А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

362

sərəncamında  olan  nəqliyyat  vasiyələrinin  və  yükdaşıma  qurğularının 

,daşınma qaydalarının təhlilinə əsaslanmaq zərurirdir. 

 

Son  nəticədə  nəqliyyat  firmalarının  strategiyası  üçün  yuxarıda 

adı  çəkilmiş  hər  iki  istiqamət  müəssisənin  bütün  istehsal-məişət  

fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinin yüksəldilməsinə gətirib çıxarır. 

 

Məhsulun  istehlakçıdan  istehsalçıya  daşınması  zamanı  yaranan 

vəziyyətdə nəqliyyat xidmətlərinin strategiyası işlənib hazırlanarkən bu 

istiqamətdə  yükdaşınma  axınının  təhlilinə,yükdaşıma  qurğularının  və 

nəqliyyat  vasitələrinin  təhlilinə    istinad  etmək  zəruridir.Bunun  üçün 

daşınan  yüklərin,həmçinin  nəqliyyat  proseslərinin  təsnifatını  bilmək 

zəruridir.Aşağıda bu növ mümkün təsnifatların bir növü göstərilmişdir. 

 

 

 

Эюстярижи 

Дяниз 

Дямир йолу 

Чай 

Автомо

би 

Щава 

Бурахылыш 

габилиййяти 

Гейри 

мящдуд 

Йцксяк 

Йцксяк 

Йцксяк 

олмайан 

Ашаьы 

Дашымаларын  майа 

дяйяри 

Ашаьы 

Ашаьы 

Ашаьы 

Орта 

Йцксяк 

Дашымаларын сцряти 

Ашаьы  

Йцксяк 

Ашаьы  

Йцксяк 

Чох 

йцксяк 

Дашымаларын 

мцнтязямлийи 

 

Бязян 

мящдуд 

 

Стабил 

 

Мювсцми 

 

Нязарят 

олунан 

 

Щава иля  

сярщядлянир 

 

Дашымаларын 

узаглыьы 

 

 

Континентал 

дахили 

 

Дахили су 

щювзяси 

 

Бюйцк 

олмайан 

Гейри-

мящдуд 

 

Дашымаларын щяжми 

 

Бюйцк 

бюйцк 

 

Бюйцк 

 

Бюйцк 

дейил 

 

Бюйцк 

дейил 

 

Хцсуси йол 

шябякясинин 

зярурилийи 

 

Тяляб 

олунмур 

 

Тяляб 

олунур 

Тяляб 

олунмур 

 

Тяляб 

олунур 

 

Тяляб 

олунмур 

 

Хцсуси 

терминалларын 

зярурилийи 

 

Тясяррцфаты 

тяляб 

олунмур 

 

Стансийа 

терминаллар 

тяляб олунур 

 

Лиман 

терминалы 

тяляб 

олунмур 

 

Тяляб 

олунмур 

 

Аеропорт 

тяляб 

олунур 

 

Шякил 9.1. Мцхтялиф няглиййат нювляринин мцгайисяси 

 

---

 

363

Nəqliyyat  ümumilikdə  aşağıdakı  növlərə  bölünür:  dəmiryol, 

dəniz,çay,avtomobil və hava .Müxtəlif nəqliyyat növləri üçün bəzi əsas 

istismar  xüsusiyyətlərinin  müqayisəli  şəkildə  qiymətləndirilməsi  9.1. 

saylı жədvəldə  verilmişdir. 

 

Müxtəlif  növ  nəqliyyat  vasitələrinin  bəzi  əsas  istismar 

xüsusiyyətləri aşağıdakı  şəkildədir : 

 

1.Dəniz və çay  gəmilərinin göstəriciləri: 

 

*su basımı və ya tonnaj (kütlə və ya həcmlə) – üzən gəmilərin 

kənara çıxardığı  suyun həcmi və ya kütləsi ilə təyin edilir. 

 

*yükqaldırma – gəminin yükdaşıma qabliyyətidir. 

 

*dedveyt  (və yaxud tam yük qaldıra bilmə ) – bu gəminin tam 

şəkildə nə qədər yük qaldıra bilməsidir. 

 

*yükün  yerləşdirilməsi  –  gəmidə  yükün  hansı  həcmdə 

yerləşdirilə  bilməsidir  (yəni  tara  qablaşdırılmış,tək-tək  və  tökülə  bilən 

yüklər). 

 

2.Dəmiryol heyətinin istismar göstəriciləri : 

 

*vaqondakı yükün faktiki kütləsinin həmin vaqonun yük qaldıra 

bilməsinə nisbətinə bərabər olan yükqaldırmadan istifadə əmsalı ; 

 

*vaqondakı faktiki yüklə həmin vaqonun tutumuna bərabər olan 

tutum əmsalı ;  

 

*yüklənmənin texniki norması – bu yük göndərənlə əvvəlcədən 

danışılmış yükün miqdarıdır 

 

3.Avtomobil nəqliyyatı istismar-texniki keyfiyyət göstəricisi ilə 

xarakterizə olunur,bu da öz növbəsində konkret istismar xərcləri üzrə bu 

və ya digər bir markanın hərəkət heyətinin seçilməsinə xidmət edir.Belə 

göstəricilərə  avtomobillərin  ölçüsü  üzrə,kütləsi,yük  qaldıra  bilməsi 

üzrə,keçiriciliyi  üzrə,sürəti  və  digər  dinamiki  keyfiyyətlərinə 

görə,möhkəmliyinə  görə  və  nəhayət  qənaətliliyinə  görə  göstəricilər 

aiddir. 

 

Avtomobil  nəqliyyatından  istifadənin  səmərəliliyi  daşınmaların 

maya dəyəri,onların məhsuldarlığı,enerji tutumu və s. kimi göstəricilərlə 

təyin edilir. 

 

Avtomobil  nəqliyyatı  vasitələrinin  müxtəlifliyi  və  onların 

yükdaşıma qabliyyətinin təsnifatı şəkil 9.2 –də göstərilmişdir. 

 

 

                                                                   

 

Avtomobillər 

 

Yedəkçilər 

Yarımqoşqu 

Qoşqu 

 

---

 

364

 

Tamamilə az yükdaşıma < 0,5 t 

 

X 

 

 

 

X 

 

 

Az yükdaşıma 0,5 t-dan 2 t-a 

qədər 

 

X 

 

 

 

 

 

 

 

Orta yükdaşıma 5 t – 15 t-a qədər 

 

X 

 

X 

 

 

 

X 

Xüsusilə çox yükdaşıma > 15 t 

X 

X 

X 

X 

Шякил  9.2.  Автомобил  няглиййаты  васитяляринин  вя  онларын 

йцкгалдырыжылыьынын тяснифаты 

 

Daşınmaların  strategiyasının  təyin  edilməsi  üçün  nəqliyyatın  növləri 

haqqında  məlumatlardan  başqa  daşınan  yükün  növlər  üzrə  təhlili  də 

zəruridir. 

 

Belə  təhlilin  aparılması  üçün  bölgü  kanalında  maddi  axın 

yaradan  yükləri    təsnifləndirmək  və  sistem  halına  salmaq  zəruridir. 

Daşınma  nöqteyi-nəzərindən  yük  –  nəqliyyat  tərəfindən  daşınma  üçün 

qəbul edilmiş hər cür məhsul deməkdir ( xammal,material ). 

Yük  o  zaman  nəqliyyattutumlu  vəziyyətdə  olmuş  hesab  olunur 

ki,o,zəruri həddə uyğun gəlsin,qablaşdırılmış olsun və fəaliyyət göstərən 

uyğun qaydalara görə nişanlanmış olsun. 

 

Yüklərin  ümumi  göstəriciləri  onların  daşınma  şərtlərinin 

hamısına  bütövlükdə  cavab  verərək  həmin  yükün  nəqliyyat 

xüsusiyyətləri adlanır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

                         

 

 

 

 

 

 

 

Цмуми 

тяйинатлы 

Тара иля 

Тарасыз 

Ядяди (250 кг) 

Долаглылар цчцн (500 кг) 

 

Йцксялдилмиш кцтляляр 

цчцн (250 кг-дан, 

долаглылар цчцн 500 кг-

Аьыр чякилиляр (ядяди, 

бюлцнмязляр 3от) 

 

Цмуми 

габаритлиляр 

Ири 

габаритлиляр 

Ядяди  

 

Сяпялянян 

 

Топдан 

 

Дуру 

 

Хырда 

партийаларла 

Партийаларла 

 

Кцтляви 

 

Тезхараболан 

 

Тящлцкяли 

 

Антисанитар 

 

Жанлы 

 

АВТОМОБИЛ ЙЦКЛЯРИ 

 

---