А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
374
nzibati- komanda sistemi şəraitində kommunal və məişət xidmətlərinəqiymətlər çox aşağı səviyyədə təyin edilirdi.Onlar nəinki heç bir mənfəət gətirmirdi,hətta faktiki istehsal xərclərinin kompensasiyasını da təmin edə bilmirdi.Buna görə də iqtisadi reforma zamanı ən vacib məsələlərdən biri də itki verilməmək yolu ilə kommunal və məişət xidmətlərinin yenidən qurulması idi.Amma məlumdur ki,əhali mənzil-kommunal xidmətləri üçün yalnız o zaman 100% haqq ödəyə bilər ki, əhalinin pul gəlirləri səviyyəsi buna uyğun gəlsin.
Müxtəlif regionlar üçün mənzil istismarı,su və istilik sistemi ilə təhcizat,elektrik enerjisinin istehsalı və verilməsi,kanalizasiya sisteminin mövcudluğu,zibilin ərazidən yığılması və daşınması və s. xxərcləri müxtəlif olur.Buna görə də mənzil haqqının və kommunal xidmətləri haqqının müəyyənləşdirilməsi həmin regionlarada işləyən yerli hakimiyyət orqanlarına həvalə edilmişdir.Real xərclərin uçotunun düzgün aparılması üçün ən radikal yol mənzil-kommunal xidmətləri sahəsində rəqabətin yaradılmasıdır.Amma belə bir faktı danmaq olmaz ki,bu sahə üzrə real istismar xərcləri bu xərclər üzrə qəbul edilmiş normativlərlə uyğunlaşmır.Elə buna görə də mənzil-kommunal xidmətləri üçün əsassız şəkildə artırılmış tariflərdən uzaqlaşmaq lazımdır.
Bunun üçün faktiki istehsal xərclərinin kalkulyasiyası metodundan istifadə etmək zəruridir.Belə olduğu halda mənzil- kommunal xidmətləri tarifləri elə səviyyədə təyin edilməlidir ki,istehsal xərclərini kompensasiya etsin və layiqli mənfəət əldə edilməsini təmin etsin. Adətən kommunal-məişət xidmətləri tariflərinin bütün hesablamaları uyğun resursarın faktiki xərclərinə nəzərən təyin edilir.Amma bir çox mənzillərdə sayqaclar quraşdırılmadığına görə tariflər 1 adam hesabı ilə və yaxud mənzilin 1 kv.m. hesabı ilə hesablanır.
əsasında təyin edilir.Amma bu normativlər də ,bir qayda olaraq,hal hazırda yüksəkdir,və onların hesablanması metodologiyası bu yüksəlməyə heç bir təsir göstərə bilmir.Bu onun nəticəsidir ki,kommunal müəssisələr adətən əsas fondların və mənzilin qiymətini artırır,bu da ki, öz növbəsində tariflərin yığılması yolu ilə bağlanan investisiyaların ilkin əhəmiyyətini artırır.Bundan başqa podrat 375
kommunal müəssisələri camaatı cəlb etmək üçün adətən əmək haqqını artırır.Bu da öz növbəsində kommunal-məişət xidmətlərinə olan tariflərin uyğun şəkildə yüksəldilməsi ilə kompensasiya edilməlidir.
Kommunal xidmətlərə qoyulan tariflər son vaxtlara qədər təkcə coğrafi faktorlara əsasən deyil,həmçini bu xidmətlərin kimə göstəriləcəyindən asılı olaraq dəyişirdi.Bu o deməkdir ki,kommunal- məişət xidmətlərinin tarifləri hətta eyni regionda belə müxtəlif ola bilirdi ,istilik,elektrik enerjisi,su və qaz kimi xidmətlərin tarifləri isə müxtəlif qrup və istehlakçı kateqoriyaları üçün təyin edilirdi.
kateqoriyası seçilirdi.Kommunal-məişət xidmətlərinə tariflərin müəyyənləşdirilməsində diferensiallaşmış yanaşma hal-hazırda da qorunub saxlanılır.
aşağıdakılara bölünür :
*750 kvat.saat və daha artıq güc daxilində birləşmiş bütün istehlakçılar və sənaye müəssisələri;
*gəlirləri az miqdarda olan fiziki şəxslər;
Tariflərin belə diferensiallaşması zamanı əhalinin gəlirinin aşağı düşməsi o deməkdir ki,kommunal-məişət xidmətlərinin realizə edilməsi xərclərinin bir hissəsi artıq əhalinin deyil,sənaye müəssisələrinin yükü sayılır.Bu isə bazar iqtisadiyyatı şəraitində qiymətin əmələ gəlməsi prinsiplərini pozmuş olur.Ayrı-ayrı ödəyicilərin belə çarpaz subsidləşməsinin bağlanması yalnız o zaman mümkündür ki,kommunal-məişət xidmətlərinə görə ödənilən tariflər onların faktiki maya dəyəri səviyyəsində olmuş olsun.Amma bunu yalnız o zaman həyata keçirmək mümkün ola bilər ki,əhalinin hətta ən aşağı təminatlı hissəsinin belə gəliri yüksəlmiş olsun.(şəkil 9.10 ).
stehlak həcmi üzrə diferensiallaşmış əhali üçün elektrik enerjisi tariflərinin müəyyənləşdirilməsi zamanı elektrik enerjisindən istifadə üçün bəzi limitlərin təyin edilməsi nəzərdə tutulmuşdur.Elektrik enerjisindən istifadə zamanı əgər limitdən aşağı olarsa,onda enerji bu regionda elektrik enerjisinin istehsalı və verilməsinin orta hesabla hesablanmış məbləği çərçivəsində təyin edilmiş tariflər üzrə ödənilməlidir.Elektrik enerjisindən istifadə əgər təyin edilmiş limitdən artıq olarsa,onda bu enerjiyə görə ödəmələr onun faktiki dəyərindən aşağı olmamaq şərti ilə verilməlidir.Bu zaman ödəyicilərin hər adam
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|