А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

430

növbədə, qiymətlərin yüksəlməsi haqda tam qərar qəbul etmək mümkün 

olsun. 

 

Qiymətlərin yüksəlməsinə əks təsir göstərən  sazişlər dövlətin və 

dövlət  orqanlarının  istehsal  xərclərinin  artmaına  gətirib  çıxara  biləcək 

heç bir qərar edilməsi haqda öhdəlikləri özündə cəmləmişdir. 

XX  əsrin  70-ci  ilindən  başlayaraq  Fransa  höküməti  qiymətlərin  dövlət 

tənzimlənməsinə  və  dondurulmasına  yönəldilmiş  bir  sıra  tədbirlərdən 

istifadə  etməyə  başladılar.  Elə  vaxt  olurdu  ki,  qiymətlərin  100  %-ə 

qədəri  fiksasiya  edilirdi.  Istehsalçının  mənfəətinin  qeyri-proporsional 

şəkildə  artması  müəyyən  olsa  da,  onda  bu  mənfəəti  təmin  edən 

qiymətlərə əlavə antiinhisar vergiləri qoyulur. 

 

Bununla  belə  1973-cü  ilin  mayında  fransız  hakimiyyəti  sənaye 

məhsullarına  qiymət  liberallaşmasının  başlanması  haqqında  elan  etdi. 

Bu  proses  yavaş-yavaş  rəqabət  mühitinin  uyğunluğu  sahələrdən 

başlayaraq  həyata  keçirilirdi  və  yaxud  da  istehsal  xüsusiyyətlərini  və 

yaxud əhaliyə sosial  təminatların verilməsi ilə qiymətlərin kəskin artımı 

baş  verirdi.  Nəticədə  1986-cı  il  üçün  sənaye  məhsullarına  qoyulmuş 

qiymətlərin bərabərliyi 90 %, dövlət nəzarətindən azad edilib və yalnız 

10 %-i dövlət tərəfindən tənzimlənmişdi. 

 

Beləliklə, XX əsrin II yarısı boyu Fransada “dirijizm” siyasətinin 

mahiyyətini  təşkil  edən  qiymətlərin  dövlət  tərəfindən  birbaşa 

tənzimlənməsi  metodundan,  QƏ9  prosesinə  dövlətin  dolayı  yolla  təsiri 

metodundan istifadə edilir. Amma bu şəraitdə istehsalın artımı ləngiyir, 

kapital əmək, məhsul və xidmət bazarında məhdudlaşır. Bu şərt, rəqabət 

faktorların  fəaliyyətinin  ləngiməsi  ilə  izah  olunur.  Bundan  əlavə,  qeyd 

edilmişdir ki, XX əsrin ortalarında Fransada inflyasiyanın sürəti illik 9-

10  %  təşkil  edərək  qiymətlərin  dolayı,.................  iqtisadiyyatının 

metodlarla  tənzimlənməsindən  xeyli  yüksək  olur.  Düzdür,  birbaşa 

dövlət  tənzimlənməsinin  yuxarıda  adı  çəkilən  metodlardan  istifadə 

edilməsəydi,  həmin  müddətdə  məhz  Fransada  inflyasiya  srəti 

dəqiqləşdirmək olmazdı. 

 

QƏ9-nin prosesində birbaşa və dolayı yolla dövlət tənzimlənməsi 

metodundan  istifadəni  izləmək  lazım  olan  digər  bir  ölkə  qrupu  da 

Skandinav ölkələridir. 

 

Danimarkada  qiymətlərin  dövlət  tənzimlənməsi  çox  məhduddur. 

Qiymətlər  bir  qayda  olaraq,  bazar  kaiyukturasına  uyğun  olaraq  təyin 

edilir.  Bilavasitə  olaraq  təmiredilmiş  “möhkəm”  dövlət  qiymətlərinin 

xüsusi  çəkisi  6  %-dən  yuxarı  deyil.  Dövlət  həmçinin  vergi  və 

---

 

431

dotasiyanın təyin edilməsinə diferensial yanaşma yolu ilə bu və ya digər 

məhsulun  satış  həcminə  (azalmasına  və  ya  artırılmasına)  təsir 

göstərməyə  cəhd  göstərir.  Belə  vəziyyətdə  dövlətin  rolu  azad 

istehsalçının  vicdanlı  rəqabəti  üçün  şəraitin  təmin  edilməsindən 

ibarətdir. 

         Isveçdə  qiymətlərə  nəzarəti  həyata  keçirmək  üçün  xüsusi  orqan  - 

qiymət və rəqabətin dövlət idarəsi yaradılmışdır. Bundan başqa, burada 

qiymətlərin  tənzimlənməsi  haqda,  qiymət  və  rəqabət  şərtləri 

məlumatlarının təqdim edilməsi haqda qanunlaşma qəbul edilmişdir. Bir 

çox  isveç  tədqiqatçı  iqtisadçıların  fikrinə  görə  qiymətlərin  fiksasiyası 

kəskin qiymət artımını tormozlayaraq yalnız çox qısa müddətlərdə təsir 

göstərir.  Qiymətlərin  dövlət  tənzimləməsi  dövlətə  qiymətlərin     

dondurulması  huququ  yalnız  müharibə şəraitində  və ya  onun  başlanma 

təhlükəsi  olduqda,  yaxud  da  ümumi  qiymət  yüksəlişi  təhlükəsi  ilə 

üzləşdikdə  verir.  Isveçdə  qiymətlərin  səviyyəsinə  təsir  əsasən  bəzi 

məhsullara  dövlət  inhisarı  vasitəsi  kimi  həyata  keçirir.  Məsələn:  belə  

инщисар  spirtлi  içkiləri  üçün,  poçt  əlaqələri  üçün,  isveç  dəmiryol 

xidmətləri və dövlət energetika  консерни üçün həyata keçirilir. 

 

Dövlət  kəskin  şəkildə  taxıl,  süd,ət,yumurta  və  s.  kimi  kənd 

təsərrüfatı  məhsulları  üçün  alış  qiymətləri  təyin  edlir.  Qiymətlər  bu 

məhsulun fərdi istehsalçılarının marağına uyğun şəkildə dövlət və kənd 

təsərrüfatı  istehsalçılarının  birliyinin  istehlakçılarının  iştirakı  ilə    birgə 

hər  il  apardığı  illiki  danışıqlar  nəticəsində  təyin  edilir.  Zəruri  sosial 

təminatların  təmin  edilməsi  üçün  dövlət  yaşayış  üçün  subsidiyalar  və 

səhmlərin  verilməsini  həyata  keçirir,  ildə  bir  dəfə  isə  əhalinin 

gəlirlərinin indeknikasiyasını aparır. 

 

Norveçdə  daxili  bazar  qiymətləri  dünya  bazarında  yaranmış 

qiymətlərə  əsasən  təyin  edilir.  Bu  qiymətlər  qiymət  üzrəində  nəzarət, 

mənfəət və  rəqabətin məhdudlaşdırılmasına uyğun şəkildə olur.   

 

Dövlətin  səlahiyyətinə  minimal  və  maksimal  qiymətlərin  təyin 

edilməsi,  qiymətlərin  hesablanması  metodikasının  təyin  edilməsi, 

endirimlərin  və  artıq  verilən  pulların  hesablanması,  mənfəət 

səviyyəsinin  təyin  edilməsi,  qiymətlərin  dondurulmasının  həyata 

keçirilməsi  daxil  edilir.  Dövlət  ət,  süd,  marqarin,  kimyəvi  gübrələr, 

sement,  dərmanlar  və  s.  kimi  məhsullara  müəyyən  səviyyədə  qiymət 

həddi təyin edir. 

 

Finlandiya  XX  əsrin  90-ci  illərində  iqtisadi  inkişaf  yüksək 

səviyyəsinin  nəticəsi  olaraq  “Skandinav  Yaponiyası”  adı  aldı.  O 

---