А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
356
və dotasiya hesabına həyata keçirilir və həmçinin hakimiyyət orqanları ilə hüquqi və fiziki şəxslər arasında müvafiq müqavilələrin bağlanması, satışa çıxarılan malın qeydə alınmış qiymətin tətbiq edilməsindən ibarətdir. Qeyd etmək lazımdır ki, dövlətin qiymət tənzimlənməsi ümumiyyətlə gəlirin azalmasına gətirib çıxarmayacaqdır və buna görə də sahibkarlıq fəaliyyətini məhdudlaşdırmayacaqdır. Əksinə, bir çox hallarda dövlətin müdaxiləsi bazar
iqtisadiyyatı şəraitində məqsədəuyğun sahələrin dirçəlməsinə, bir sıra təsərrüfat fəaliyyətlərinin iqtisadi cəhətdən sərfəli olmasına stimul yaradacaqdır. Bu müqavilə qiymətlərinin təyin edilməsi yolu ilə, dövlətin tədarük yolu ilə, dövlət sifarişlərinin yerləşdirilməsi, idxal əməliyyatlarına rüsum təyin etmək yolu ilə mümkündür. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, qiymətin yaranmasında dövlətin böyük müdaxiləsini həyata keçirməkdən ötrü bazar mexanizmlərin fəaliyyətini zəiflədir, bazardankənar faktorların mahiyyətini çücləndirir. Belə şəraitdə, dövlət orqanları tərəfindən böyük təsirə məruz qalmadığı şəraitdə məhsulun qiyməti tələb və təklif arasında əmələ gələn müvafiq dəyişikliklər də öz əhəmiyyətini itirəcəkdir. Praktiki olaraq bu, qıtlığın əmələ gəlməsinə, ya da bazarda mal ehtiyatının ehtiyacdan artıq olmasına,öz alıcının tapmamasına gətirib çıxaracaqdır. Vasitəsiz yolla dövlətin qiymət tənzimlənməsi bazar iqtisadiyyatı şəraitində təklif olunan məhsulun həcminə, bazar tələbatına, əhalinin gəlirlərin idarə olunmasına, vergilərin tənzimlənməsinə təsir göstərməsini ifadə edir.
Dövlətin qiymətin tənzimlənməsində vasitəsiz metod özündə elə əməliyyatları birləşdirir ki, bura dövlət tədarükünün həyata keçirilməsi, vergilərin təyin edilməsi, vergi dərəcələrinin həddi dotasiya və güzəştlər, kreditin və pul dövriyyəsinin tənzimlənməsi, dövlət investisiyanın həyata keçirilməsi, valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsi, idxal və ixrac əməliyyatlarına rüsum və güzəştlərin təyin etməsi, amortizasiya normasının təyin edilməsi, dövlət xərclərinə nəzarət və tənzimlənməsi daxildir. Ən son hallarda, dövlət orqanlarının qiymətin əmələ gəlməsində iştirak etmədiyi hallarda dövlət inhisarlaşma və inflyasiya proseslərinə qarşı mübarizə metodlardan məhrum olur. Nəticədə bir çox istehsalçılarının vəziyyəti və həmçinin ümumilikdə bazar mühiti dayanaqlı olmayacaqdır.
Fəaliyyət göstərən qanunvericiliyə görə RF-da istehsal-texniki təyinatlı mallara və xalq istehlakı mallarının və xidmətlərin qiymətləri dövlət tərəfindən tənzimlənir. 357
stehsal-texniki təyinatlı mallara və xidmətlərə, istehlak xidmətlərinə qiymət və tariflər RF Nazirlər kabinetinin qərarı ilə dövlət tərəfindən tənzimlənilir. Bura aiddir:
*təbii qaz və qazın digər növləri (əhaliyə və mənzil-tikinti kooperativlərinə satılan qazı çıxmaqla);
*nüvə istilik təyinatlı mallar; *qiymətlər və tariflər Federal energetika komissiyası tərəfindən təyin edilən elektroenerji və istilik enerjisi;
*neftin doldurulması və tökülməsi, onun çəkib vurma və aşırma əməliyyatları;
*müdafiə (hərbi) təyinatlı mallar; *qiymətli daşlar və qiymətli mallar;
*protez-ortopedik mallar; *dəmiryol nəqliyyatında yüklərin daşıması, yükləmə və boşaltma işlər;
*dəmiryol nəqliyyatında sərnişinlərin, boqaj və poçtun daşıması (şəhərətrafı daşımaları çıxmaqla);
*hava nəqliyyatına, ayroportlarda sərnişinlərə və yüklər üçün xidmətlər;
* RF Hökümət tərəfindən təsdiq edilmiş poçt və elektrik rabitəsi, siyahıya görə Rusiya dövlət teleradio verilişlərin proqramları, və digərlər.
stehsal-texniki təyinatlı mallara və xidmətlərə qoyulan qiymətlərin dövlət tərəfindən tənzimlənilməsi subyektlərin icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən həyata keçirilir. Bura aiddir:
*əhaliyə və mənzil-tikinti kooperativlərə verilən qaz; *əhaliyə satılan elektroenerji və istilik enerjisi;
* əhaliyə satılan bərk istilik məmulatları, məişət üçün istilik və kerosin;
* sərnişinləri və boqaj daşımalarında istifadə olunan şəhər və şəhərətrafı ərazilər üçün nəzərdə tutulmuş bütün növ ictimai nəqliyyat vasitələri (metropoliten də daxil olmaqla);
*su təchizatı və kanalizasiya xidmətləri; *mənzil və kommunal xidmətlərinin əhali tərəfindən ödənilməsi:
*dərman və tibbi təyinatlı məmulatlara ticarət tərəfindən onların qiymətlərinə edilən əlavələr; 358
*RF Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş poçt xidmətlərinin və elektrik rabitə xidmətlərinin siyahısı;
*mərasimlər və digər xidmətlər. Dövlər tərəfindən qiymət tənzimlənməsində “təbii monopoliya” mallarına görə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. “Təbii inhisar haqqında” bu anlayış aşağıdakı formada müəyyənləşdirilir.
Təbii inhisar bu əmtəə bazarının mövcud vəziyyəti olub, istehsalın texnoloji xüsusiyyətlərinə görə rəqabətin mövcud olmadığı şəraitdə səmərəlilik onunla ölçülür ki, təbii inhisar subyektləri tərəfindən istehsal edilən mallar istehlakçılar tərəfindən digər mallar ilə əvəz edilə bilmir, ona görə də məhsul bazarında təbii monopoliyanın subyektləri tərəfindən istehsal olunan həmin məhsula tələbata görə qiymətdə olan dəyişiklik digər tələbat malları ilə müqayisədə daha az olacaqdır. Bu qanun iqtisadi fəaliyyətin müəyyən növləri üçün təbii inhisara aiddir (şəkil 8.21).
Şəkil 8.21. Təbii inhisar.
ölkələr üçün eyni zamanda müxtəlif növ qiymətlərin fəaliyyəti xarakterikdir, burz həmçinin azad təyin edilən qiymətlər və dövlət tərəfindən təyin edilmiş və tənzimlənilən qiymətlər aiddir. Onu da həzərdən qaçırmaq lazım deyildir ki, bir sıra ictimai rifahın təmin edilməsi üçün, həmin rifahın ödəyib və ödəməməsindən asılı olmayaraq Təbii инщисар Neft məhsullarının magistral boru kəməri ilə nəql edilməsi Elektrik və istilik enerjisinin ötürülməsinə görə xidmətlər Dəmiryol daşımaları Nəqliyyat terminallarında, limanlarda, hava göstərilən xidmətlər Magistral kəmərin vasitəsi ilə qazın nəql edilməsi
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|