А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

307

həcminin  artması  və  səviyyənin  yüksəldilməsi  və  həmçinin  satışdan 

sonrakı  xidmətlər,  müxtəlif  lizinq  müqavilələrin  bağlanması, 

diskontlaşdırma  və  güzəştlərin,  həmçinin  digər  sistemlərin  inkişaf 

etdirilməsi daxildir. 

*  müvafiq  təşkilati  bölüşdürücü  kanallarının  vasitəsilə  məhsulun 

istehlakçıya  faktiki  qaydada  çatdırılmasını  da  daxil  etməklə  nəqliyyat 

bölüşdürücü fəaliyyətini həyata keçirmək; 

*  tələbat  satışını  təmin  etmək  məqsədi  ilə  təşkil  olunan  texnoloji 

portfelini  də  daxil  etməklə  müəssisənin  texnoloji    cəhətdən  hazırlığı 

təmin etmək ; 

*  satışın  dəyişikliyinə  müvafiq  adekvat  reaksiya  verməklə  kompleks 

inteqrasiya tədbirlərini həyata keçirmək. 

  Həmin  təsnifləşdirməni  nəzərdən  keçirən  zaman  qeyd  etmək  lazımdır 

ki,  müəssisəni  əhatə  edən  iqtisadi  mühütün  çox  növlü  əlaqələrin 

möhkəmləndirilməsi,  genişləndirilməsi  və  inkişaf  etdirilməsi  dəyişən 

satış  şəraitinə  tez  və  adekvat  cavab  verməsini  tələb  edir.  Bunun  üçün 

müəssisə  mütləq  müəyyən  texnoloji imkanlara  malik olmalıdır.  Sadəcə 

desək,  dəyişən  şəraitdə  nəyin  istehsal  etməsini  müəyyənləşdirmək 

kifayət  etmir.  Bundan  əlavə,həmin  məhsulun  istehsalını  münasib  vaxta 

istehsalını praktiki cəhətdən təşkil etmək imkanına da malik olmalıdır.  

Bir sıra iri və məhşur müəssisələrin kifayət qədər sabit olmayan 

maliyyə  vəziyyətinin  əsas  səbəbi  satışın  artması  azalması  ilə 

müqayisədə  onların  texnoloji  bazasının  fəaliyyətsizliyinin  kökündədir. 

Əgər  marketinq  tədqiqatları  texnoloji  sahəsindəki  tərəqqini  nəzərə 

almadığı  halda  onun  nəticələri  intizamını  nəzərə  almadığı  halda  onun 

nəticələri intizamsızlığa gətirib çıxara bilər. 

Texnoloji  bazanın  marketinq  tədqiqatlarının  nəticələri  ilə 

uyğunluq  problemi  yqksək  texnoloji  səviyyəyə  və  çətin  nomenklatura 

məhsulu  kimi  fərqlənməklə  müəssisənin  məhsul  satışı  üçün  xüsusilə 

aktuallıq kəsb edir. 

Müəssisənin  texnoloji  potensialın  yüksəldilməsinin  üstün  yəni 

portfelin  formalaşdırılması,  çox  profilli  texnologiya  kimi  adlandırılanı 

formalaşdırmaqdan ibarətdir. 

Bu cür texnoloji prosesi bir neçə maraqlı təşkilatların birgə səyi 

nəticəsində  onların  rəqabətə  davamlılığıni  təmin  etməklə  elmi-texniki 

tərəqqinin  nailiyyətlərindən  bəhrələnməklə  həyata  keçirmək  lazımdır. 

Bəzi  hallarda  bunu  dövlətin    və  ya    müdafiəsindən  istifadə  etməklə 

görürlər. 

---

 

308

Texnoloji  portfelin  formalaşdırılması  məqsədi  ilə  bu  cür 

texnologiyanın seçim metodologiyası və ya onların selektiv müdafiəsini 

təşkil 

etməkdən 

ötrü 

ekspert 

qiymətləndirilməsi 

metoduna 

əsaslandırılmalıdır.  Hər  hansı  müəssisənin  texnoloji  potensialı 

aşağıdakılardan təşkil olunmuşdur; 

*əsas istehsal fondları; 

*elmi-texniki və istehsal heyəti; 

*verilmiş  həcmdə  nomenklatura  tələblərinə  uyğun  məhsul 

buraxılışını  təmin etmək və ya texnoloji proseslərin yığılmas; 

*energetik və xammal ehtiyatları; 

*informasiya təminatı. 

 

Marketinq  effektivliyi  satışın  artımı  və  ya  aşağı  düşməsi 

şəraitində ayrıca iqtisadi vahid kimi müəssisənin strateji adekvatlığının 

qiymətləndirilməsində  ifadə  olunur.  Aktiv  strategiya  tələbatın 

dəyişməsinin  operativ  cəhətdən  müşahidə  etməkdən  ibarət  olmayıb,  bu 

artıb-azalmasına  təsir  edən  amillərdir.  Bir  sıra  hallarda  bazara  “tabe 

olmaq” da deyilir ki, bu üsul ancaq iri kompaniyalara şamil edilməlidir. 

Ancaq  inteqrasiya  üzrə  tədbirlər  bazar  tələbatının  dəyişməsinə 

aktiv təsir imkanları verir. 

Müəssisənin  satış  həcminin  inkişafı  şəraitində  istehsalın 

yüksəldilməsi məqsədi ilə mütləq ilkin (çıxış) materialların tədarükünü 

artırmaq lazımdır. Ancaq bu tədarük partiyasını rəqabətçilər də satın ala 

bilərlər.  Satışın  artan  həcm  şəraitində  materialların  tədarük  edilməsinə 

təminat vermək üçün müəssisə tədarük müəssisələrindən ilkin xammalı 

ala da bilər. Bu halda “aşağıdan inteqrasiya” da yer vardır. 

Satışın  aşağı  düşdüyü  vəziyyətdə  potensial  alıcının  istehsalçı 

firmanın bütün məhsulunun allmasına da yeri ola bılər. Bu “inteqrasiya 

yuxarıdan”  ifadə  olunur.  Firma  istehsalçıdan  almaqla  bu  növ 

inteqrasiyaya  ona  görə  getmək  lazımdır  ki,  nəticədə  müvafiq  satış 

həcminin səviyyəsini  təmin etmək imkanı qalmış olsun. 

Bu və ya digər inteqrasiya növünün hər ikisi qabaqlayan da ola 

bilər.  Təbiidir  ki,  daha  çox  qabaqlayan  sürətlə  “inteqrasiya  yuxarıya” 

həyata  keçirilir.  Baxmayaraq  ki,  azsalma  meyli  aşkar  edilmişdir  və 

nəticədə  satışın  faktiki  səviyyəsi  aşağı    düşməyibdir  və  bu  halda 

inteqrasiya  marketinq    tədqiqatlarının  proqnozları  əsasında  həyata 

keçirilməlidir.  Nəhayət,  bu  və  ya  digər  oxşar  məhsullarının,  həmçinin 

eyni  məhsulların  istehsalı  ilə  ixtisaslaşmış  müəssisələrin  birləşməsi 

“üfüqi  inteqrasiya”    adlandırılır.  Üfüqi    inteqrasiya  resursların 

---

 

309

istifadəsini  yaxşılaşdırmağa  aparır,  bu  cür  inteqrasiya  nəticəsində 

sifarişləırin məqsədyönlü  surətdə bölgüsünü və son halda vahid qiymət 

siyasətini  hayata  keçirir,  beləliklə  də  bazarda  inteqrasiya  olunmuş 

kompaniyanın satış payı çoxalır. Həmin pay mütləq kompanjiyanın ayrı-

ayrı  paylarının  məbləğindən    artıq  olmalıdır.  Çünki  onlar  bu  cür 

inteqrasiyaya daxil olmuşdur. 

Ancaq bir sıra hallarda (xüsusilə dövlət orqanlarının antiinhisar 

fəaliyyətinə  müdaxiləsi  nəticəsində)  iri  kompaniyaların  birdəfəlik 

möhkəmlənməsi baş tutur. Bu vəziyyətdə həmçinin əvvəlkiistehsal satış 

meyllərini  qoruyub  saxlaya  bilər  və  ya  dəyişə  də  bilər.  Bu  cür  proses 

“dezinteqrasiya”  adlanır.  Nəticədə,  marketinq  qiymətin  əmələ  gəlməsi 

üçün    ilkin  məlumatları  ortaya  qoyur.  Geniş  mənada  qiymətin    əmələ 

gəlməsinin  vəzifəsi  məhz  ondan  ibarətdir  ki,  dəyişən  tələbə  müvafiq 

uyğun olaraq satışın bu cür səviyyəsini təmin etməkdir. 

Dar  mənada    istehlakçı  üçün  hazır  məhsul  mütləq  minimal 

xərclərə  və  keyfiyyətə  xələl  gətirmədən  tələb  olunan  sayda  və  təyin 

olunmuş    müddətdə  o  istehlakçılara  çatdırılmalıdır  ki,  onlar  həmin 

məhsula  qarşı  təklif  yaratmışdır.  Məhsulun  yuxarıda  qeyd  etdiyimiz 

kimi  dar  mənada  bölüşdürməsi  loqistika  adlanır.  Sonrakı  illərdə  satış 

fəaliyyətinin    inkişaf  prosesinin  davam  etdirilməsini gözləmək  də  olar. 

Bu inkişafı aşağıdakı istiqamətlərdə gözləmək lazımdır: 

*mərkəzləşdirilmiş  qaydada  bölüşdürmə  zamanı  təchizatın 

etibarlığlnı  yüksəldir  və  ehtiyatların  səviyyəsinin  aşağı  endirilməsinə 

gətirəcəkdir.  Bu  prosesdə  kiçik  tədarükçülərin  iştirakına    imkan 

yaradacaqdır. 

*təmərküzləşdirilmiş  sifarişlər  müxtəlif  istehlakın  sifarişlərini 

ödəməkdən ötrü təşkil olunur. 

* 

tədarük 

ediləcək 

malların 

artım 

səviyyəsinin 

stimullaşdırılması geniş reklam fəaliyyəti ilə uyğunlaşdırılmalıdır. 

*satış  və  malların  tədarükü  üzrə  bütün  əməkdaşların 

informasiya  təminatının    həcminin  genişləndirilməsi  və  səviyyənin 

yüksəldilməsi  

Adətən  istehsalçı  ilə  istehlakçı  arasında  məhsul  çətin  icrarxiya 

sturukturu yaradan beş-altı səviyyədə vasitəçinin əlindən keçir. Hər bir 

vasitəçi məhsulu tələbatçıya satışından əmələ gələn gəlirdən öz hissəsini 

(  payını)  götürür. Məhz,  müəssisənin  distribütoru  məhsulu istehlakçıya 

pərakəndə qiymətdə satır. 

---