382
Шякил 9.17 рабитя хидмятляриня тарифлярин дяйишдирилмяси
цчцн ясаслар
*rabitə xidmətlərinin maya dəyərinə aid edilən xərclərin
ölçüsünü təyin edən regional və ya federal hakimiyyət orqanlarının
hüquqi aktlarının və normativlərinin fəaliyyətə başlaması ;
*federal və ya regional hakimiyyət orqanlarının büdcəyə
ödəmələri və ayırmaları müəyyənləşdirən hüquqi aktlarının fəaliyyəti ;
*infilyasiya proseslərinin inkişafı ;
*RF-sı nın mərkəzi bankı tərəfindən təyin edilmiş
faizlərinin dəyişdirilməsi ;
Шякил 9.18. Рабитя хидмятляринин тарифляшдирилмяси принсипляри
Bütövlükdə bazar iqtisadiyyatı şəraitində rabitə xidmətləri
tarifləri bütünrabitə sisteminin inkişafına əsaslı təsir göstərir.Başqa
sözlə desək,tariflər həm rabitə sisteminin inkişafına,həm də ki,onun
enməsinə təsir göstərə bilər.
Elektron
rabitə
xidmətləri
üçün
tariflərin
müəyyənləşdirilməsinin ümumi prinsipləri elektron rabitə üzrə
Beynəlxalq
ttifaq tərəfindən işlənib hazırlanır.Poçt xidmətləri
tariflərinin müəyyənləşdirilməsi üçün prinsiplər Ümumdünya Poçt
ttifaqı Konvensiyası tərəfindən işlənib hazırlanır ( şəkil 9.18 ).
1.Rabitə xərclərinin göstərilməsi xərcləri bu tariflərdən
istifadə nəticəsində daxil olan pul vəsaiti ilə tamamilə kompensasiya
edilməlidir.
Бцтцн хяржлярин
там
компенсасийасы
РАБИТЯ ХИДМЯТИНЯ ТАРИФЛЯРИН ГУРУЛМАСЫНЫН ПРИНСИПИ
Тариф эцзяштляринин
диэяр тарифлярля
компенсасийа едилмяси
Рабитя хидмятляри
заманы
сервисинсявиййясинин
йцксялдилмяси
Ясасландырылмамыш
йцксяк эялирлярин
йолверилмямяси
Тарифляр диэяр
хидлмятлярля рягабятя
эятирмямялидирляр
Тарив системинин
чевиклийи вя онун
инкишава гадирлийи
Рабитя хидмяти
щяжминин
йцксялдилмясинин
стимуллашдырылмасы вя
говшаг рабитянин
инкишафы
383
2.Güzəştlər və güzəştli tariflərdən istifadə ilə bağlı olan
pul itkiləri həmin rabitə təşkilatında fəaliyyət göstərən digər tariflərin
artırılması yolu ilə kompensasiya edilməlidir.
3.Bu və ya digər rabitə təşkilatında təyin edilən tariflər
digər xidmət növləri ilə rəqabətə gətirib çıxarmmalıdır.
4.Təyin edilmiş tariflərdən istifadə edilməsi nəticəsində
əldə edilən gəlirlər çox yüksək olmamalıdır və rabitə təşkilatının
səmərəli və rentabelli işləməsi üçün zəruri olan məbləğdən çox
olmamalıdır.
5.Müəyyən edilmiş tariflərdən istifadə nəticəsində əldə
olunan pul vəsaitləri xidmət həcminin artmasına və rabitə şəbəkəsinin
inkişafına təsir göstərməlidir.
6.Tarif sistemi istifadəçilərin bütün kateqoriyaları üçün
eynihüquqlu olmağı təmin etməlidir.
Шякил 9.19 Рабитя хидмятляри хяржляринин компонентляри
7.Tariflər sistemi elastik və açıq olmalıdır ki,bu da
istehlakçılarda yeni tələblər yarandıqca şəraitin dəyişməsinə uyğun
olaraq inkişaf və təkmilləşdirilmə işləri aparılsın.
Beləliklə təyin edilmiş rabitə xidmətləri tarifləri bütün
müxtəlifliyinə və diferensiallaşma səviyyəsinə baxmayaraq bu
xidmətləri göstərən təşkilatların bütün xərclərini ödəməlidir.Xərc
komponentləri şəkil 9.19.-da göstərilmişdir.
9.4.ƏMTƏƏN N GÖMRÜK DƏYƏR
Xarici iqtisadi fəaliyyt daxili bazardakı vəziyyətə əsaslı
təsir göstərir.
Дювлят верэиляри
Рабитя шябякясинин эенишляндирилмясиня вя йенидян
гурулмасына хяржляр
Тядгигат вя сынаг хяржляри
Рабитя хидмятляриня хяржлярин компонентляри
Истисмар хяржляри
Истифадя олунмуш капитлала эюря фаизляр
Аваданлыьын амортизасийасы
384
Эюмрцк сийасяти
Протексионизм
Азад тижарят
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində xarici iqtisadi əlaqələr
tənzimlənərkən iqtisadi tədbirlərin görülməsi birinci dərəcəli əhəmiyyət
kəsb edir.Onların sırasına ilk növbədə gömrük rüsumları və tariflər aid
edilir.
Bu və ya digər gömrük siyasəti apararkən dövlət idxal-
ixrac əməliyyatlarına və daxili bazadakı
vəziyyətə öz təsirini göstərir.Gömrük
siyasəti aparılarkən istifadə edilən əsas iki
prinsip mövcuddur (şəkil 9.20).Real
şəkildə aparılan gömrük siyasəti müxtəlif
məhsullar üçün müxtəlif səviyyədə istifadə
edilən prinsiplərin kombinasiyası deməkdir.
Şəkil
9.20.
Gömrük
siyasətinin
prinsipləri
Proteksionizm siyasəti ondan
ibarətdir ki,idxal edilən məhsullar üçün yüksək səviyyəli gömrük
rüsumları təyin edilsin.Ölkəyə daxil edilən məhsullar üçün yüksək
gömrük rüsumlarının alınması daxili bazarda həmin məhsulun
qiymətinin artmasına gətirib çıxarır.Bu da ki,öz növbəsində daxili
bazarda yerli mallar arasında rəqabəti artırır və yerli istehsalçılar üçün
müdafiə tədbiri ( proteksiya ) rolunu oynayır.
Sərbəst ticarət siyasəti isə ,əksinə , daxil edilən mallar
üçün minimal gömrük rüsumlarının təyin edilməsindən ibarətdir ki,bu
da öz növbəsində idxalatı həvəsləndirir.Bütün bunlar daxili bazarda
rəqabəti yüksəldir və yerli istehsalçıları daxil olan məhsulları həm
keyfiyyətinə həm də qiymət səviyyəsinə görə yüksək nəticələr əldə
etməyə məcbur edir.Eyni zamanda xarici məhsulların idxalı daxili
bazardakı qüsurları düzəltməyə imkan yaradır,bu da öz növbəsində
istehlakçı üçün xeyirlidir və yerli istehsalçılara öz istehsalını yenidən
qurmaq üçün vaxt verir.
xrac əməliyyatlarına gəldikdə isə yerli istehsalçılardan
tutulan gömrük rüsumları həmin məhslun ölkədən çıxarılmasına əngəl
yaradır və məhsulun ölkə daxilində satlmasına şərait yaradır.Belə
məhsullara,ilk növbədə o məhsullar aid edilir ki,strateji əhəmiyyətli
olsun və əvəzedilməz və yenidən bərpa edilə bilməyəcək məhsul olsun.
Yerli istehsalçıların müdafiəsinin həyata keçirilməsi
çoxsütunlu tariflərdən istifadə edilməsini tələb edir.Bu o deməkdir ki,
müxtəlif ölkələrin istehsalı olan eyni bir məhsul üçün gömrük rüsuları