А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
64 ümumi xərcləri ilə tutuşdururlar. Bu yolla nəzərdə tutulmuş vaxt müddəti üçün mənfəəti müəyyən etmək olar. Amma orta xərclərin və ümumi mənfəətin dinamikası heç də həmişə səmərəli material tutumu həcminin optimumluğunu təyin edə bilmir.Bu yalnız son hədd xərclərinin davranışını nəzərdən keçirdikdən sonra aydın olur.Əvvəlcə son hədd xərcləri azalır. Müəyyən həcmdən sonra son hədd xərcləri artmağa başlayır,eyni həcmdə məhsulun buraxılışı üçün çəkilən orta ümumi xərclərlə bərabərləşir və belə halda vəziyyəti optimal hesab etmək olar.
Buna görə də ikinci halda müəssisənin son hədd gəlirlərinin onun son hədd xərcləri ilə müqayisə edilməsi işi aparılır.Əlavə məhsul vahidinin istehsalı təkcə əlavə xərcləri deyil,həm də əlavə gəlirlərin təmin edilməsini tələb edir.Bu əlavə gəlirin ölçüsü n və n +1 məhsul vahidinin satışından əldə edilən mədaxilin müxtəlifliyi kimi təyin edilir.
Qiymətəmələgəlmənin prinsipləri müxtəlif rəqabət şərtləri olan əmtəə bazarlarında 2.2 saylı cədvəldə göstərilmişdir.
Cədvəl 2.2 мüxtəlif rəqabət şəraitində qiymətlər
__________________________________________________________ Bazar faktoru ___________________________________________________ Satış həcmi qiymət mənfəət həcmi ________________________________________________________________________________ Xalis rəqabət tələbata əsasən təyin satıcıdan aslı tələb və təklifdən edilir olmur asılıdır --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Oliqopoliya alıcılar və satıcılar satıcılar ara- satıcılar arasındakı arasındakı razılaş- sındakı razı- razılaşmalardan malarla təyin edilir laşmalardan asılıdır asılıdır --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Xalis inhisar satıcı tərəfindən satıcıdan ası- maksimal təyin edilir lıdır _______________________________________________________________________________
Təcrübədə istifadə edilən ,eyni zamanda nə xərclərlə nə də ki,bazaar yanaşmaları ilə heç bir əlaqəsi olmayan bəzi anlayışlara nəzər salaq.
yaxud mükafatlandırmanın ümumi qəbul edilmiş normalarını nəzərdə 65 tutur. Bu normalara görə partnyorlara, onların əməyinə və şəxsi təşəbbüslərinə hörmət olunmalıdır.
Qarışıq qiymətlər – bu qiymətlər nə məhsulun keyfiyyəti cəhətdən,nə də ki,bazardakı vəziyyət baxımından normalara cavab verməyən ya kəskin şəkildə qaldırılmış,ya da ki, aşağı endirilmiş qiymətlərdir. Belə qiymətlər həmişə ixtisası olmayan və əyri yolla məşğul olan satıcının fəaliyyəti nəticəsində yaranır.
Ən münasib qiymətlər – elə qiymətlərdir ki,onların satıcı tərəfindən yüksəlməsi bu qiymətlərin alıcı tərəfindən qəbul edilməməsinə,aşağı endirilməsi isə alıcının həddən artıq marağının yüksəlməsinə gətirib çıxarır.Belə qiymət həm satıcının. həm də alıcının ticarət razılaşmalarındakı məqsədəuyğunluğunun tam razılaşmasına gətirib çıxarır.
Çox vaxt vəziyyətin 3 variantına rast gəlinir: Koordinasiya edilməmiş oliqopoliya – bu variantda istehsalçı firmalar bir-biri ilə əlaqəyə girmirlər və hamını razı salan tarazlıq qiymətlərin axtarışına çıxmırlar ;
“Qaydalar üzrə oyun” – belə olduqda müəssisə qiymətin əmələ gəlməsini rəqiblər üçün aydın və anlaşılan şəkildə apaır,bu da ki,bazar tarazlığının yaranmasına şərait yaradır ;
Istehsalçıların bir-biri ilə razılaşması – burada məqsəd uzunmüddətli inhisarçı tarazlığının əldə edilməsi,oliqopoliyadan fərqli şəkildə daha yüksək inhisar mənfəətinin əldə edilməsindən ibarətdir.Belə birləşmə ( yaxud da saziş) kartel adlanır.
Bir neçə istehsalçının kartel şəklində birləşməsi xüsusi maraq doğurur.Bir istehsalçının inhisarçı hakimiyyəti çox nadir ,amma bir qayda olaraq qısamüddətli bir haldır.Bununla belə kartellər faktiki olaraq bir sıra sənaye sahələri üçün inhisarçı strukturu yaradır.
Səciyyəvi misal olaraq XX əsrin ilk 33 ilində elektrotexnika sənayesində yaranan kartelləri göstərmək olar.1924-cü ildə bu sahənin ən iri istehsalçıları “FEB” elektrik lampaları karteli yaratdı ki,buraya da “Osram” (Almaniya) ,”Filips” (Hollandiya), “General electric” ( ngiltərə) və bir sıra digər istehsalçıların daxil olduğu elektrik lampaları karteli yarandı.Açıq-aydın səsləndirilməsə də 2 iri amerikan istehsalçısı da – “General electric K” və “Vestinqhaus electric” onlara birləşmişdi. Bazar iqtisadiyyatı ilə xidmət göstərilən bütün dünya ölkələri bu kartelin iştirakçıları arasında bölüşdürülmüşdü. Bu da imkan yaratdı ki, məhsul inhisarçı qiymətlər üzrə realizə olunsun. Amma “FEB”karteli 1941-
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|