А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
414
Şəkil 10.4. Dünya bazarında xammal məhsulları üçün qiymətəmələgəlmə Xammal
qiymətləri nin
Müxtəlif regionlar Idxal prosesinə Istehsalçı ölkələr
Istehlakçı ölkələr asosasiyası Müxtəlif valyutalar Xammal məhsulları üçün QƏ9-nin xüsusiyyətləri Dünya
bazarında tələb və Xərclərin səviyyəsinin məhdudlaşdırıla
Rentabellik səviyyəsinin məhdudlaşdırılama sı
artımının məhdudlaş Dünya bazarından Birja kotirovkalar Birja kotirovka larının Birja
kotirovka larının
Биръа котировкала - рынын вя хяржляринин бярабяр щцгуглуьу Birja kotirovkaların dünya qiymətlərinin
Müxtəlif zamn müddətləri üçün Müxtəlif alıcı Dövlətinlə dövlət Ixrac
prosesinə 415
Bir qayda olaraq, daxili bazar qiymətlərinin dünya bazar qiymətlərindən üstünlüyü əsasən idxal məhsulları üçün xarakterikdir. Ixrac məhsulları üçün daxili qiymətlərin bazar qiymətlərindən belə üstünlüyü az əhəmiyyət kəsb edir və demək olar ki, olunu heç də yeri yoxdur. Daxili milli bazar və dünya bazarı arasında gömrük rüsumları və müxtəlif güzəşt növləri ilə şərtlənmiş müxtəlifliklər vardır. belə əsaslanmanı dəf etmək lazımdır. Belə olduqda daxili və dünya qiymətləri bir-biri ilə yaxınlaşır. Dünya qiymətləri belə olduqda qiymət lideri kimi çıxış edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, xaricə malın çatdırılması ixracatın çatdırılması ölkələrdə rəqabəti daha güclü olan istehsalçılar tərəfindən həyata keçirilir. Biz qeyd etmişdik ki, hər hansı bir məhsulun ixracatı zamanı bəzən dünya qiymətləri daxili bazar qiymətlərindən aşağı ola bilər. Əgər daxili bazarın həcmi, çeşidi böyükdürsə, onda bu ixracatçılar daxili bazardakı əlavə gəlir hesabına dünya bazarındakı minimal mənfəəti kompensasiya edə bilirlər. Dünya bazarı ümumi bazar üçün istifadə edilmiş anlayışı qəbul etmək olar. Amma belə olduğu halda uyğun şəkildə onların bölgüsü zəruridir. Dünya bazarındakı makrogöstəricilər ayrı-ayrı ölkələrin ümumi milli gəlirinin həcmi ilə kredit üçün nəzərdə tutumluğu qiymətlər üzrə məlumatlar ilə, əmtəə dövriyyəsinin həcmi ilə, müxtəlif sahələr üzrə istehsalın həcmi ilə xarakterizə olunur. Dünya bazarındakı mikrogöstəricilər isə ayrı-ayrı müəssisələrin istehsal həcmi, tikinti və fəaliyyətə yeni güclərin daxil edilməsi həcmi, bu və ya digər məhsulun istehsalı və satışı həcmin, ayrı-ayrı sahələr üzrə kapital dövriyyəsi ilə xarakterizə olunur. Dünya əmtəə bazarında müxtəlif seqmentlər üçün qiymətlərin formalaşması xüsusiyyətindən asılı olaraq bazar iki yerə bölünür; qapalı və açıq bazarlar. Qapalı bazarda (bu yaxud bazarın qapalı seqmentlərində) təkcə qiymət faktorları deyil, həmçinin qiymətdənkənar faktorlar da fəaliyyət göstərir. Belə faktorlara müəyyən bir pay ilə iştirak haqqında, ixtisaslaşma və kooperasiya haqqında müxtəlif növ razılaşmalar, valyuta – kredit və hərbi – siyasi sazişlər aid edilə bilər. Belə bazarlarda firmadaxili çatdırılmalar, iqtisadi – ticarət qrupları daxilində çatdırılmalar, barter, kompensasiya, klirinq və ixrac ilə çatdırılmalar, 416
həyata keçirilir, kömək və birgə müştərək fəaliyyət proqramlarından istifadə olunur. Açıq bazar onunla xarakterizə olunur ki, burda qiymət satıcının və alıcının qarşılıqlı anlaşması yolu ilə yaranır. Alıcılar və satıcılar istər dövlət müəssisəsi, istər şəxsi müəssisə, istərsə də ayrı-ayrı şəxslər ola bilər. Burada birbaşa anlaşmalar üstünlük təşkil edir, qiymətlərdə isə dinamik dəyişkənlik və elastiklik üstünlük təşkil edir. Açıq və qapalı bazarın spesifik xüsusiyyətləri şəkil 10.5.-də göstərilmişdir. Təcrübələr əsasında dünya qiymətləri kimi əsas malgöndərənlərin ixracat qiymətləri, həmçinin əsas alıcıların idxal qiymətləri təyin edilir. Dünya qiymətləri beynəlxalq ticarətin bir neçə mühüm və ümumi olaraq ictimaiyyətdə tanınmış mərkəzlərində təyin olunmuş qiymətlər əsasında da yarana bilər. Dünya qiymətləri həm də verilmiş məhsulun istehsal və ya istehlakı ilə məşğul olan əsas rayonlarda təyin edilə bilər.
Dünya bazarları Açıq bazarlar Satıcıların və alıcıların məhdudiyyətsi daxil olması Birdəfəlik sövdələşmələrin Qiymətlərin dinmaik
Qeyri-qiymət məhdudiyyətləri Qapalı bazarlar Müəyyən bir payla iştirak haqda Ixtisaslaçma və kooperasiya haqda Valyuta-kredit sazişləri Hərbi-siyasi sazişlər Baryer üsulu ilə çatdırılmalar Klirinq və kompensasiya Ticarət-iqtisadi qruplaşmalar Kömək və birgə fəaliyyət proqramları
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|