А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
328
• tədarükçüləri seçmək və xammal yarımfabrıkat və komplektləşdirici hissələri yerlərə çatdırmaq; • informasiyanın toplanması, saxlanılması, seçilməsi və istifadəsi, həmçinin informasiyanın kodlaşdırması da daxil olmaqla ümumi informasiya sistemini yaratmaq; • yük daşımaq sxemini seçmək və hazır məhsulun istehlakçılara çatdırılmasını təşkil etmək. Mikro səviyyədə idarəetmə bir müəssisə daxilində iqtisadi fəaliyyəti optimallaşdırılmasına yönəlmişdir. Mikro səviyyədə idarəetmə sisteminə onun struktur komponentləri daxil ola bilər.
Beləliklə, müəssisə ərazisində mikrosəviyyə çərçivəsində idarəetmə aşağıdakı məsələlər həll edilir:
*xammal ehtiyatları səviyyəsini planlaşdırмаг və nəzarət eтмяк;
*sənaye müəssisəsi daxilində istehsal prosesində məhsulların yerdəyişməsini planlaşdırmaq, idarəetmək və nəzarətə götürmək.
Mikro və makrosəviyyənin qarşılıqlı idarəetməsində bir fundamental dəyişiklik də mövcuddur.
Makrosəviyyədə nəzarət obyektləri qarşılıqlı əlaqədə əmtəə-pul münasibətlərinə əsaslanan, hüquqi qüvvəyə malik müvafiq müqavilə və kontraktlarla tənzimlənilən müstəqil hüquqi müəssisə sayılır.
Mikrosəviyyədə nəzarət edilən
obyektlər müəssisənin rəhbərliyinə tabe olan bölmələr və xidmət şöbələridir. Onlar arasında qarşılıqlı əlaqə məhsulsuz münasibətlərə əsaslanır və inzibati qaydada tənzimlənilir. Mikrosəviyyədə idarəetmə şəraitində həmin xidmət və bölmələrə inzibati təsir o formada aparılır ki, nəticədə verilmiş müəssisənin bütövlükdə iqtisadi cəhətdən effektiv fəaliyyətini təmin edir.
8.2. VALYUTA MƏZƏNNƏSI VƏ QIYMƏT.
Beynəlxalq ticarətin vəziyyəti bir çox hallarda valyuta kursundan asılı olur. Əgər yerlərdə idxal xammalı və ya enerji daşıyıcısının satışı zamanı qiymət qalxarsa, onda bu istehsal-satış fəaliyyətində xərclərin də yüksəlməsinə səbəb olacaqdır. Bu cür faktların təsiri nəticəsində qiymətlərin müəyyən qədər qalxması xərclərin inflyasiyasına gətirib çıxara bilər. Belə inflyasiya dünya makro 329
iqtisadi səviyyədə yarana bilər. Ona görə də bunu import (idxal) inflyasiyası adlandırırlar.
Əlavə səbəblərə görə qiymət artımı inflyasiyanın əsas əlamətlərindən biri olub, sahibləri tərəfindən kapitalların azad sərhəd dəyişməsini həyata keçirmək üçün böyük bank tariflərinin axtarılmasına məcburdur.
Əgər bir ölkənin bankı, digər ölkənin bankı ilə müqayisədə qısamüddətli əmanətlərə böyük faiz ödəyirsə, onda kapitalların sərhəddən azad yer dəyişməsi şəraitində ikinci ölkənin kapital sahilləri onları birinci ölkənin bankına köçürürlər. Bu məqsədə görə onlar alınmış məbləği kreditə verir və bununla belə onları bazarda dövriyəyə buraxır. Bu o deməkdir ki, birinci ölkənin bazarında müvafiq əlavə əmtəə təklifi ilə əsaslandırılmamış əlavə pul kütləsinin əmələ gəlməsinə səbəb olur.Bu cür hadisə də inflyasiya deməkdir, yəni ki, pulun qiymətdən düşməsidir.
Müvafiq tələblər olmadan əmtəə xərclərini tez bir vaxta ödəməmək üçün kapital yüksək bank faizi axtarışı ilə operativcəsinə yerini dəyişir ki, buna da spekulyativ (möhtəkir) kapital adlandırılması qəbul edilmişdir.
Hər hansı azad konversiya edilmiş milli pul vahidinin alıcılıq qabiliyyəti bu və ya digər xarici valyuta ilə müqayisədə məzənnə kursu ilə müəyyənləşdirilir.
Əgər milli pul vahidinin məzənnəsi aşağı düşərsə, onda xarici valyuta vahidi ilə müqayisədə milli valyutanın qiyməti də aşağı düşəcəkdir (məsələn, xarici valyuta vahidində, ABŞ-nın bir dollarına dəyişən zaman 1 rubldan çox pul verilir). Bu milli valyutanın zəiflənməsi deməkdir.
Əgər milli pul vahidinin məzənnəsi əksinə, yuksək olarsa, onda milli valyuta xarici valyuta ilə müqayisədə qiyməti yüksələcəkdir (tutaq ki, xarici valyuta vahidinə, məsələn, evroya məzənnə zamanı az sayda rubl verilir). Buna da milli valyutanın möhkəmlənməsi deyilir.
Nə vaxt ki, milli valyutanın zəiflənməsi baş verir, onda xarici bazara ixrac edilmiş malların qiyməti xarici valyuta ilə ifadə etməklə, azalacaqdır. Bu o deməkdir ki, bir sıra bərabər şəraitdə ixrac mallarının rəqabətə davamlığı xarici bazarda artacaqdır. Onları əvvəlki qiymətdə də satmaq olar və beləliklə hər bir məhsulun sayına görə gəliri çoxalda bilərik. Əmtəənin vahidinə görə əvvəlki gəliri saxlamaq da olar. Bunu
330
xarici valyutada qiymətini aşağı salmaqla satış həcmini artırmaqla stimullaşdırmaq mümkündür.
dxal edilən mallara gəldikdə isə, onların daxili bazarda milli valyuta ilə qiymətin zəiflənməsi baş verir. Bu o deməkdir ki, idxalçılar daxili bazarda əvvəlki satış qiymətini saxlamaqla idxal edilən hər bir məhsulun ədəd sayına görə az gəlirlə kifayətlənməli olacaqdır, ya da, həmin gəlir həcmi səviyyəsində idxal edilən malların hər bir ədədini daha yüksək qiymət təyin etməklə həmin məhsulun tələbat həcminin məhdudlaşdırılması imkanlarına cəhd göstərmiş olur.
Beləliklə, milli valyutanın zəiflədilməsi ixracın artmasına və idxalın azalmasına, əksinə, milli valyutanın möhkəmlənməsi ixracın zəiflənməsinə və idxalın artmasına səbəb olacaqdır. Birinci halda ölkənin aktiv xarici ticarət saldosu artacaqdır. Əgər xarici ticarətdə qıtlıq mövcuddursa, milli valyutanın zəifləməsi zamanı o, azalacaqdır. kinci halda isə ölkənin aktiv xarici ticarət saldosu azalacaqdır. Əgər xarici ticarətdə qıtlıq yeri mövcuddursa, onda o milli valyutanın möhkəmlənməsi zamanı
qüvvətlənəcəkdir. Beləliklə, əgər ekspansionost pul-kredit siyasəti həyata keçirilirsə, yəni ki, ixracın stimullaşdırılması siyasəti aparılırsa, onda milli pul vahidinin kursunun aşağı salmasına cəhd göstərilməlidir. Əgər restriksionist pul-kredit siyasəti aparılırsa, yəni ki, idxalın məhdudlaşdırılması siyasəti (təbii ki, ixracın stimullaşdırılması), onda milli pul vahidinin məzənnəsinin yüksəlməsinə cəhd göstərilməlidir.
Milli və xarici valyutanın bir-biri ilə münasibəti tələb və təklif münasibətində müəyyənləşdirilir. Bu həmçinin milli və xarici valyutaya olan münasibətdəki təklif kimi də müəyyən olunur.
Milli valyutanın təklifi olkənin Mərkəzi Bankı tərəfindən həyata keçirilən pul kütləsinin emissiyasının səviyyəsinin dəyişməsi yolu ilə dəyişilə bilər. Xarici valyutanın təklifi həmçinin onun ehtiyatında olan valyuta fondunun hesabına Mərkəzi bank tərəfindən tənzimlənilir.
Pul kütləsinin məqsədəuyğun şəkildə dəyişməsi sikkə pulun tənzimləmə metoduna aid edilir.
Dövriyyədə olan milli valyuta pul kütləsi həcminin artırılması Mərkəzi bank tərəfindən həyata keçirilən əməliyyat milli valyutanın dəyərdən düşməsinə səbəb olur. Buna da devalvasiya deyilir.
bahkın mövcud valyuta ehtiyatları hesabına həyata keçirilən və ya xarici dövlətlərin etirazları hesabına tənzimlənilən xarici valyuta pul Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|