298
bölgü kanalı zamanı istehsalçı və dillerlər arasında adətən ortaq
vəziyyətdə dururlar. Adətən bir istehsalçıya bir neçə distribütor xidmət
göstərir və öz növbəsində hər bir distribütor bir neçə dilerə xidmət
göstərir.
Komissioner, həm də diler kimi, satış üçün müxtəlif
əməliyyatları öz adından aparır. Dilerlərdən fərqli olaraq onlar bu
əməliyyatları müəssisənin hesabına görə aparır. Bu cür vəziyyətdə
komitent adlandırılan istehsalçı öz məhsulunun satmaq hüququnu
komissionerə həvalə etsə də, istehlakçı tərəfindən dəyəri ödənilənə
qədər həmin məhsul üzərində mülkiyyət hüququnu saxlayır. Bu səbəbə
görə komissioner istehsalçı üçün vasitəçi rolunu oynayır və həmin
vəzifəni yerinə yetirir. Ancaq istehlakçıya belə deyildir. Çünki ödəniş
əməliyyatı və məhsulun alınması ancaq bir səxs tərəfindən həyata
keçirilir.
Komissioner özünün xidmət müqabilində mükafat haqqını
apardığı əməliyyata görə faiz hesabı ilə və ya faktiki satdığı məhsulun
qiyməti ilə komitenton təyin etdiyi qiymətdəki fərqi nisbətində alır. Bir
qayda olaraq agent hüququ şəxs sayılır və digər şəxsin nümayəndəsi
kimi çıxış edir ki, bu da indiki halda prinsipial (sahib) adlanır. Agent
müqaviləni prinsipialın (sahibin) adından və onun vəsaiti hesabına görə
bağlayır. Nəticə etibarı ilə qeyd etmək lazımdır ki, mahiyyətcə agent
prinsipialın (sahibin) qulluqçusu hesab olunur və onlar xüsusi müqavilə
əsasında və ya təyin olunmuş tarif əsasında əmək haqqı
alırlar.Bağlanmış müqavilənin ümumi dəyərindən müəyyən faiz
həcmində agentlərə mükafat kimi ödəmək hazırda ən geniş yayılmış
formalardan biri sayılır və bu da onların fəaliyyətini stimullaşdırır. ki
növ müxtəlif agent mövcuddur. Universal agentlər prinsipialın (sahibin)
adından hər hansı fəaliyyəti yerinəı yetirmək hüququna malikdir. Baş
agentlər isə prinsipialın (sahibin) adından eıə fəaliyyəti icra edə bilər ki,
onlar xüsusi etibarnamədə təsbit edilmişdir.Bölgü kanalının
fəaliyyətində müxtəlif şəxslərdən biri də brokerlər iştirak edir. Agentlər
kimi brokerlər də istehsalçı firmanın vəsaiti hesabına fəaliyyət göstərir.
Onların sərəncamverici hüququ yoxdur və ona görə də istehsalçının
məhsuluna sahib deyildir.Onların fəaliyyəti bölgü kanallarının müxtəlif
həlqə agentlərini bir-biri ilə calaşdırmaqdır.Əgər agentlər prinsipallarla
(sahiblərlə) müqavilə əsasında işləyirsə, brokerlər isə ayrı-ayrı təklifləri
birdəfəlik müqavilələr əsasında yerinə yetirirlər. Adətən brokerlərin
299
Məhsulun bölüşdürülməsi
ntensiv bölgü
Eksklyuziv
Selektiv bölgü
zəhmət haqqı realizə olunmuş məhsulun ümümi həcmindən faiz növü
formasında ödənilir.
Konkret məhsulun bu və ya digər kanal vasitəsi ilə bölgüsünü
qəbul etmək üçün müəyyən strukturu və bu cür kanalın səviyyəsini
(həmçinin müəyyən növ vasitəçılər və onların qarşılıqlı əlaqəsi) özünə
birləşdirir. Müxtəlif növ məhsulların bölüşdürülməsində müvafiq
nəticəyə gəlmək üçün həlli yolları da müxtəlifdir.
Ticarət vasitəçilik fəaliyyətində üç bölüşdürücü sxemi ayırmaq
qəbul edilmişdir.
ntensiv bölgü-bu bölgüdə daha çox satış kontorları iştirak edir
ki,onlardan hər biri müvafiq həcmdə ehtiyatlarla təchiz edilməlidir.
Eksklyuziv bölgü-bu o cür bölgüdür ki,burada mövcud ərazi
üzrə minimum sayda satış kontorları iştirak edir və onların hər biri
məhsulun mövжud regionda satışında həyata keçirmək üçün müstəsna
hüquqları malikdir.
Şə
kil 7.7. Hazır mə hsulun müxtə lif növ formada bölüş dürülmə si.
Sellektiv bölgü-bu elə bir bölgü
sistemidir ki,hazır məhsul ehtiyatları ilə
təmin etməkdən ötrü haçansa mövcud
ərazidə nəinki minimal və hətta maksimal
qaydada müəyyən hədd səviyyəsində satış
kontorlarına icazə verilir.
stehsalçıdan
istehlakçıya
hazır
məhsulun çatdırılmasını təşkil etməkdən ötrü
çoxları məhsulun özünün xarakteri və ona olan tələbatın dəyişməsində
asılıdır.Bu nöqteyi nəzərinə görə bütün məhsullar üç qurpa bölünür:
•
daimi və azdəyişən sorğulara görə kütləvi məhsullar;
•
dəyişən sorğuların səviyyəsini təsdiq edən və alıcıların orta
sorğusu ilə dəyişən məhsullar;
•
sorğuların həcminə görə məhdudlaşdırılmış və bir dəfə
işlədilən xüsusi mallar.
stehsalçıdan istehlakçıya malların birbaşa tədarükü adətən iki halda
məqsədəuyğundur;
•
məhsullar daimi sorğuya görə və xüsusi tələblər olmadan
böyük partiyalarla aldıqda;
300
•
nə vaxtsa məhsul xüsusi tələb əsasında məhdudlaşdırılmış
(ancaq tək-tək formasında olmamaqla) həcmdə və bir
dəfəyə sifariş edildikdə;
Bu vəziyyətdə vasitəçilərin müdaxiləsi, kifayət qədər
səriştəsizlərin tez-tez müdaxilə edilməsi nəticəsində istehlakçı və
tələbatçı arasında bağlanmış konkret müqaviləyə xələl gətirə bilər.
Məhsulların çatdırılması üçün mövcud rabitə kanallarından
istifadə etməklə onları planlı və ritmik qaydada və müvafiq
razılaşdırılmış qrafiklər çərçivəsində həyata keçirmək olar. Bundan
əlavə, belə hallarda əlavə imtiyazlar və xüsusi, daha sərfəli xidmət
qaydalarını tətbiq etmək mümkündür.
Ancaq məhsulun müəssisə-istehsalçı tərəfindən birbaşa fiziki
cəhətdən çatdırılmalı o zaman məqsədəuyğun sayılır ki, onda istehlakçı
ərazi cəhətdən məhsulu hazırlayandan daha yaxın məsafədə yerləşmiş
olsun.
Əgər onlar bir-birindən kifayət qədər uzaqda yerləşirsə, onda
müasir iqtisadi əlaqələrin xarakterik xüsusiyyətlərindən irəli gələrək
məhsullar bölgü və anbar mərkəzləri vasitəsi ilə təchiz edilir. Bu cür
şəraitdə topdansatış vasitəçilərin rolu daha da artır.
stehsalçı-firmalarla qarşılıqlı əlaqələr topdansatış vasitəçilər bu
müəssisələrə aşağıdakı üstünlükləri təşkil edir.
•
geniş çeşidli məhsulları akkumuliyasiya ( yığmaqla)
etməklə vasitəçi potensial alıcıların dairəsini artırmış olur.
•
Topdan satış vasitəçilər hesabına məhsullarına saxlanılması
istehsalçının istehsal müddətini aşağı salır.
•
firma istehsalçı ənənəvi bazarla müqayisədə qiymətləri
aşağı hədd səviyyəsində təyin etməklə və öz məhsullarını
topdansatış vasitəçilərin köməyi ilə realizə etməklə həmin
məhsul üçün bazar mövqeyini möhkəmləndirməsinə şərait
yaradır.
•
Məhsullara konkret əlavə texniki xidmətlərə görə
əməliyyatlar. Bu xidmətlər istehlakçıların əlindədir və
topdansatış vasitəçilər tərəfindən icra edilə bilər ki, bu da
istehsalçıları əlavə xərclərdən azad edir və onların işinin
səmərəliliyini yüksəldir.
•
Istehlakçıların müvafiq tələblərinə görə məhsulların
modernləşdirilməsində əlavə əməliyyatların aparılması
Dostları ilə paylaş: |