d a v a m v ə i n k i ş a f e t d i r m i ş l ə r .
F a r s d i l l i A z ə r b a y c a n p o e z i y a mə k t ə b i n i n t ə h l i l i Y . E .
B e r t e l s i n e l mi i r s i n d ə k i " n i z a m i ş ü n as l ı q mö v z u s u " n d a mə r k ə z i
y e r l ə r d ə n b i r i n i t u t u r . B u m ə k t ə b i n ö y r ə n i l mə s i , B e r t e l s i n
y a r a d ı c ı l ı ğ ı n d a N i z a m i G ə n c ə v i n i n v ə b a ş q a b ö y ü k o r t a ə s r
A z ə r b a y c a n ş a i r l ə r i n i n b ə d i i i r s i n i n t ə d q i q n d ə b i r n ö v p r o l o q ,
N i z a mi mö v z u s u n a g i r i ş o l m u ş d u r .
S a d a l an a n ş a i r l ə r d ə n y a l n ı z M ə h s ə t i G ən c ə v i n i n A z ə r b a y c a n
p o e z i y a m ə k t ə b i n ə mə n s u b l u ğ u n u , h ə t t a o n u n t a r i x i b i r ş ə x s i y y ə t
k i mi mö v c u d o l u b o l ma ma s ı n ı ş ü b h ə a l t ı n a a l a n B e r t e l s , b u ş a i r ə
h a q q ı n d a mə n b ə l ə r d ə k i d o l a ş ı q v ə z i d d i y y ə t l i mə l u ma t l a r d a n
ç ı x ı ş e d i r d i . Bu h a q d a t ə d q i q a t ı n g i r i ş b ö l mə s i n d ə ə t r a f l ı s ö z
a ç mı ş ı q .
B e r t e l s k i f ay ə t q ə d ə r t e z - t e z N i z a m i ə s ə r l ə r i n ə f a r s d i l l i
A z ə r b a y c a n p o e z i y a mə k t ə b i n i n b ə d i i p r o q r a m ı , o n u n ə s a s ə d ə b i
m ö v q e l ər i p r i zma s ı n d an b a x ı r d ı . Ş e y x N i z a m i n i n p o e t i k
f ə r d i l i y i n i n t ə h l i l i n i f a r s d i l l i o r t a ə s r l ə r
ə d ə b i - mə d ə n i
p a r ad i q m a s ı m ü ş ay i ə t e d i r . O d u r k i , d a h i N i z a m i G ə n c ə v i n i n
y a r a d ı c ı l ı ğ ı mə h z b u k o n t e k s t d ə a r a ş d ı r ı l m a l ı , ö y r ə n i l mə l i d i r .
2 . 3 . " Bö y ü k A z ə r b a y c a n ş a i r i N i za m i " m o n o q r a f i y a s ı
1 9 4 0 - cı i l d ə Y . E . B e r t e l s i n " B ö y ü k A z ə r b a y c a n ş a i r i
N i z a m i " m o n o q r af i y a s ı n ı n n ə ş r i , 1 9 4 1 - c i i l d ə x a l q ı mı z ı n
k e ç i r mə y ə h a z ı r l a ş d ı ğ ı N i z a m i G ə n c ə v i n i n 8 0 0 i l l i k y u b i l e y i n ə
h ə s r o l u n m u ş d u . B ö y ü k V ə t ə n mü h a r i b əs i n i n b aş l a n m a s ı
y u b i l e y i n k e ç i r i l mə s i n ə m a n e o l s a d a , B e r t e l s i n mo n o q r af i y a sı
N i z a m i y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı n ş ö h r ə t l ən mə s i v ə g e n i ş y a y ı l ma s ı i ş i n ə
ç o x d ə y ə r l i b i r t ö h f ə o l d u . M o n o q r a f i y a n ı n g i r i ş h i s s əs i n d ə
B e r t e l s y a z ı r d ı k i : " H a zı r k ı k i ç i k ə s ə r i n q ar ş ı y a q o y d u ğ u v ə z i f ə
o q ə d ə r d ə b ö y ü k d e y i l d i r . B u k i t a b Azə r b a y ca n ə d ə b i y y a t ı i l ə
t a n ı ş o l ma y a n o x u c u y a b ö y ü k ş a i r i n k i m o l d u ğ u n u , h a n s ı
ş ə r a i t d ə y a z ı b y a r a t d ı ğ ı n ı , ə s ə r l ə r i n i n n ə l ə r d ə n i b a r ə t o l d u ğ u n u
v ə o n u n d ü n y a ə d ə b i y y a t ı q a r ş ı s ı n d a h a n s ı b ö y ü k x i d mə t l ə r i
o l d u ğ u n u a n l a t ma l ı d ı r . " ( 7 6 , s . 6 ) B ü t ü n b u v ə z i f ə l ə r i n
ö h d ə s i n d ə n t ə d q i q a t ç ı y ü k s ə k s ə v i y y ə d ə g ə l m i ş , ş a i r i n ə d ə b i
p o r t r e t i n i d ö v r ü n k o n t e k s t i n d ə o x u cu l a r a t ə q d i m e d ə b i l mi ş ,
" ş a i r i n d ö v r ü " a n l a yı ş ı n ı g en i ş v ə s ə r b ə s t ş ək i l d ə ş ər h e t mi ş ,
N i z a m i G ə n c ə v i y ar a d ı c ı l ı ğ ı n ı n ə d ə b i , t a r i x i v ə s o s i a l
k o n t e k s t l ə r i n i d ə r i n d ən v ə t ə f ə r r ü a t ı i l ə t ə h l i l ə c ə l b e t mi ş d i r .
" D ö v r – h ə y a t – y a r a d ı c ı l ı q " t r i a d as ı n d a ə s a s a k s e n t ş a i r i n
y a r a d ı c ı l ı ğ ı n a e d i l m i ş v ə b u y a r a d ı c ı l ı q d ö v r ü n , o n u n ə s a s t a r i x i -
mə d ə n i u ğ u r l ar ı n ı n , ü s t ə l i k d ə f a r s ə d ə b i d i l i n i n i n k i ş a f ı
p r i z ma s ı n d an a r aş d ı r ı l mı ş d ı r .
M a r a q lı d ı r k i , V . B a x e r d ə n s o n r a A v r o p a v ə r u s
ş ə r q ş ü n a s l a r ı n d a n h e ç b i r i N i z a mi Gə n c ə v i n i n h ə y a t y o l u n u
i z l ə mə k c ə h d i g ö s t ə r mə mi ş d i . N i z a mi n i n h ə y a t v ə y a r a d ı cı l ı q
y o l u n u n B a x e r t r a k t o v k a s ı mo n o q r af i y a d an mo n o q r af i y a y a
k ö çü r d ü . B e r t e l s b i r i n c i o l ar a q b u g ö z y u m m a k ö ç ü r mə q a y d a s ı n ı
p o zd u v ə N i z a m i b i o q r a f i y a s ı n ı n y a zı l ı ş ı n d a B a x e r ə x a s o l a n
b a s m a q ə l i b l ə r d ə n , n ö q s an v ə s ə h v l ə r d ə n u z a q l aş d ı .
M o n q o q r a f i y a s ə l c u q t ü r k t a y f as ı n ı n q ı s a t a r i x i s ə c i y y ə s i
i l ə b a ş l a y ı r . M a t e r i a l a b u cü r t a r i x i a r a y ı ş v e r i l mə s i t a ma mi l ə
a y d ı n d ı r : a x ı m ə h z s ə l c u q l a r z a ma n ı f a r s d i l i H i n d i s t a n d a n
t u t mu ş K i ç i k A s i y a y a q ə d ə r n ə h ə n g b i r ə r a z i d ə ə d ə b i d i l
o l mu ş d u r . B e r t e l s e l ə b a ş l a n ğ ı c d a n o x u c u n u n d i q q ə t i n i m ü ə y y ə n
d ə r ə c ə d ə b e y n ə l x a l q s t a t u s a ma l i k o l an b i r d i l k i mi f a r s ə d ə b i
d i l i n ə y ö n ə l d i r , o n a s ə l c u q i mp e r i y a s ı n d a y a ş a y a n ç o x s a y l ı
Dostları ilə paylaş: |