8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

dəbə  uyğun geyimin əldə olunma imkanı insana ətrafındakılara özü- 
nün müəyyən sosial  qrupa, mədəni  baxışlara, şəxsi  keyfıyyətlərə və 
s.  aid olması  haqqında  informasiya venııək  imkanı  verir və buııuııla 
da, ona şəxsiyyətlərarası qarşıhqlı təsir üçün  əlavə imkanlar açır.
İstehlak meyarına qarşı  aşağıdakı  fıkirlər irəli  sürülür:
❖  mformasiya  istehlakı  həcminin  artması  insamn  informasiya 
ilə  yüklənməsinə  gətirib  çıxanr  ki,  bunun  da  nəticəsindo, 
hər  bir  informasiya  vahidi  onun  üçün  daha  az  ohəmiyyətli 
olur.  İnsanlann  hər  tərəfdən  işarələrlə  hücuma  məruz  qal- 
ması  informasiyanın  qəbulunu və  dərk  edilməsıni  çətinləş- 
dirir.  O, getdikcə  artır, məna isə,  azalır;
❖  informasiya  istehlakının  artması  ilə  informasiyanm  realhğı 
əks  etdirmək  qabiliyyəti  aşağı  enir,  işarələr müxtəlif mənbə- 
iərdən daxil olduğundan, tez dəyişir, bir - birilə ziddiyyət toş- 
kil  edir,  buna  görə  də,  onlann  həqiqətə  uyğunlıığunu  yoxla- 
maq  olmur.  İşarənin  özündən başqa  hər hansı  reallığı  əks  et- 
dirməsi  haqqındakı  təsəw ür  aktuallığını  itirir.  İnsan  həqiqə- 
tin  nisbi  oiması  ilə razılaşdığmdan. həqiqi  işarələrə  daha çox 
ehtiyac duymur.  Bu nöqteyi -  nəzərdən informasiya cəmiyyə- 
ti  özündə  insanın ala biləcəyi  bütün  işarələrin  süni  olduğunıı 
anladığı  ”mənzərə əsri"ni (“gpoxa zreliti')  əks etdirir;
❖  informasiyanm yaradılması  və  yayaılması  çox  vaxt  şirkotlə- 
rin  və  siyasi  partiyalann  reklam  m əqsədlənnə  tabedir.  XX 
əsr və onun mühasibədən sonrakı dövrünün əsas xüsusiyyə- 
ti  şüurlu  şəkildə  istifadə olunan  insam  inandımıa üsullannın 
yayılması oldu.  Bu üsullar siyasətdə  geniş  istifadə olunur və 
istehlak  sferasına  daha  dərindən  daxil  olurlar.  Bura  biliklə- 
rin  əm təəyə  çevriiməsini,  müzakirəyə  deyil  inandırmaya 
söykənmə,  reklama yönəlmiş kütləvi  informasiya vasitələri- 
nin  eskalasiyası  və  s.  aid  etmək  lazımdır.  Media  korporası- 
yalan  hor  şeydən  ə w ə l  satış  bazarınm  qeydınə  qalırlar,  on- 
lar  tərəfındən  istehsal  olunan  mohsullar  rcklam  verənlər 
üçün  maksimal  dərəcədə  böyük  auditoriya  toplamağa  yö- 
nəlmişdir.  Nəticədə,  onlar  yalnız  yaxşı  satılan,  lakin,  cüzi

---

miqdarda  yeni  informasiya  ehtiva  edən  əyləncə  məhsulları- 
nm müxtəlif növləriııi yaradırlar.  Bu məhsulların müəlliflərı 
qarşılarına  ciddi  sosıal  məqsədlər qoymadıqlarından  audito- 
riyanı  fasiləsiz əyləncə  istehlakına sürükləyirlər.
İnformasiyanın  monipulyasiya edildiyi  cəmiyyətdə  demokrati- 
yanın  mövcudluğuna  təhlükə  yaranır,  belə  kı,  seçıciiərdən  seçki- 
lərə  məsuiiyyətli,  düşünülmüş  və  ziyaiı  münasibət  toləb  etrnok 
olmaz.  Yurgen  Habermasın  fıkrincə,  informasiyamn  köməyilə 
idarəetmədən  müntəzəm  istifadə  “ictimai  sfcra”nın  (“açıq 
cəmiyyət  qarşısında  sferası”)  tənəzzülünün  başladığı  andır,  l'əb- 
iiğatm  yayılması  və  ictimai  fıkirlə  monipulyasiya  informasıyalı 
və rasional  düşünən cəmiyyət  ideyasmdan  təhrif vo  piar texnolo- 
giyası  istiqamətinə doğru uzaqlaşmaya  şahidlik edir.
6. 
Yaradıcı  meyar.  Fərz  olunur  ki,  informasiya  iqtisadiyyatı 
ictimai  həyatda ali,  yaradıcı  fəaliyyətin  hökmüranlığı  ilə xarakte- 
rizə olunur (ingiliscə creative -  yaradıcı  deməkdir).  Zaman vahid- 
lərində  ifadə  oiunmuş  yaradıcı  fəaliyyətin  məcmu  həcmi  infor- 
masiya iqtisadiyyatının yetkinlik səviyyəsini əks  etdirir.
Yaradıcı  meyar özünün  nəzəri  əsasını  iqtisad elmində  iik dofo 
olaraq yaradıcıhğı  iqtisadi  inkişafın əsas amili  qismində nəzərdən 
keçirən  avstro  -  amerikan  iqtisadçısı  Yozef Şumpeterin  işlərində 
tapmışdır.  Şumpeterə  görə,  sahibkarın  uğuru  ilk  növbədə  onun 
“yeni  kombinasiyalar”,  yəni,  öz  nadirliyi  hesabına  yaradıcısma 
gəlir  gətirə  bilən  spesifık  informasiya  məhsulları  yaratmaq  qabi- 
liyyətindən  asılıdır.  Müəyyən  zaman  keçəndən  sonra yeni  ideya- 
nın  rəqiblər  tərəfındən  mənimsənilməsi  nəticəsində  onun  müəl- 
iifınin  gəliri  kəskin  surətdə  azaiır  və  o,  yaradıcılığt  davam  ctdir- 
mək  məcburiyyətində  qalır.  Beləliklə,  yaradıcılıq  sahibkann  hə- 
yat fəaiiyyətinin aynlmaz elementinə çevrilir.
Yaradıcı meyara  qarşı  aşağıdakı  fıkirlər irəii  sürüiür:
❖  elmdə  hələ  də,  yaradıcılığın  birmənalı  tərifı  mövcud  deyiL 
Yaradıcıiığm  insanın  aii  fəaliyyətilə  eyni  olub  -  olmaması 
sualı  mübahisəlidir.  Bəzi  müəlliflər  əmin  edirlor ki,  yaradı- 
cılıq  qabiliyyəti  insanların  əksəriyyətinin  məhrum  oiduğu 
nadir keyfıyyətdir;

---

❖ insanın  istonilən  fəalıyyoti  aşağı  və  ali  funksıyalardan  iba- 
rətdir  və  çox  vaxt  onları  aymnaq  heç  do  asan  olmur.  Daha 
böyük çətinlik müəyyən qeydə alınmış zaman kəsiyində  in- 
sanın yaradıcıhğının məcmu davamltlığının ölçülməsidır,
❖ informasiyanm texnokratik tərifınin tərəfdarları onu simvol- 
ların  sərbəst yığımı  kimi  şərh  edirlər.  Bu halda  ınibnnasiya 
yalnız  insanın  ali  fəaliyyətinin  məhsulu  deyildir,  homçinın, 
maşınlar tərəfındən də yaradıla bilər.  Süni mtellekt sahəsin- 
dəki  uğurlu işlər bu yanaşma üçün güclü müdafıədir.
Cədvəl 1.1
İqtisadiyyatın inkişaf məriıalaləri
N*
İqtisadi hadiso
İqtisadi
nəzəriwə
Məktəbin
banisi
Dövr
1
Bazarlann forma- 
lasması
Mcrkantilizm A.Monkret-
yen
XVM osr
2
Kond təsərrüfatı 
omoyinin 
hökmüranliKi
Fİziokratiya
F. Kcne
XVIII osrin ikin- 
ci  yarısı
3
Ə1 omoyinin 
hökmüranlığı
Klassik mək- 
təb
A.  Smit
XVIII asnn ikinci 
- XIX osrin birin- 
cı vansı
4
Bazar sisteminiıı 
bölıranı
Marksizm
K.  Marks
XIX əsrin ortala- 
rı
5
İstehlakın artımı
Avstriya mək- 
təbi
K,  Mcnger
XIX usrin ikinci 
varısı
6 İqtisadiyyatın özü- 
niitənzımləməsi
Neoklassik
məktəb
A.  Marşall
XIX osrin ikinci 
vansı
7 Mədəniyyəiin iqti- 
sadiyvata  təsirİ
İnstitusiona-
liznı
T. Veblen
XIX osrin sonu -
XX  osrin ov'vəli
8
Dövlətin müdaxi- 
ləsi
Keynsçiiik
C. Kcyns
XX əsrin ortalan
9
İqtisadiyyatın ma- 
dəniwotə təsiri
İqtisadi impe- 
rializm
Q. Bekker
XX osriıı ikincİ 
varısı
10 Yaradıcı oməyin 
hökmüranlığı
İnformasiya
iqtisadiw'atı
Y.  Şumpc-  ; 
tcr
XXI asr.

---