А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

340

müxtəlif pul kredit siyasətini həyata keçirə bilər. Bu  siyasət dövriyyədə 

olan  pul  kütləsinin    hesabına    qiymətlərin  daha  yüksək  həddinin 

məhdudlaşdırılmasına  məqsədi  güdür  ki,  bu  da  verilən  kreditlərin 

hesabına  baş verir. 

 

Verilən  kreditlərin  məhdudlaşdırılması  faiz    dərəcəsinin 

yüksəldilməsi  hesabına  mümkündür.Əgər  kredit  həddindən    ziyadə 

bahalı görünürsə, onda borc alan, hansı ki, onu götürməyə məqbul sayır, 

onda həmin krediti təyinata uyğun istifadə etməsinə çalışacaqdırYüksək 

risk  səviyyəsində  işləyən  borc  alanlar  da    həmçinin  bahalı  kredit 

almaqdan    imtina  edirlər  və    bununla  da    təklif  olunan    kreditlərin 

həcmini  azaltmış olurlar. Nəticədə, buraxılan  məhsulların  xərcləri və 

qiyməti məlum səviyyədə nəzarətə götürülür və ona görə də daha az və 

çox  səviyyədə  sabitləşir.Ancaq  kredit  qeydiyyatı  müvəqqəti  azad  

vəsaiti  istifadə  etməyə  və  istehsalın  operativ    inkişafına 

istiqamətləndirməyə  imkan  vermir.  Ona  görə  də  bu  cür    siyasət    bir 

tərəfdən  inflyasiya    proseslərinin    aşağı    düşməsinə,  digər  tərəfdən  

istehsalın  inkişafını  zəiflədir,  hətta  onun  tənəzzülə  uğramasını  da 

sürətləndirir.  Ona  görə  də,  faiz    dərəcəsinin    tənzimlənməsində  hər  iki 

istiqamət  nəzərə alınmalıdır. 

 

Faiz    dərəcəsinin  dəyişməsi  RF-nin    Mərkəzi  Bankı  ilə  digər  

rusiya bankları arasında münasibətlərin istifadəsi üçün də istifadə edilə 

bilər. 

 

Faiz  dərəcəsinin  baza  hissəsi  rediskontiriləşdırılmış    və 

remaliyyələşdirilmiş faiz  dərəcəsinə  bölünür. 

 

Rediskontirovata görə tarif dərəcəsi qiymətli kağızların yenidən 

hesaba    almaq  üçün  istifadə  edilir.  Remaliyyələşdirməyə  görə  tarif  

dərəcəsi kredit resurslarının ödənişi hesab olunur ki, bu da Mərkəzi və 

digər  banklar  tərəfindən  verilir.  Remaliyyələşdirmənin  tarif  dərəcəsi 

adətən  bazarda  fəaliyyət    göstərən  banklararası    tarif    dərəcələrindən 

yuxarı  olur,  ona  görə  də  kommersiya  bankları  banklararası  krediti 

Mərkəzi bankdan o qiymətə almağa çalışır ki, bərabər tarif dərəcəsində 

remaliyyələşdirilməsi  o  zaman  mümkün  olur  ki,  qiymətli  kağızların 

yenidən uçotu üçün bütün digər  imkanlar istifadə olunmuşdur. 

 

Mərkəzi bank dövriyyədə  olan pul kütləsi həcmini üstələməklə 

daxili qiymətlərin artmasını  məhdudlaşdıra bilər. Buna görə də maliyyə 

siyasətini hökumət orqanları  yerinə yetirməlidir. Onlar dövriyyədə olan 

pul  kütləsini  qızıl  valyuta  ehtiyatları  ilə  də  müqayisə  etməlidir.  Ancaq 

banklar  çox  zaman    təqdim  edilən  kreditə  görə  şüurlu    surətdə  faiz  

---

 

341

daracəsini  azaldırlar.  Ona  görə  ki,  daha  ucuz  kredit  ümumi  gəlirin  

artmasına gətirib cıxaracaqdır. 

 

Bütövlükdə  borc  faizi    mütləq  elə təyin  edilməlidir  ki,  imkanlı 

müştərilər  kredit  almaq  istəyinə  malik  olsunlar,  depozit  faizi  də  o  cür 

olmalıdır  ki,  müştərilər  kredit  almaq  üçün    öz  vəsaitlərini  girov  qoya 

bilsinlər. 

 

Banklar    tərəfindən  təyin  edilən  faiz  dərəcələri  bir  çox 

faktorlardan asılıdır (şəkil 8.13). 

 

Qiymətin  yüksəlməsinə  inflyasiya  təsiri  qısamüddətli  kredit 

payının  artması  ilə  ifadə  olunur.  Bundan  əlavə  banklar  möhkəm  xarici 

valyutada borc verməyə cəhd göstərirlər (əlbəttə ki, geri almaq şərti ilə). 

Əks  halda    elə  ola  bilər  ki,  borc  “bahalı”  olacaq,  qaytaranda  isə  pul 

“ucuzlaşacaqdır”. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 8.13 Faiz dərəcəsi səviyyəsini təsir amilləri. 

 

Kreditin  faiz  dərəcəsinin  səviyyəsini  necə  təyin  etmək    olar? 

Daha  sadə,  müasir  praktikada  xarici  banklar  tərəfindən  tətbiq  edilən 

metodikası “dəyəri üstəgəl bir qədər xərclər” prinsipinə əsasən kreditin  

tarif dərəcəsini müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Bu cür metodikaya görə 

aşağıdakı komponentlərin toplanması lazımdır: 

• 

bank  o  cür    vəsaitin    dəyərini  borc  formasında  sifarişçiyə 

verir; 

Faiz dərəcəsinin faktorları 

nflyasiya səviyyəsi 

Dovlət sektorunda isteqraza olan tələbat 

nvestisiya riski 

Valyutanın mübadilə kursu 

Borc pula tələbat 

 

 

 

 

= 

+ 

- 

---

 

342

• 

bankın əməliyyat xərclərinin dəyəri, əmək haqqı, avadanlıq 

və  materialların dəyəri də daxil olmaqla; 

• 

mövcud borc  üçün gəlirin təyin edilməsi 

Ancaq  həmin  metodikanın    şatışmayan  cəhətlərdən  biri  də  ehtimal 

edilən  bütün  bank    xərclərini  dəqiq  bilmək  lazımdır.  Bir  də  rəqiblər 

tərəfindən hər hansı fəaliyyəti də diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Ona 

görə  də  hesablamaları  aparan  zaman  digər    metodikadan  istifadə  edilir 

ki,  bunu  da  “  qiymətin  liderliyi”  adlandırırlar.  Bu  metodikanın 

mahiyyəti  ona  əsaslanır  ki,  aparıcı  məhşur  banklar    kreditə  görə 

inifikasiya  edilmiş  (  vahid  şəklə  salınmış)  tariflərdən    istifadə  edirlər. 

Belə  aşağı  dərəcədə  kreditlər  ancaq  krediti  ödəmə  qabiliyyətinə  malik 

borc alan şəxslərə ancaq qısamüddətli  kredit şərtləri əsasında verilir.Bu 

faiz  dərəcəsinə  “praym-reym”  deyilir.  Buna  həmçinin  baza    və  ya 

məlumat  tarif  dərəcəsi  deyilir  ki,  bu  da  bütün  faiz  dərəcələrindən  ən 

aşağı sərhəddidir. 

 

Konkret  borc  alana  təklif  olunan  tarif  dərəcəsi  8.14  sxemdə 

müəyyənləşdirilmişdir. 

 

 

 

 

 

Шякил 8.14. Конкрет боржлу цчцн база фаизи методикасы цзря мцяййян     

едилян фаиз дяряжяси 

 

Qiymətdə liderlik modifikasiya prinsipi “kep” faiz dərəcəsi 

adlandırılan faiz dərəcəsi üçün  yuxarı həddə təyin  edilməsidir. 

Belə vəziyyətlərdə konkret borcalana borc pul üzmə tarif 

dərəcəsinə görə verilə bilər. Üzən tarif dərəcəsi təyin  edilmiş baza 

tarifinin məbləği və bu tarif dərəcəsinin yol verilən  həcmdə 

artması ilə  müəyyənləşdirilir. Beləliklə, hər hansı kommersiya 

bankının müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərməsindən ötrü qiymətin 

əmələ gəlməsi amillərinin hərtərəfli təhlilini aparmaq,  kreditin 

qiymətini və bank əhatəsində depozitə təsirini öyrənmək lazımdır. 

Təyin edilməmiş  qiymət artımı şəraitində işin təbii həlli bankların  

qeyri-istehsal sahələrinə qısamüddətli maliyyə vəsaitinin 

Kreditə görə 

faiz dərəcəsi 

Baza tarif 

dərəcəsi praym-

reyt 

Riskə görə 

mükafat 

Uzunmüddətli borc pul 

alanlara riskə görə 

mükafat  

= 

+ 

- 

---