98 Brutsellyoz (354-bet) Asta-sekin charchash, bosh va suyak og`riqlari bilan boshlanadi. Odam kechalari isitmalab, terlaydi. Isitma bir necha kunga yo`qolib ketadi, so`ng qayta keladi

Hushsiz yoki boshi jarohatlangan odamning qorachiqlariga e`tibor 
bering.
QULOQ, TOMOQ VA BURUN
Quloqlar:
Doim quloqdagi 
og`riq va infeksiya belgilarini tek-
shiring, ayniqsa, agar bola isitmalayot-
gan yoki shamollagan bo`lsa. Ko`p 
yig`lab qulog`ini tortayotgan bolada 
ko`pincha quloq infeksiyasi bo`ladi 
(554-bet).
Quloqni asta tortib ko`ring. Agar bu og`riqning zo`rayishiga olib kel-
sa, infeksiya quloq nayida bo`lishi mumkin (eshituv kanalida). Shuning-
dek quloq ichidagi qizarishlarga va yiringlarga e`tibor bering. Bunda kichik 
fonarcha yordam beradi. Lekin cho`p, sim yoki boshqa qattiq narsalarni 
hech qachon quloq ichiga tiqmang.
Kasal yaxshi eshitayotganini yoki uning bir qulog`i boshqasiga 
nisbatan og`irroq ekanligini tekshiring. Eshitish qobiliyatini aniqlash uchun 
bosh va boshqa barmoqlaringizni kasal quloqlari oldida ishqalang. Karlik 
va quloqlardagi zing`illash xususida 584-betga qarang.
Tomoq va Og`iz: 
Tomoq va og`izni kichik fonarcha yoki quyosh 
nuriga tutib tekshiring. Buning uchun qoshiqning ushlaydigan joyi bilan 
tilni pastga bosing yoki kasal „aaaaa....” desin. Tomoq qizarganiga yoki 
tomoq bezlari shishgan va ularda yiringli dog`lar (555-bet) bor yoki yo`ql-
igiga e`tibor bering. Shuningdek, og`izdagi yaralar, yallig`langan milklar, 
og`riqli til, chirigan yoki abssessli tishlar va boshqa kasalliklarga ahamiyat 
bering (17-bob).
Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013
107
Burun:
Burun oqyaptimi yoki bitganmi? (Bola burni orqali nafas 
olayotganiga qarang.) Ichini yoriting va shilimshiq, yiring, qon, qizarish, 
shish yoki sassiq hidlar bor-yo`qligiga e`tibor bering. Sinusit (gaymorit) 
yoki allergik ta`sir (307-bet) belgilarini izlang.
TERI
Bemorning kasalligi qanchalik oddiy ko`rinmasin, uning butun ta-
nasini tekshirish muhimdir. Chaqaloq va bolalar ehtiyotkorlik bilan echinti-
rilishi kerak. Odatdan tashqari har qanday holatlarda quyidagilarga e`tibor 
bering:
odatdan tashqari bo`rtmalar 
yoki jismlar
odatdan tashqari, sochning 
to`kilishi, soch rangining yo`qol-
ishi yoki tovlanishining yo`qoli-
shi (390- bet)
qoshlarning tushib ketgani 
(moxov bo`lishi mumkin) (359 - 
bet)
• yara chiqqan, jarohatlangan yoki biror 
narsa kirgan joylar
• toshma yoki tugunchalar
• xol, dog` yoki boshqa g`ayrioddiy 
belgilar
• yallig`lanish (infeksiya belgilari, qizar
-
ish, issiq, og`riq va shish mavjud bo`l-
gan joylar)
• shishgan joy
• limfatik tugunlarning shishi, bo`yin, 
qo`ltiq yoki chovdagi kichik bezlar 186-
bet).
Bolalar dumbalarining orasini, jinsiy 
organlari yonlarini, qo`l va oyoq bar-
moqlari orasi, quloqlari orqasi va bosh-
larini (bit, chandiq, temiratki, toshma 
va yaralarni aniqlash uchun) har safar 
tekshirib turing.
Teri muammolarini aniqlash uchun 
374-betga qarang.

---

Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013
108
QORIN
Agar kasalning qorni og`riyotgan bo`lsa, og`riq qayerda ekanligini toping.
Og`riq doimiy yoki xuruj kabi kelib ketuvchi ekanligini aniqlang.
Qorinni tekshirishingizdan oldin, u yerda odatdan tashqari shish yoki 
bo`rtmalar bor-yo`qligiga e`tibor bering.
Og`riqning joyi ko`pincha sababning topilishiga olib keladi (keyingi betga 
qarang).
Dastlab, kasal og`riyotgan joyni 
barmog`i bilan ko`rsatsin.
So`ng qaysi joyda og`riq qattiqroq ekanligini 
bilish uchun qorinning turli joylarini ko`rsatilgan 
joyning qarama-qarshi tomonidan boshlab 
paypaslab ko`ring.
Qorinning yumshoqligiga, qattiqligiga yoki bemor qorin muskulla-
rini yumshata olishiga e`tibor bering. Qattiq qorin og`rig`i, “o`tkir qorin”ni 
bildirishi mumkin, balki appenditsit yoki peritonit(196-bet) bo`lishi mumkin.
Agar siz peritonit yoki appenditsitdan shubha qilayotgan bo`lsan-
giz, 196-betda aytilgan Shyotkin-Blyumberg simptomini tekshiring.
Qorin sohasidagi har qanday shish, qattiqlashgan joylarni izlab toping.
Agar kasalning qorni to`xtovsiz og`rib, ko`ngli aynisa va bir necha 
kundan beri ichi kelmagan bo`lsa, qorniga quyidagicha qilib qulog`ingiz 
(yoki fonendoskop)ni qo`ying:
Hammabop Tibbiyot Qo’llanmasi 2013
109
Ichaklardagi g`urillashlarga quloq soling. Agar 2 min.dan 
so`ng ham hech narsa eshitmasangiz, bu xavfli belgidir. 
(Ichakning xatarli dardlari, 194-bet.)