterizə etmək oiar. Başqa söz-
lərlə, sənaye iqtisadiyyatı sənaye cəmiyyətinin iqtisadi nəzəriy-
yəsidir. Sənaye iqtisadiyyatı ənənəvi iqtisadiyyat hcsab olunur.
Hər bir iqtisadi məktəbin nümayəndələri arastnda altemativ
iqtisadi nəzəriyyələrin mövcudluğunu qəbul etməyən və öz mək-
təbini bütövlükdə iqtisad elmilə eyniləşdirən alimlərə rast gəli-
nir. Bu tendensiya Özünü daha qabanq şəkiidə hökmran oian iibe-
ral istiqamətin tərəfdarian arasında göstərir. Beləliklə, A.Marşail
tərəfındən neoklassık nəzəriyyənin ıfadə olunması üçün ekono-
miks (ingiliscə economics - iqtisadi nəzəriyyə deməkdir) hal - ha-
zırda iqtısad elminin sinonimi kimi istifadə olunur. Bununla yana-
şı iqtisadiyyat onunla eyniyyət təşkil etməyən sənaye iqtisadiy>ra-
tı ilə eyniləşdirilir.
Hər hansı bir hökmüranlıqla xarakterizə olunan tarixi dövrü iq-
tisadiyyatm inkişaf mərhələsi adlandınrlar. Hər m ərhələyə öz nə-
zəriyyələrinin empirik bazisi qismində hökmüranlıq edən iqtisadi
hadisəni seçən hökmran məktəb uyğun gəlir. İqtisadi məktəbin
adı əksər hallarda müvafıq iqtisadi hökmürana göstorişi özündə
əks etdirir:
❖ Merkantitlizm. Bu termin ingiliscə merchant sözündon ya-
ranmışdır və ”tacir'’ deməkdir. İqtisadi hökmüran - bazarla-
rın formalaşması, ticarət sferasının genişlənməsidir. Bu
məktəbin çiçəklənmo dövrü - XVII əsrdir.
❖ Fiziokratiya yunancadan ”təbiətin hakimiyyəti" kimi tərcü-
mə olunur. İqtisadi hökmüran - kənd təsərrüfatı əməyinin
üstünlük təşkil etməsidir. Çiçəklənmə dövrü - XVIII əsrin
ikinci yarısı, Fransa.
♦> Klassik məktəb fıziki əməyın dəyərin yeganə mənbəyi ol-
duğunu göstərən əmok dəyəri haqqmdakı postulat üzərində
qurulmuşdur. İqtisadi hökmüran - fıziki əməyin və manu-
faktura istehsalının üstünlüyüdür. Çiçəklənmə dövrü -
XVIII əsrin ikinci yarısı - XIX əsrin birinci yarısı, İngiltəro.
❖ İnstitusionalizm. Məktəbin adının əsasında institut - tari-
xən formalaşmış ictimai ənənə anlayışı durur. İqtisadi
hökmüran - təsərrüfat həyatma mədəni faktorların təsirinin
güclənməsidir. Çiçəklənmə dövrü - XIX əsrin sonu - XX
əsrin əw əlləri, ABŞ.
XX əsrin sonlannda inkişaf etmış ölkələrin ictimai həyatında
müəyyənedici rol oynamağa başlayan iqtisadi hadisə aydın şəkildə
təyin olundu. Bu hadisə rifah istehsalında yaradıcı əməyin üstüıılük
təşkil edən miqdanndan ibarətdir. Yaradıcı adı altında heyvan və
ya maşın tərəfindən həyata keçirilə bilməyən istənilən ali iıısan fo-
Dostları ilə paylaş: |