87 Sevinç, Mehmedoğlu / İnançsızlığa Yönelmede Çevresel ve Entelektüel Faktörlerin Etkisi Öz

99

Sevinç, Mehmedoğlu / İnançsızlığa Yönelmede Çevresel ve Entelektüel Faktörlerin Etkisi

İnançızlığın Nedenleri: Çevresel Faktörler

Katılımcıların ergenlik dönemlerinde ebeveynleriyle ilişkilerini ölçen EDEİ verileri değerlen-

dirildiğinde, grupların ayrı ayrı puan ortalamaları alındığında en yüksek puan inançlılarda 

(3,53), daha sonra inançsız olarak büyüyenlerde (3,36) ve en düşük puan da sonradan inanç-

sız olanlarda (3,18) görülmüştür (Grafik 3). SİO’nun EDEİ puanı, yani ergenlik dönemlerinde 

ebeveynleriyle olumlu ilişki düzeyleri, diğer iki gruptan daha düşüktür.

 

Grafik 3: EDEİ Puan Ortalamalarının SİO, İB ve İ Arasında Dağılımı

Gruplar arasındaki puan farkının anlamlı olup olmadığını öğrenmek için tek yönlü ANOVA 

yapılmıştır (Tablo 6). ANOVA sonuçlarına göre gruplar arasındaki puan farkı anlamlıdır (p<,001). 

Tablo 6. 

EDEİ Puan Ortalamalarının SİO, İB ve İ Arasında Karşılaştırılması

N

Ort

SD

Std. 

Hata

Ortalamalar 

için 95% güven 

aralığı

Min

Max F

p

Alt 

sınır

Üst 

sınır

SİO

261

3,1762

,87243 ,05400

3,0699 3,2826

1,00 5,00

8,600

,000

İB

67

3,3582

,82748 ,10354

3,1515 3,5649

2,00 5,00

İ

165

3,5333

,87327 ,06798

3,3991 3,6667

1,00 5,00

Toplam

493

3,3205

,88272 ,03976

3,2424 3,3986

1,00 5,00

İnançsızların ergenlik dönemlerinde aileleri ile ilişkilerinin daha kötü olması ve özellikle de 

sonradan inançsız olanların daha kötü ilişkilere sahip olmaları, aile ilişkilerinin inançsızlığa 

geçişte nedensel bir etkisinin olabileceğini göstermektedir. Ergenlik döneminde ebeveynle 

ilişki ile inançsızlık arasında nedensel bir ilişki olup olmadığına dair yapılan doğrusal reg-

resyon analizi sonuçlarına göre, ergenlik dönemindeki ilişki, inançsız olmayı %3 oranında 

açıklamaktadır (p<,001). Bu ilişkinin daha açık biçimde ortaya konulabilmesi için üç grubun 

aile yapıları karşılaştırılmıştır.  Bu araştırmada, aile yapıları dört yönden karşılaştırılmıştır: (1) 

anne ve babayı çocukluk döneminde kaybetme (2) anne ve babayla çocukluk döneminde 

birlikte olma (3) anne-babanın birliktelik durumu (4) anne-babanın dindarlık durumu.

Anket verilerine göre, çocukken anne-babayı kaybetmenin veya anne-babadan ayrı büyü-

menin herhangi bir şekilde inanç/inançsızlıkla ilişkili olmadığı tespit edilmiştir.

---

100

İnsan & Toplum

Tablo 7. 

SİO, İB ve İ’nin Anne-Baba Birliktelik Durumları

Anne-baba birliktelik durumu

Boşandılar

Boşanmadılar 

ama ayrılar

Hiç ayrılmadılar

SİO

Tanrı’ya inanç içinde %

12,7

3,5

83,8

Anne-baba birliktelik durumu 

içinde %

61,1

52,9

51,7

İB

Tanrı’ya inanç içinde %

19,4

3

77,6

Anne-baba birliktelik durumu 

içinde %

24,1

11,8

12,4

İ

Tanrı’ya inanç içinde %

4,8

3,6

91,5

Anne-baba birliktelik durumu 

içinde %

14,8

35,3

36

Anne-baba birliktelik durumu incelendiğinde (Tablo 7), sonradan inançsız olanlar ile inanç-

sız büyüyenler arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir (χ

2

=12,026;  

p<,05). Anne-babası boşanmışlar arasında ilk sırada inançsız olarak büyüyenler gelmektedir 

(%19,4). Bunu sonradan inançsız olanlar (%12,7) ve inançlılar (%4,8) takip etmektedir. Anne-

babanın birliktelik durumu, doğrusal regresyon analizi sonuçlarına göre, inançsız olmayı %1 

oranında açıklamaktadır (R

2

=0,15; p<,001).

Grafik 4: SİO, İB ve İ’nin Anne-Baba Dindarlık Düzeyleri

Aile yapısıyla ilgili dördüncü bileşen, anne-babanın dindarlık düzeyidir. Anne-baba dindar-

lığı incelendiğinde (Grafik 4), beklenildiği üzere anne-baba dindarlığı gruplar arasında en 

yüksekten en düşüğe doğru şöyle sıralanmaktadır: inançlılar (Anne-3,98; Baba-3,54), sonra-

dan inançsız olanlar (3,36; 2,93), inançsız/dinsiz olarak büyüyenler (2,93; 2,37). İnançlıların 

anne-babaları diğer grupların anne-babalarından daha dindardır. Anne-babası en az dindar 

olan grup ise inançsız olarak büyüyenlerdir. Gruplar arasındaki fark ANOVA ile test edildi-

ğinde (Tablo 8), bu farkların istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür (p<,01). Bir diğer 

ilginç sonuç ise tüm gruplarda annelerin babalardan daha dindar olduğudur.

---

101

Sevinç, Mehmedoğlu / İnançsızlığa Yönelmede Çevresel ve Entelektüel Faktörlerin Etkisi

Tablo 8. 

SİO, İB ve İ’nin Anne-Baba Dindarlık Düzeyinin Karşılaştırılması

N

Ort

SD

Std. 

Hata

Ortalama için 

95% güven 

aralığı

Min Max F

p

Alt sınır Üst 

sınır

Anne 

dindarlığı

SİO

261

3,3563 1,34431 ,08321

3,1925 3,5202

,00

5,00

20,522

,000

İB

71

2,9254 1,38513 ,16922

2,5875 3,2632

,00

5,00

İ

170

3,9818 1,07336 ,08356

3,8168 4,1468

,00

5,00

Toplam

502

3,5071 1,31534 ,05924

3,3907 3,6235

,00

5,00

Baba 

 

dindarlığı

SİO

261

2,9272 1,38066 ,08546

2,7589 3,0955

,00

5,00

20,538

,000

İB

67

2,3731 1,42314 ,17386

2,0260 2,7203

,00

5,00

İ

165

3,5394 1,24693 ,09707

3,3477 3,7311

,00

5,00

Toplam

493

3,0568 1,39570 ,06286

2,9333 3,1803

,00

5,00

Tablo 9. 

Mülakata Katılanların Anne-Baba Dindarlık Düzeyleri

M

SD

d

Kadın

Anne dindarlığı

2,55

1,305

0,39

Baba dindarlığı

2,09

1,083

İki ebeveynin ortalama dindarlığı

2,32

Erkek

Anne dindarlığı

2,86

1,166

0,2

Baba dindarlığı

2,62

1,396

İki ebeveynin ortalama dindarlığı

2,74

Toplam

Anne dindarlığı

2,75

1,225

0.12

Baba dindarlığı

2,60

1,200

İki ebeveynin ortalama dindarlığı

2,68

Anne dindarlığı ile baba dindarlığının, ayrı ayrı olmak üzere, inançsızlıkla arasında hangi 

düzeyde nedensel bir ilişki olduğu incelenmiştir. Doğrusal regresyon analizi sonuçlarına 

göre annenin dindarlığı %7 (p<,001) ve babanın dindarlığı %9 (p<,001) oranında inançsızlık 

üzerinde etkilidir. Mülakata katılanların anne-baba dindarlıkları incelendiğinde (Tablo 9), 

ebeveynlerin ortalama dindarlık puanı 2,68 olarak bulunmuştur. Yani katılımcıların ebe-

veynleri, beşli bir skalada, ortalama olarak iki ile üç arasında bir puana sahiptirler ve bu, katı-

lımcıların ebeveynlerinin dindar olmadığını veya düşük dindarlık düzeyine sahip olduklarını 

göstermektedir. Anne ve baba dindarlığına ayrı ayrı bakıldığında annelerin (2,75) babalara 

göre (2,60) daha dindar oldukları görülmüştür. Bu veri, anket verileriyle uyumludur. Fakat 

anne ve baba dindarlığı arasındaki farkın etki boyutu küçüktür (d=,12). 

Cinsiyetlere göre anne-baba dindarlığı ele alındığında, ilginç bir sonuç elde edilmiştir. Buna 

göre, erkek inançsızların ebeveynleri (2,74) kadın inançsızların ebeveynlerine göre (2,32) 

daha dindardır. Yani ebeveynlerin daha az dindar olması durumunda kız çocukları inançsız-

---