87 Sevinç, Mehmedoğlu / İnançsızlığa Yönelmede Çevresel ve Entelektüel Faktörlerin Etkisi Öz

95

Sevinç, Mehmedoğlu / İnançsızlığa Yönelmede Çevresel ve Entelektüel Faktörlerin Etkisi

Grafik 2: DİSOL Puanlarına Göre İnançsızlık Nedenleri

 Düşük DİSOL puanı alanlar çevresel sebepleri, yüksek DİSOL puanı alanlar ise entelektüel 

sebepleri ön plana çıkarmıştır. Entelektüellik alt ölçeği puanı, DİSOL puanıyla birlikte azalmak-

tadır (Grafik 2). İki değişken arasında pozitif anlamlı bir ilişki vardır (r=,557; p<,01). İnançlılar 

çoğunlukla, dindarların veya din adamlarının katı tutumları, dindarların ikiyüzlü davranışları, 

dini yasakları delme isteği ve bedensel hazları sınırsızca yaşama isteği gibi nedenlerle inançsız-

lığın tercih edildiğini düşünmektedir. İnançsızlar ise Tanrı’nın varoluşunu mantıklı bulmama, 

eğitim görme, entelektüel gelişim, dini öğretilerin çelişik olması ve dinin anlamsızlığı gibi 

nedenlerle inançsızlığı tercih ettiklerini iddia etmektedir. Her iki grup, en az oranda çevresel 

sebeplere vurgu yapmaktadır. İnançsızların ve inançlıların birbirinden farklı sebepleri öne 

sürmesi, inançsızlığa neyin yol açtığı konusunda her iki grupta da bir farkındalığın ve algının 

olduğunu düşündürmektedir. Yani inançlılar ve inançsızlar, inançsızlığın nedeni olarak işaret 

edilen şeyin, kendi tercihlerini haklı çıkarma konusunda önem arz ettiğinin farkındadır. 

Entelektüel gelişimin en önemli bileşeni eğitim düzeyidir. Bu nedenle entelektüel sebeplere 

vurgu yapanların daha yüksek eğitim düzeyine sahip olmaları beklenmelidir. Eğitim düzeyi 

ile inanç/inançsızlık arasındaki ilişki incelendiğinde (Tablo 1), inançlıların inançsızlardan daha 

yüksek eğitim düzeyine sahip oldukları görülmektedir (χ

2

=12,271; p<,05). Lisanstan aşağı 

eğitim düzeyine sahip olanların DİSOL puan ortalaması (=4,08 SD=1,07), lisans veya üstü eği-

tim düzeyine sahip olanların DİSOL puan ortalamasından (=3,78 SD=1,29) yüksektir (p<,05). 

Tablo 1. 

Eğitim Düzeyine Göre DİSOL Puanlarının Karşılaştırılması

N

Ort

SD

t

p

Lisanstan az

236

4,0890

1,07413

2,872

,004

Lisans veya üstü

266

3,7820

1,29346

H

1

 hipotezine göre “İnançlılar ve inançsızlar arasında eğitim düzeyi açısından anlamlı bir fark 

yoktur.” Bulgular incelendiğinde bu hipotezin yanlışlandığı görülmektedir. Daha önce yapı-

lan ve inançsızların daha eğitimli olduklarını gösteren araştırma bulgularından hareketle 

geliştirilen H

1

 hipotezinin yanlışlanması, araştırmanın temel hipotezini destekleyici bir sonuç 

ortaya koymaktadır. İnançsızların eğitim düzeyinin inançlılara göre daha düşük çıkması, 

inançsızlığa geçişte entelektüel faktörlerin daha etkin olduğu iddiasını zayıflatmaktadır. 

---

96

İnsan & Toplum

Türk örneklemde eğitim düzeyi ile Tanrı’ya inanç arasında pozitif anlamlı (r=,129, p<,05) ve 

dindar/spiritüel olmama arasında negatif anlamlı (r=-,125 p<,05) korelasyon olduğu tespit 

edilmiştir. Eğitim düzeyi ile Tanrı’ya inanç ve DİSOL puanı arasındaki ilişki neden-sonuç bağ-

lamında incelendiğinde, basit doğrusal regresyon analizi sonucuna göre, eğitim düzeyi ile 

DİSOL puanı arasında anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir (R

2

=,016; p<,001). Fakat eği-

tim düzeyinin dindar/spiritüel olmamayı açıklama düzeyi yalnızca %1’dir (Tablo 2). Eğitim 

düzeyi ile Tanrı’ya inanç arasındaki ilişkiye bakıldığında da aynı sonuçlar elde edilmiştir.

Tablo 2. 

Eğitim Düzeyinin İnançsız Olma Üzerindeki Etkisi

ANOVA

b

Model

Kareler Toplamı

df

Ort Karesi

F

p

1

Regresyon 11,310

1

11,310

7,909

,005

a

Kalan

714,963

500

1,430

Toplam

726,273

501

Katsayılar

Model

Standardize Edilmemiş Katsayılar

Standardize 

Katsayılar

t

Sig.

B

Std. Hata

Beta

1

(Sabite)

4,357

,162

26,889

,000

Eğitim 

düzeyi

-,132

,047

-,125

2,812-

,005

a. Prediktörler: Eğitim düzeyi 

b. Bağımlı değişken: DİSOL Puanı

Olgunun daha iyi ortaya konulabilmesi için mülakatta inançsızlık nedenleri ele alınmıştır. 

Katılımcılara, dünya görüşlerini etkileyen faktörler, önemli dönüm noktaları, zaman içindeki 

değişim ve bu değişimde etkili olan önemli bir an veya olay olup olmadığı sorulmuştur. 

Katılımcılar genellikle birden fazla sebebe vurgu yapmışlardır (ortalama sebep sayısı 

2,3). Cevaplar kategorize edilmiş ve sonra bunlar kodlanmıştır. Kodlamalardan hareketle 

hangi faktöre ne oranda vurgu yapıldığı tespit edilmiştir. Tablo 3’te görüldüğü gibi, dinin 

anlamsızlığı ve rasyonel düşünme, inançsızlığa geçişte en yüksek oranda gerekçe olarak 

gösterilmektedir (%23,68). Hemen akabinde ilginç bir sonuç yer almaktadır. Katılımcılar 

%21 oranında din-dindar karşıtlığı sergilemektedir. Bu kategoriler, kendi aralarında üst 

kategoriler oluşturacak şekilde gruplandırıldığında, sebepler, temelde entelektüel, çevresel 

ve duygusal diye sınıflandırılmıştır. Çevresel sebepler %40,8 ve entelektüel sebepler %52,6 

orana sahiptir. En düşük oran %6,5 ile duygusal sebeplere aittir. Duygusal sebepler, herhan-

gi bir travmatik olaydan sonra duaların cevapsız kalması veya sevilen bir yakının kaybından 

ötürü Tanrı’yı sorumlu görme şeklindedir. 

---