v ə e v s i z l ə r ə q ar ş ı o n l a r d a n d a h a q a y ğ ı k e ş , a c l a r ı d o y u r m a ğ a v ə
e h t i y a c ı o l a n l a r a y a r d ı m g ö s t ə r mə y ə , z o r a k ı l ı ğ n q a r ş ı s ı n ı a l m a ğ a
v ə z a l ı m d a r ğ a l a r ı v ə o n l a r ı n ə l a l t ı l a r ı n ı ö l d ü r mə y ə h a z ı r o l an
a d a m l a r t a p m a q çə t i n d i r ." ( 7 6 , s . 3 3 )
B e r t e l s i n f i k r i n c ə , ə x i t ə r i q ə t i n i n t ə l i m i N i z a m i n i n h ə y a t v ə
f ə a l i y y ə t i n ə d ə r i n t ə s i r g ö s t ə r m i ş d i r . S u f i ş e y x l ə r i x ə l i f ə l ə r ə
n e c ə m ü r a c i ə t e d i r d i s ə , ş a i r d ə mü a s i r i o l an h a k i ml ə r l ə o cü r
d a n ı ş ı r , o n l ar ı
" ə z i l mi ş l ə r ə
mə r h ə mə t g ö s t ə r mə y ə " ,
i n s a n s e v ə r l i y ə v ə x e y i r x a h l ı ğ a ö y r ə d i r d i . G ə n cə ş e y x i mə d d a h
s a r a y ş a i r l ə r i n i n y o l u i l ə g et m ə md i y i n ə , s ə d ə q ə ü ç ü n ə l i n i
h a k i m l ə r ə a ç m a d ı ğ ı n a ö y ü n ü r , f ə x r e d i r d i . D o ğ r u d u r , ş a i r
h ö k md a r l a r d a n t a m a mi l ə ü z d ö n d ə r ə b i l m ə z d i . M ə s ə l ə n , " L e y l i
v ə M ə c n u n " p o em a s ı ü ç ü n Ş i r v a n ş ah A x s i t a n d a n s i f a r iş a l m a s ı n ı
g ö s t ər ə b i l ə r i k .
N i z a m i ş ü n as l ı q mö v z u s u n a h ə s r e d i l mi ş s o n r a k ı ə s ə r l ə r i n d ə
o l d u ğ u k i mi , Ni z a mi n i n h ə y a t v ə f ə a l i y y ə t i n ə h ə s r e d i l mi ş
m o n o q r a f i y a d a d a B e r t e l s b e l ə b i r f i k r i n d ə t ə k i d e d i r d i k i , ş a i r i n
ə s ə r l ə r i n d ə i s t o r i o s o f v ə s o s i a l a s p e k t l ə r o l d u q c a mü h ü md ü r .
Ə g ə r X I X ə s r v ə X X ə s r i n ə v v ə l l ə r i n d ə ş ə r q ş ü n a s l a r N i z a m i n in
p o e ma l a r ı n d a y a l n ı z d i n i , o s ı r a d a n s u f i d ü n y a d u y u m u n u n
i n i k as ı n ı g ö r ü r d ü l ə r s ə , B e r t e l s o n l a r d a d a h a ç o x s o s i a l
m o t i v l ə r i n o l d u ğ u n a ü s t ü n l ü k v er i r d i .
T ə d q i q at ç ı n ı n f i k r i n c ə , N i z a m i p o e m a l a r ı h a k i m l ə r ü ç ü n
t ə l i m a t r o l u n u o y n a m a l ı , ö z ö l k ə l ə r i n i n s ə a d ə t i n i v ə
ç i ç ə k l ə n mə s i n i n e c ə t ə m i n e t m ə y i o n l a r a ö y r ə t mə l i i d i . Y e v g en i
E d u ar d o v i ç N i za m i p o e m a l a r ı n ı ş a h l a r ı n q ar ş ı s ı n a t u t u l m u ş
g ü zg ü y ə
b ə n z ə d i r d i . B u g ü z g ü l ə r i s ə , s a r a y m ə d h i y y ə
p o e z i y as ı n d an f ə r q l i o l a r a q n ə h ay ə t s i z d ə r ə c ə d ə h ə q i q ə t
g ö s t ər i ci l ə r i i d i lə r .
B u f i k r i n s ü b u t u ü ç ü n B e r t e l s " S i r l ə r x ə z i n ə s i "
p o e m a s ı n d an a ş ağ ı d a k ı b e y t l ə r i ö r n ə k g ə t i r i r :
Ö l k ə n i v i r a n q o y a n z ü l m d ü r
İ n s a n l a r a m e h r i b a n l ı q – ə b ə d i s ə a d ə t d i r .
D ö v l ə t i n d ay a ğ ı ə d a l ə t d i r .
S ə n i n ö z i ş l ə r i n ə d a l ə t d ə n y o l u n a d ü ş ə r .
N ə q ə d ə r z ü l m t o z u q a l d ı r m a q o l a r ,
Ö z ü z ü n ü n s u y u n u v ə b aş q a l ar ı n ı n q a n ı n ı t ö k m ə k o l a r ?
Q ı z ı l s i k k ə d ə m i r l ə ə l d ə e d i l d i y i ü ç ü n
P a d ş a h l a r d ah a ç o x d ə m i r ç i l i k e d ə r l ə r .
H ö k md a r b u y o l d a s o y ğ u n çu l u q e d i r s ə ,
V a r - d ö v l ə t d ə n s ə d i l ə n ç i l i k y a x ş ı d ı r . ( 7 6 , s . 6 3 )
B u m i s r a l a r d a p a d ş a h ı n d ə mi r ç i i l ə m ü q ay i s ə e d i l mə s i v ə
ə d a l ə t i n h a z ı r l an d ı ğ ı d ə m i r ç i z i n d a n ı v ə k ö r ü y ü s i mv o l i k as ı
x ü s u s i ma r a q d oğ u r u r . İ ş b u r a s ı n d a d ı r k i , b i r ç o x x a l q l a rı n
m i f o l o j i s i s t e m l ə r i n d ə d ə m i r ç i k ö r ü y ü ey n i z a m a n d a d ağ ı d ı cı v ə
y a r a d ı c ı q ü v v ə k i mi ç ı x ı ş e d i r – o ə v v ə l c ə h ə r ş e y i m ə h v e d i r –
ə r i d i r , s o n r a i s ə y e n i b i r ə ş y a y a r a t ma ğ a k ö m ə k e d i r ; o l a b i l s i n
k i , d ə m i r ç i l i k s ə n ə t i n i n mü k ə m mə l ə s ə r i s i m v o l i k p l a n d a – y e n i
h ə y a t f o r m a l a r ı v ə i c t i m a i q u r u l u ş u n i f a d ə s i d i r . B u m i s r a l a r d a
q ı z ı l ı n d ə mi r l ə ə l d ə e d i l mə s i s i mv o l i k as ı d a v ar d ı r – b u , mö v cu d
ə n ə n ə l ə r v ə q a n u n l a r ə s a s ı n d a d a h a m ü k ə mmə l i c t i ma i q u r u l u ş
f o r ma l a r ı n ı n y a r a d ı l ma s ı d e m ə k d i r .
" B ö y ü k A z ə r b a y c a n
ş a i r i N i z a mi " m o n o q r af i y a s ı n ı n
" X o s r o v v ə Ş i r i n " f ə s l i n d ə B e r t e l s , N i z a m i n i n F i r d o v s i e p i k
ə n ə n ə s i n d ən u za q l a ş m a q q ə r a r ı h a q q ı n d a d a n ı ş ı r ; h ə mi n ə n ə n ə n i n
m a y a s ı h a k i m s ü l a l əl ə r , o n l a r ı n h a k i m i y y ə t ə g ə l mə s i v ə i n k iş a f ı
Dostları ilə paylaş: |