А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
432
həmçinin dünyada əhalinin yaşayış səviyyəsinə görə birinci yerlərdən birini tutur. Finlandiyada dövlət iqtisadiyyatın əsasən fərdi və bazar münasibətlərin əsaslandığına baxmayaraq, qiymətlərin təyin edilməsində mühüm rol oynayır. Əsasən qiymətlərin planlaşdırılması və onlara nəzarət qida məhsulları, taxıl, enerji daşıyıcıları, o cümlədən benzin, həmçinin şərabçılıq məhsulları üçün həyata keçirilir. Aşağı qiymətlər üzrə satışı həyata keçirilən müəssisələr dövlətdən sərfələri kreditlər, yəni çox aşağı faizlərlə uzunmüddətli borclar alırlar. Finlandiyada pərakəndəsatış qiymətlərlə sistemi öz elastikliyi və variyasıyası ilə xarakterizə edilir və istehlakın stimullaşdırılmasına doğru yönəldilir. Bütövlükdə Finlandiyanın bazar iqtisadiyyatı sosial cəhətdən istiqamətləmiş sayılır. Qiymətlərin və
vergilərin tənzimlənməsinin köməkliyi ilə
əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəlməsinə yönəldilmiş müxtəlif tədbirlərin həyata keçirilməsi təmin edilir.
Finlandiyada iqtisadiyyatın əsas sahələrinin inkişafı milli proqramlarla nizamlanır. Bu proqramlar özləri də QƏ9-nin plan- hesablama metodunun bazası əsasında qurulur. Proqnozlaşma, perspektiv inkişaf məsələlərinin qurulması və texniki tərəqqinin təmin edilməsi üçün dövlət tənzimlənməsi metodlarından istifadə edilir, eyni zamanda bazarın tənzimlənməsi cəmiyyətin cari tələblərinin təmin edilməsi üçün çox səmərəli olur.
Iqtisadi vəziyyətin oxşarlığı ilə seçilən daha bir inkişaf etmiş ölkələr qrupu Cənubi Avropa, ən əvvəl spaniya və Yunanıstandır.
Ispaniyada qiymətlər üzərində dövlət nəzarəti rəqabətin qorunması haqda qanunvericilik əsasında həyata keçirilir. Məcburi гиймятямяляэялмя bir sıra dövlət və şəxsi müəssisələrdə istifadə edilir............kəskin şəkildə yerinə yetirilməli olan məhsul və xidmətlərin qiymətləri müntəzəm olaraq uyğun kommersiya məlumat bülletenlərində dərc edilir. Qiymətlərin dövlət tənzimləşməsinin spaniyada aşağıdakı növləri vardır: 1) icazəli qiymətlərin təyin edilməsi – yəni yüksəldilməsi tələb edilən qiymətlər haqqında tələbnamə əvvəlcədən qiymətləri üzrə Ali Sovetə göndərilir. Belə qiymətləri faktiki olaraq yalnız uyğun tələbnaməyə icazə alındıqdan sonra qaldırıla bilər. Məsələn: elektrik enerjisi, qaz, benzin, kerosin, gizel yanacağı, dərman preparatları, teleqraf xidmətlərini ölkə daxilində 433
dəmiryol, avtomobil, dəmir və hava yolları ilə daşınma və s. üzrə qiymətləri buna misal göstərilə bilər. 2) Bildiriş qiymətlərinin təyin edilməsi – yəni bu qiymətlərin qiymət üzrə Ali Sovetin icazəsi olmadan da yüksəldilə bilər. Amma bunun üçün bir ay əvvəlcədən bildirişlər verilməlidir. Məsələn: süd, bitki yağı və s. 3) Yerli qiymətlərin təyin edilməsi – yəni bu qiymətlərin təyin edilməsi qiymətləri üzrə əyalət komissiyası tərəfindən həyata keçirilir. Məsələn: əhalinin su ilə təchizatı şəhər nəqliyyatında sərnişindaşıma, klinikaların, sanatoriyaların, xəstəxanaların xidmətləri və s. Qeyd etmək lazımdır ki, son vaxtlar QƏ9-si dövlət tərəfindən tənzimlənməsi iqtisadi sahələrin ümumi sahəsi xeyli azalmışdır. Hal- hazırda dövlət tərəfindən tənzimlənən qiymətlərin ümumi çəkisi 10 %- dən yuxarı deyildir.
Yunanıstanda qiymətlərə dövlətin təsiri üçün hüquqi əsas 1989- cu ildə buraxılmış dövlət tənzimlənməsi kodeksidir. Bu kodeksə uyğun olaraq qiymətlərin tənzimlənməsi bütün məhsul və xidmətlər iki yerə bölünür:
I qrupa o xidmət və məhsullar daxil edilir ki, burda qiymətlər dövlətin və dövlət orqanlarının səlahiyyətinə daxil olsun. Məsələn: kütləvi istehsalı olan kənd təsərrüfatı məhsulları (taxıl, tütün, üzüm, həmçinin elektrik enerjisi, ictimai nəqliyyat və əlaqə, aviosərnişin daşımaları və s.).
II qrupa yerli hakimiyyətin cəlb edilməsi zəruriyyəti ilə ticarət naziliyinin tənzimlədiyi qiymətləri olan-qalan bütün məhsul və xidmətlər aid edilir. II qrupun bütün məhsulları öz növbəsində qeyri- qənaətbəxş, əhəmiyyətli qənaətbəxş və əhəmiyyətsiz məhsullara bölünür.
Əhəmiyyətli qeyri-qənaətbəxş məhsullara əsas ərzaq məhsulları, məsələn, çörəyi, pendiri, un və qəndin əsas növləri, həmçinin spirtsiz içkilər, restoran, bar və qəlyanaltıxanaların xidmətləri, benzin, gizel yanacağı, taksi xidmətləri və s. aiddir.
Əhəmiyyətli qənaətbəxş məhsullara, məsələn, yuyucu vasitələr, bəzi tikinti materialları (gips, azbest), mürəkkəb məişət texnikası avtodayanaqların xidmətləri, yüksək səviyyəli restoran və əyləncə müəssisələrinin xidmətləri aid edilir.
434
Əhəmiyyətsiz məhsullara zərurilik ehtiyacı çox olması məhsullar aid edilir. Belə məhsullara qiymətlər azad şəklində dövlət orqanlarının müdaxiləsi olmadan bazar faktorlarının şəraiti altında yaranır.
XXI əsrin əvvəllərində Yunanıstanda 20 %-ə qədəri istehlak məhsullarının və xidmətlərin adı dövlət tərəfindən тянзимлянирди, qalan 80 % isə азад иди.
Regional qruplaşmalara gəldikdə isə Avropa Birliyi ölkələrində kənd təsərrüfatı məhsullarının əsas hissəsinin qiymətləri üzərində daimi nəzarət daimi əsaslarla milli органларын nəzarəti həyata keçirilir. Belə məhsullara. Məsələn, ири буйнузлу мал-гара süd, rafinaf – qənd aid edilir. Belə məhsullara maksimum və minimum qiymət səviyyəsi haqqında təklifləri Avropa Birliyi Cəmiyyəti hazırlanır, qərarı isə Avropa Birləşmiş birliyinin Nazirlər Soveti qəbul edir.
Avropa Birliyi ölkələriнdə kömцr, polad прокат üzərində də bu nəzarət çərçivəsində istehsal həmçinin милли tənzimlənmə yolu ilə yerinə terilir. Bazis qiymətləri (endirim və əlavələrin bazis ölçüsü) iri monoposiyaların preyskurantlarında dərc edilmişdir. Bütövlükdə Avropa Birliyi çərçivəsində milli səviyyədə qiymətlərin 15 %-ə qədəri təyin edilir. Гиймятямяляэялмяdə hakimiyyəti və digər dövlət orqanlarının iştirakının müasir təcrübəsi ilə tanış olaraq biz aşağıdakı nəticəyə gələ bilərik:
1) Müxtəlif ölkələrdə iqtisadiyyatın inkişafı gedişatında dövlətin QƏ9 prosesinə müdaxiləsi dəyişikliklərə uğradı. Dövlətin гиймятямяляэялмяdə prosesinə təsir metodları birbaşa və dolayı ola bilər, forma və məzmun üzrə fərqlənə bilər, müxtəlif orqanlar tərəfindən və müxtəlif əsaslarda həyata keçirilə bilər.
2) Son yarıməsrdə müxtəlif ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, istehsalçının öz arzusu ilə fəaliyyət göstərən sərbəst bazar demək olar ki, heç bir yerdə yoxdur. Belə bazarın əvəzində yaxşı təşkil edilmiş və tənzimlənən bazar fəaliyyət göstərir. Bu bazarda bu və ya digər bir səviyyədə dövlət də iştirak edir.
3) Xarici ölkələrdə гиймятямяляэялмяdə nə dövlətin təsir təcrübəsinin öyrənilməsi Rusiya şəraitində onlardan istifadə üçün çox zəruridir. Bütün bunların həm müxtəlif milli bazarlarda гиймятямяляэялмяdə tendisiyaların və iqtisadi qanunauyğunluqlarının başa düşülməsi üçün, həm də keçid dövründə və чохукладлы iqtisadiyyat Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|