А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

74

 

 

3.Məhsulun  qiymətləri  dəyişməz  qalarsa  digər  məhsulların 

qiymətlərinin  vəziyyəti.Bu  və  ya  digər  məhsullar  üçün  qiymətlərin 

dəyişməsi  ,sozsüz  ki,bu  bazarda  həmin  məhsulun  təklifinə  təsir 

edəcək.Amma bu təsir əks istiqamətdə də ola bilər ,burada əsas odur ki, 

məhz  hansı  məhsullar  üçün  qiymətlər  dəyişəcək.Əgər  bu  məhsul 

digərini  əvəz  edə  bilirsə,  onda  həmin  məhsul  üçün  satış  qiymətinin 

yüksəlməsi (aşağı enməsi) məhsul satışının azalmasına (genişlənməsinə) 

gətirib çıxarır, çünki biz prosesin gedişatında gördük ki,bu  vəziyyətdə 

əvəz  edən  məhsulun  təklifinin  azalması  (genişlənməsi)  baş 

verir.Məsələn  :hər  hansı  bir  pivə  markası  üçün  qiymətin  yüksəlməsi 

(aşağı  enməsi)bu  pivənin  satıcıları  üçün  onun  təklifinin  yüksəltməsinə 

görə  çox  məqsədəuyğundur.Uyğun  olaraq,digər  pivə  markalarının 

qiyməti dəyişməz saxlanılarsa,onda bazarda onlar üçün çox az pay qalır 

və  istehsalçılar  bazardakı  təklifi  azaltmalı  olurlar.Əksinə,müştərək 

şəkildə  istehsal  edilmiş  hər  hansı  bir  məhsulun  qiymətinin  yüksəlməsi 

(məsələn:ayrı-ayrı  növ  və  tipli  avtomobil  şinləri)məhsulun  təklifinin 

yüksəlməsinə gətirib çıxarır. 

 

 

 

4.Vergilər və dotasiyalar.Bütün vergi növləri istehsalçı firma tərəfindən 

istehsal  xərcləri  kimi  nəzərdən  keçirilir.Buna  görə  də  bu  və  ya  digər 

vergilərin  dəyişməz  satış  qiymətlərində  yüksəlməsi  mənfəətin  aşağı 

düşməsinə  gətirib  çıxarır.Bu  isə  artıq  gördüyümüz  kimi  təklifin 

azalmasını  istehsalçılar  üçün  məqsədəuyğunlaşdırır.Əksinə,vergilərin 

aşağı  salınması  və  ən  əsas  dotasiyaların  verilməsi  təklifin  artırılmasına 

gətirib çıxarır. 

 

5.Məhsul  satıcılarının  sayı.Bazarda  istehsal  olunan  məhsul 

satıcılarının  artması  təklifin  ümumi  həcminin  artmasına  gətirib 

çıxarır.Əksinə,bazarda  satıcıların  sayının  azalması  təklifin  azalmasını 

yaradır. 

 

Butövlükdə  qiymətlərin  istehlakçı  tələbatına  təsiri  və  bunun 

da  təklifə  təsiri  elastiklik  əmsalı  vasitəsi  ilə  kəmiyyət  nöqteyi-

nəzərindən qiymətləndirilə bilər.Əvvəllər olduğu kimi elastiklik dedikdə  

birisinin dəyişməsinə (təklif edilən məhsulun qiymətinin) digərinin təsir 

səviyyəsi  (təklifin)  nəzərdə  tutulur.Təklif  üzrə  elastiklik  əmsalı  qiymət 

1% dəyişdikdə məhsulun təklif edilməsi neşə faiz dəyişəcəyini göstərən 

bir rəqəm kimi təyin edilir. 

---

 

75

 

Beləlikilə,əgər  “təklif  –  qiymət”  koordinatında  təklif  qrafiki 

çəkmək  istəsək,onda  təklifin  elastiklik  əmsalı  bu  qrafikin  törəmə 

funksiyası kimi göstərilir.Bu nöqtədə təklif elastilkliyi  yaxmaq 

 

Təklif  üzrə  elastiklik  əmsalını  satış  qiymətləri  artımlarına 

artımların  (müsbət  və  ya  mənfi)  nisbiliyi  kimi  hesqablamaq 

olar.Məlumdur  ki,bu    artımlar  əvvəlcədən  normallaşdırılmalıdır,yəni 

artım diapazonu üzrə orta kəmiyyətə bölünməlidir. 

 

Əgər  q  1  və  q  2  qiymətləri  və  onlara  uyğun  olan  təklif 

həcmləri S 1 və S 2 –ni nəzərdən keçirsək,onda qiymət artımları ( q 1 – 

q 2) –yə bərabər olacaq ,həcmlərin artımı isə ( S 1 – S 2) olacaqdır.Belə 

dəyişkənlik diapazonunda təklif  və qiymətlərin ortaq kəmiyyəti  uyğun 

olaraq ( q 1 +q 2) / 2 və ( S 1 + S 2 )/ “ yə bərabər olacaq . Təklif üzrə 

elastiklik əmsalı E s bu diapazonda aşağıdakılara bərabərdir : 

            Es = [ ( S1 – S2) \ (S 1+ S 2)] : [ (q 1 -  q 2) \ (q 1 + q 2)] 

 

Yuxarıda dediklərimizə analoji olaraq təklifə aid aşağıdakıları 

deyə bilərik: 

 

*qeyri  elastiki  təklif  –  elastiklik  əmsalı    +  olsa  belə    1-dən 

aşağı olur; 

 

*elastiki təklif – elastiklik əmsalı 1-dən çoxdur ; 

 

*vahid  elastiklik  təklifi  –  təklif  üzrə  elastiklik  əmsalı  sıfıra 

bərabərdir.Bu o deməkdir ki,təklif satış qiymətinin artim(azalma) sürəti 

ilə bərabər tempdə artır(azalır). 

 

Həmçinin  elə  halları  nəzərdən  keçirmək  lazımdır  ki,təklif 

üzrə  elastiklik  əmsalı  sıfıra  bərabər  olsun  və    o,  ən  böyük  artıma  

bərabər  hesab  edilsin.Bu  vəziyyət  qrafiki  şəkildə    uyğun  olaraq  Şəkil 

2.13(a) və 2.13(b)-də göstərilmişdir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

               

 

 

 

S 

a

E

S

=0 

q 

S 

b

E

S

=∞ 

q 

---

 

76

  Şəkil  2.13.  Mütləq  qeyri-elastik  (a)  və  mütləq  elastik  (b)  təklif 

qrafikləri. 

 

Birinci halda ,yəni əgər Es = 0 olarsa,onda bu mütləq qeyri-

elastik  təklifdir.Bu  o  deməkdir  ki,satış  qiymətinin  heç  bir  dəyişməsi 

təklifin həcminə təsir göstərmir.Qrafik olaraq bu,q xəttinə parallel olan 

düz xətt kimi təsvir edilir ki,bu da satış qiymətini əks etdirir. 

 

kinci  halda  yəni  Es  →∞  olduqda,mütləq  təklif 

elastikliyindəndanışa  bilərik.Bu  o  deməkdir  ki,məhsulun  satış 

qiymətinin  hətta  ən  kiçik  yüksəlişi(azalması)  belə  təklifin  kəskin  və 

hədsiz artımına (və yaxud tam şəkildə azalmasına)gətirib çıxarır. Qrafiki 

olaraq bu qzərində təklifinin ifadə olunduğu oxa parallel olan düz xətdə 

əks olunur. 

 

Demək lazımdır ki,uyğun olan satış qiyməti bazar tərəfindən 

yalnız  son  nəticədə  təyin  edilir.Amma  buna  qədər  məhsul  bazarda 

başlanğıc  təklif  həcmində  başlanğıc  satış  qiyməti  ilə  mövqe  tutur.Belə 

başlanğıc  satışda  satıcı  və  alıcının  ilkin  maraqları    çox  vaxt  üst-üstə 

düşmür.Çünki  çox  vaxt  nə  buraxılan  məhsulun  həcmi,nə  də  ki  qiyməti  

uyğunlaşmır. 

 

Məsələn,əgər  məhsulun  ilkin  başlanğıc  qiyməti  hədsiz 

dərəcədə  böyük  olarsa,onda  məhsul  ambarlarda  yığılıb  qalır,yəni  belə 

qiymətlə təklif tələbdən çox olur.Bunu şəkil 2.14-də görmək olar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                            г

1

                   q

2

 

 

 

Şəkil 2.14.hədsiz dərəcədə yüksək olan başlanğıc qiymətlərlə bazarın 

vəziyyətinin qrafiki. 

 

 

q 

S(q) 

p(q) 

 

 

P.S 

---