А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- alıcı Çox sayda alıcı T ə k l i
61
Şəkil 2.8. Bazarların təsnifatı
Dövlət sərhədlərinin genişləndirilməsi: Məhsul satışı üçün əlavə bazar axtarışı: yeni regionlar və hətta bütövlükdə bir ölkə, istehsal və ya satış kompaniyalarının yeni növləri, əhalinin yeni istehlakçı qrupları. Fəaliyyə göstərən bazara yeni, təkmilləşmiş məhsul növünün təklif edilməsi (məsələn: ağ-qara televizorlar bazarında rəngli televizorların daxil olması) stehsal – satış imkanlarının diversifikasiyası: Diversifikasiyanın mənası – yeni məhsulun əlavə bazarlara doğru irəliləməsidir. Məsələn: əgər müəssisə mini-çörəkbişirmə aparatları istehsalı ilə məşğul olarsa və bu şəbəkəni əvvəllər buna bənzər heç bir şey olmadığı kənd və rayonlarda yayımlayarsa bu, müəssisə üçün çox məqsədəuyğun sayılır. Bazarda bu və ya digər fəaliyyət strategiyasını seçərkən müəssisə öz fəaliyyətini uyğun şəkildə etməli və qiymət əmələ gəlmənin strategiyasını da bura daxil edərək onu düzgün idarə etməlidirlər. Bazarda müxtəlif səviyyəli rəqabət və satıcılar və yaxud alıcılar arasında intensivliyi müxtəlif dərəcəli özünəməxsus yer tutur. Alıcıların və satıcıların sayı arasındakı münasibətdən fərqli olaraq əmtəə bazarlarının ayrı-ayrı növləri aşağıdakı kimi təsniflənir: (Şəkil 2.1). Şəxsi istehlak maları bazarı Müxtəlif istehlakçı qrupları Bütün bazarlar Investisiya əhəmiyyətli məhsulların bazarı Xarici
bazar Daxili
bazar Istehsal müəssisələri Digər sfera Müxtəlif istehlakçı qrupları
Xarici bazar Daxili bazar Dövlət müəssisələri Digər müəssisələr
62 1) kitərəfli (dialoq) satış və tələb inhisarı; yəni bazarda yalnız və bir satıcı var. 2) Tam satış inhisarı; yəni alıcı çox, satıcı isə təkdir. 3) Tam tələbat inhisari (monopsoniya, yaxud satıcı monopsoniya) – bazarda çox sayda satıcı və yalnız bir alıcı var. 4) Məhdud tələbat inhisarı – yəni bazarda bir neçə satıcı və yalnız bir alıcı var. Cədvəl 2.1 Ə
T ə l ə b a t Bir alıcı Bir neçə alıcı Çox sayda alıcı T ə k l i f Bir satıcı
Ikitərəfli inhisar Məhdud inhisar Tam satış inhisarı Bir neçə satıcı Məhdud inhisar Ikitərəfli inhisar Satış oliqopoliyası Çox sayda satıcı Monopsoniya (tələb inhisarı) Tələb inhisarı Tam tələbat
5) Satış oliqopoliyası – bazarda çox sayda alıcı və yalnız bir neçə alıcı var; 6) Tələbat oliqopoliyası – bazarda bir neçə alıcı və çox sayda satıcı var; 7) Ikitərəfli oliqopoliyası – bazarda bir neçə alıcı və bir neçə satıcı var; 8) Tam və ya ideal rəqabət – bazarda çox alıcı və çox satıcı var. Bazar rəqabəti şəraitində üstünlük o tərəfə verilir ki, fəaliyyətə səmərə gətirsin: 1. alıcılar üçün bazarda perspektivli və çox alınan məhsul təqdim edir;
2. istehsal texnologiyası elə dəyişir ki, o, məhsul vahidinə düşən xərcləri xüsusi çəkisini aşağı salır; 3. xamal və materialların qiymətlərindəki dəyişiklik nəzərə alınır; 4. alıcının tələb etdiyi məhsulların bazara daxil olmasının səmərəliliyinin yüksəlməsi Belə hallarda müəssisənin fəaliyyətinə aşağıdakılar təsir göstərir:
63 1) Eyni məhsul bazarında iştirak edən müəsisələr tətəfindən real rəqabət 2) Xammal, material və məlumat təchizatçıları tərəfindən göstəriş 3) Alıcıların iqtisadi maraqları 4) Rəqiblərin iştirakı 5) Bazarda yeni rəqabətyönlü əmtəə və xidmətlərin yaranma təhlükəsi. Bəs müəssisənin fəaliyyət səmərəliliyinin artırılması üçün nə etmək lazımdır? Ümumi mənfəət – məhsulun satış məbləğindən bütün zəruri xərclər çıxarıldıqdan sonra əldə qalan nəticədir. Müəssisənin iqtisadi fəaliyyətinin tarazlıq şərtləri ondan ibarətdir ki, məhsul istehsalının orta xərc həddləri faktiki satış qiymətinə bərabər olsun. Əgər satış qiyməti orta hədd xərclərindən çox olarsa, onda müəssisə ona uğurlu inkişaf vəd edən mənfəət əldə edir. Əksinə, əgər məhsulun satıldığı qiymət orta həddə qiymətindən aşağı olursa, onda müəssisə itki ilə işləyər. Bu halda müəssisə ya bazardan getməli, ya da ki, mənfi ticarət balansını dəf etmək istiqamətində yönəldilmiş tədbirlər göstərməlidirlər. Amma bütün bu deyilənlər yalnız hər bir şeyin tələb və təklifin balanslaşdırılması yolu ilə həll edildiyi xalis rəqabət şəraiti üçün düzgün sayılır. Ümumi mənfəətin maksimumu heç də həmişə məhsul vahidinə düşən mənfəətin maksimumu ilə uyğunlaşmır.Buradan da belə nəticə çıxarmaq olar ki, inhisarçı heç də həmişə məhsul üçün ən yüksək qiyməti müəyyənləşdirmir – bir sıra hallarda onlar tərəfindən müəyyənləşdirilən qiymətlər məhsul həcmini stimullaşdırmaq üçün çox aşağı olur.
Əgər tələbat məhsulun qiymətindən aşağı olarsa ,onda inhisarçı daha aşağı səviyyəli qiymətlər müəyyənləşdirir,beləliklə böyük həcmdə satış prosesi stimullaşdırılır və nəticədə əldə edilən ümumi mənfəət kütləsi artmış olur.
Oliqopoliyada ,əgər satıcıların və alıcıların sayı məhdud olarsa,qiymətlər xüsusi razılaşmalar əsasında,qiymət liderliyi əsasında və s. müəyyənləşdirilməlidir.
Bazardakı rəqabət şərtlərindən asılı olan qiymət səviyyəsi əsasında müəssisənin səmərəli fəaliyyət göstərib göstərməməsi haqqında nəticə çıxarmaq olur.
Müəssisənin iş səmərəliliyinin qiymətləndirilməsində 2 yanaşma vardır. Birinci halda müəssisənin ümumi gəlirlərini onun Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|