А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 10.4. NKI ŞAF ETMI Ş APARICI S ƏNAYE ÖLK ƏL ƏRIND Ə Q Ə9 V Ə QIYM ƏTL ƏRIN T ƏNZIML ƏNM ƏSI.
424
Əgər istehlak malları istehlakçıya müxtəlif komplektasiyalarda və ya müxtəlif yığılma varmantları ilə çatdırıla bilərsə, onda müxtəlif növ komplektasiya düzəlişlərindən istifadə olunur. Problem ondan ibarətdir ki, bu və ya digər komplektasiyaların tərkibinə daxil olan bir sıra detallar ayrı-ayrılıqda satılır. Buna görə belə detallar üçün dəqiqləşdirilmiş dünya qiymətlərini təyin edilmiş hesab etmək olmaz. Bu detallar üçün adətən orta və xüsusi göstəricilərdən istifadə edərək hesablaşma metodundan istifadə edilir. Belə orta və xüsusi göstəricilər adətən beynəlxalq statistik topluda göstərilir. Seriyalı məhsullar üçün bu məhsulun seriyasının çox olması üçün güzəştlərdən istifadə edilir. Bu növ düzəlişlər elə sahələrdə geniş yayılmışdır ki, burada heç olmasa bir məmulatın hazırlanması üçün elmi-tədqiqat və sınaq-konstruktor işlərinin yerinə yetirilməsi üçün istehsal güclərinin yaradılması üçün və texnoloji hazırlıqlar üçün çox böyük miqdarda vəsaitin xərclənməsi zəruridir. Belə vəziyyət gəmiqayırma və aviotikinti kimi sahələr üçün xarakterikdir. Yuxarıda adı çəkilən xərclər onsuzda sərf olunmalıdır. Amma əgər məhsul böyük seriyalarla buraxılarsa onda bu xərcləri çox sayda məmulatlar arasında bölüşdürmək olur, belə oduqda bir məmulatın qiyməti aşağı olur. Bundan başqa, əgər məmulat seriya ilə sifariş edilirsə, onda istehsal bazasının yaradılması üçün avadanlıqlar topdansatış şəkildə sifariş edilir ki, bu da ucuz başa gəlir və istehsal metodlarının təkmilləşdirilməsi nəticəsində son vaxtı məmulatların istehsal xərcləri aşağı düşür. Beləliklə, saziş qiymətləri sifariş edilmiş seriyaların artırılması zamanı azalmalıdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz bütün bu düzəlişlər təyin edilərkən qiymət sürüşməsini də nəzərə almaq lazımdır. Iş burasındadır ki, sövdələşmə qiymətləri sazişlər bağlanarkən təyin edilir, amma çatdırılması arasındakı müddət uzandıqda bu qiymətlər əsaslı şəkildə dəyişə bilər. Məmulatlar üçün belə qiymət dəyişikliyi adətən qiymətlərin xammala, yanacağa və işçi qüvvəsinə dəyişilməsinə gətirib çıxarır. Buna görə də sazişin mətninə belə bir əlavə edilir ki, saziş qiymətlərinə bu sazişin yerinə yetirildiyi müddətdə əgər əvvəlcədən razılaşdırılmış şərtlər dəyişilərsə, yenidən baxılmalıdır. Belə əlavələr xüsusilə informasiya prosesi şəraitində daha da zəruridir. Beləliklə, idxal və ixrac sazişlərindəki qiymətlər fəaliyyə olan dünya qiymətlərinin səviyyəsi və onların inkişaf dinamikasının uçotu ilə birgə göstərilir. 425
Sazişlərdə həmçinin daşınma və malların yüksəlməsi və boşaldılması işləri üzrə
xərclərin hesablanması yolları da
göstərilməlidir. Başqa sözlə desək, sənədlərdə məhsulun qiymətinə daxil edin. Həm də daxil edilməyən xərclər göstərilməlidir.
Şə
Buna görə də beynəlxalq sazişlərdə həmin saziş üzrə məhsulun çatdırılması zamanı istifadə edilən qiymət növləri göstərilir. Xarici ticarət sazişlərində göstərilən qiymət müxtəlifliyi şəkil 10.10.-də olduğu kimidir.
Demək olar ki, bütün ölkələrdə hakimiyyət öz istehsalçılarının beynəlxalq bazara çıxması üçün həvəsləndirmə işləri aparır. Ixracatçıların dünya bazarına çıxışı ölkənin büdcəsinə valyuta daxil olmasını yüksəldir və istehsalın inkişafına gətirib çıxarır. Ixracatçıların stimullaşdırılması ixracat
resurslarının azaldılması, müxtəlif subsidiyaların verilməsi iilə əldə edilir. Belə imtiyazların əldə edilməsi üçün ixracatçılar ixrac faktını təsdiqləyən sənədlər yığılmalıdır. Belə olduğu halda ixracatçının saziş qiymətləri ixracda qiymətin ən yüksək həddini bildirəcəkdir. Ixrac prosesində qiymətlərin ən aşağı həddi istehsal xərcləri, istehsalçının təyin edilmiş mənfəəti, məhsulun sazişində göstərildiyi məntəqələrə çatdırılması xərcləri, həmçinin sənədləşməsi üçün məhsula görə alınan müxtəlif yığımlardan ibarətdir. Idxal prosesi zamanı qiymətin yuxarı həddi daha böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki bu zaman Saziş
qiymətləri Möhkəm
təsbit edilmiş Düzəlmiş imkanına malik olan
Sonda təsbit edilən qiymətlər Sürüşkən qiymətlər 426
alıcı nöqteyi nəzərindən daxil edilən məhsul üçün bi qiyməti ödəmək məqsədəuyğundur. Idxal edilən məhsul üçün həmin məhsulun yuxarı qiymət həddi o qiymət sayılır ki, həmin qiymətlə məhsulu daxil olduğu ölkənin daxili bazarında satmaq mümkün olsun. Daha mühüm, lazımlı və ya defesit olan məhsulların idxal prosesinin stimullaşdırılması məqsədi ilə bəzi gömrük rüsumların azalması və ya tamamilə aradan qaldırıla bilər.
Dünyanın iqtisadi inkişaf təcrübəsi həm inzibati – kamanda iqtisadiyyatının, həm də xalis bazar iqtisadiyyatının səmərəsiz olduğu bir daha sübut etdi. Bundan başqa, hesab etmək olar ki, hal-hazırda bu iki iqtisadi fikirdən heç birisi təmiz şəkildə yoxdur.
Real şəkildə fəaliyyət göstərən iqtisadiyyatda ən inkişaf etmiş ölkələrdə belə elə bir vəziyyət yaranır ki, dövlət orqanları iqtisadiyyatın tənzimlənməsi sistemini yaradır, amma bununla belə bazarın tənzimlənməsi mexanizmi məhv olmur.
Dövlət tənzimlənməsi sisteminin əsas vasitəsi kimi maliyyə - valyuta, büdcə, kredit, vergi və qiymət tənzimlənməsi hesab edlir. Bütün bu tənzimlənmə metodları yalnız ona yönəldilmişdir ki, əmtəə və pul kütləsi arasında, istehlak və yığım arasında balans saxlanılsın və son hesabda tələb və təklif arasındakı balanın saxlanılmasını stimullaşdırır. Qiymətlərin dövlət tənzimlənməsinə birbaşa və dolayı yolla ən müxtəlif faktorlar öz təsirini göstərir. Bu faktorların sırasında xammal resursları ilə təmin edilmə səviyyəsini, siyasi vəziyyəti, həmçinin dünya bazarında həmin ölkənin yerini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Indi isə gəlin müxtəlif ölkələrdə QƏ9-nin və dövlət tənzimlənməsinin necə həyata keçirilməsi ilə tanış olaq.
ABŞ-da son vaxtlar qiymətlərin birbaşa və ya dolayı yolla tənzimlənməsi cəhdləri qəbul edilir.
XX əsrin 70-ci illərinin əvvəllərində inflyasiya prosesi, yəni daxili bazarda qiymət artımı yavaş-yavaş çox kəskin inflyasiyaya gətirib çıxara bilərdi. Buna görə də 1971-ci ildə ABŞ-da o zaman krediti R.Niksolun səyi ilə əmək haqqının dondurulması ilə birgə qiymətlərə birbaşa mərkəzləşdirilmiş nəzarət təyin edildi. Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|