А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

80

baha  modifikasiyalar  (  “lyuks”kateqoriyalı  modifikasiyalar)  daha  az 

sayda təklif edilməlidir. 

 

Verilən  suallara  cavab  adəətən  ekspertizaların  nəticəsində 

aydınlaşır.Ekspert  qruplarının  tərkibi  və  sayı  ekspertizalar  aparılması 

üzrə ədəbiyyatda göstərilən metodların biri ilə təyin edilə bilər. 

 

                                  YOXLAMA SUALLARI: 

 

1.  Bazarda  məhsulu  bu  və  ya  digər  qiymətlə  satmağa  hazırlaşan 

müəssisə rəhbərliyi hansı məqsədi güdür? 

2.Mənfəətin maksimallaşdırılması nə deməkdir? 

3.Satışın maksimallaşdırılması nə deməkdir? 

4. stehlakçıya nəzərən qiymətin əmələ gəlməsi nə deməkdir? 

5.Rəqabətə əsaslanan qiymət siyasəti nə deməkdir? 

6.Mükafatlandırıcı qiymət siyasəti nədir? 

7.Мцдахиля вя чыхыш гиймятляр сийасяти нядир? 

8. Ямтяя тямяркцзляшмяси стратеэийасы заманы гиймят сийасяти 

нядир? 

9. Сон щядд гиймятямяляэялмяси нядир? 

10.Базарын цфцги вя шагули бюлэцсц заманы гиймят сийасяти 

нядян ибарятдир? 

11. «Гиймят сийасятинин маэийа цчбужаьы» нядир? 

12. Гиймятямяляэялмя заманы базар нежя сегментляшдирилир? 

13.Садя гиймят маркетинги нядир? 

14.Чох сявиййяли гиймят маркетинги нядир? 

15.Мцяссися микромцщитиня ня дахилдир? 

16.Мцяссися макромцщитиня ня дахилдир? 

17.Щансы  амилляр  елми-техники  тяряггини  шяртляндирир  вя  о  , 

гиймятямяляэялмяйя нежя тясир едир? 

18. Бцтцн базарлар нежя тясниф олунур? 

19.Монографийа базары нядир? 

20.Олигополийа тяляби вя олигополийа тяклифи нядир? 

21.Икитяряфли олигополийа нядир? 

22.Там рягабят нядир? 

23.Базар  игтисадиййатында  щансы  амилляри  стратеъи,  щансыларыны 

фактики амилляря аид едирляр? 

---

 

81

24.  Там  рягабят  базарында  мцхтялиф  базар  конйуктурунда 

гиймятляр нежя мцяййян едилир? 

25.Монополийа  базарында  мцхтялиф  базар  конйуктурунда 

гиймятляр нежя мцяййян едилир? 

26.Олигополийа  базарында  мцхтялиф  базар  конйуктурунда 

гиймятляр нежя мцяййян едилир? 

27.Тяляб  вя  тяляб  щяжми  нядир?  Онлар  ямтяянин  гиймятиндян 

нежя асылыдырлар? 

28 . Тялябя эюря базар еластиклийи нядир вя онлар мянфидирлярми? 

29. Тялябя эюря базарын чарпаз еластиклийи нядир? 

30.  Щансы  гейри-гиймят  амилляри  алыжылыг  тяляби  тяляби  щяжминя 

тясир едя биляр? 

31. Явязетмянин сон щядд нормасы нядир? 

32. Фяргсизлик яйриси нядир? 

33. Бцджя хятти нядир? 

34. Тяклиф вя тяклиф щяжми нядир вя онлар ямтяянин гиймятиндян 

нежя асылыдырлар? 

35. Щансы гейри-гиймят амилляри тяклиф щяжминя  тясир едя биляр? 

36. Тяклифя эюря базар еластиклийи вя гейри-еластиклийи нядир? 

37.Тяклифин мцтляг гейри-еластиклийи вя мцтляг еластиклийи нядир? 

38.Ямтяянин  йолверилмяйян  артырылмыш  старт  гиймяти  заманы 

базар ситуасийасы нежя йапаныр? 

39.Тяклифин  йолверилмяйян  артырылмыш  башланьыж  щяжмляриндя 

базар ситуасийасы нежя йараныр? 

40.  Базара  юз  тяклифиндя  чыхмаздан  яввял  щансы  мясяляляри 

айдынлашдырмаг лазымдыр? 

41.Гиймят спектри нядир?  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

82

 

 

 

FƏSIL 3 

 

 

 

 

 

QIYMƏTƏMƏLƏGƏLMƏ METODLARI 

 

Əmtəənin minimum və maksimum qiymətləri; - sabit və dəyişən 

istehsal xərcləri; - marcinal xərclər; - kalkulyasiya və ya xərc maddələri; 

-  mühasibat  və  sahibkarlıq  xərcləri;  -  rəqabət  aparan  əmtəələrin 

keyfiyyəti və rəqiblərin qiymətləri; - rəqabətin müxtəlif tipləri; - qiymət 

diskriminasiyası;  -  qiymətlərin  təyin  edilməsi  zamanı  hərəkətlərin 

razılaşdırılması strategiyası; - müqavilə qiymətəmələgəlməsi; - müxtəlif 

qiymətlərdə  ziyansızlıq  şərtləri;  -  əmtəənin  həyat  tsiklinin  müxtəlif 

mərhələlərində qiymət. 

 

§ 3.1. ISTEHSAL XƏRCLƏRININ UÇOTU 

 

Beləliklə,  biz  ondan  çıxış  edirik  ki,  əmtəəyə  qiymət  yekun 

şəkildə tələb və təklifin  nisbəti əsasında təyin edilir. Bir qayda olaraq 

tələb satıcının təklif etdiyi əmtəəyə görə ala biləcəyi maksimal qiyməti 

təyin  edir.  Satıcını  ziyana  salmayan  və  verilmiş  əmtəə  bazarından  çox 

artmayan  minimal  qiymət  isə  istehsal  xərclərilə  müəyyən  edilir. 

Həqiqətən  də,  müəssisə  öz  əmtəəsinə  bu  əmtəənin  istehsalı, 

bölüşdürülməsi  və  satışı  üzrə  xərcləri  tam  şəkildə  ödəyən,  eləcə  də 

layiqli  mənfəəti  əldə  etməyə  imkan  verən  (təmin  edən)  qiymət  almaq 

(qiymətə satmaq, müəyyən etmək) istəyir. 

Istehsal  (xərcləri  və  reallaşma)  xammal,  materiallar,  yanacaq, 

elektrik  enercisi,  nəqliyyat  vasitələri  müxtəlif  növ  xidmətlərin  pul 

formasında  ifadəsidir.  Istehsal-satış-tədarük  prosesi  xərcləri  sabit  və 

dəyişən xərclərə bölünürlər. 

---

 

83

Sabit xərclər

 hər hansı bir qısamüddətli zaman dövründə məhsul 

buraxılışının həcmindən asılı deyildir, yəni istehsal səviyyəsinin kifayət 

qədər  tərəddüdləri  zamanı  da  dəyişməz  qalaraq  istehsal  həcminin 

tərəddüdlərindən  asılı  deyildir.  Sabit  xərclər  istehsal  satış  fəaliyyətinin 

bilavasitə  sərf edilən müxtəlif növ resurslara çəkilən xərcləri deyil, bu 

cür fəaliyyətə şərait yaratmış xərcini təşkil edir. Buna görə də onu  həm 

də  ümumi  zavod  xərcləri  də  adlandırırlar.  Bu  cür  sabit  xərclərə  misal 

kimi binaların və istehsalat yerlərinin saxlanılmasına, orada tələb olunan 

temperatur  reciminin  saxlanmasına  çəkilən  xərcləri,  icarə  və 

amortizasiya ayırmalarını aid etmək olar.  

Dəyişən  xərclər

  məhsul  buraxılışının  həcmindən  asılı  olaraq 

dəyişir.  Sabit  xərclərdən  fərqli  olaraq  onlar  müvafiq  olaraq  əmtəə 

istehsalı  olan  fəaliyyətin  həyata  keçirilməsinə  sərf  edilir.  Dəyişən 

xərclərə  xammal,  materiallar,  yanacaq,  elektrik  enercisi,  əmək  haqqı 

aiddir. 

Xərclərə aid olaraq digər anlayışlarından da istifadə edilir.  

Məcmuu  və  ya  ümumi  xərclərə

  müəssisənin  istehsal-satış-

tədarük  fəaliyyətinin  ümumi  (tam)    xərclərini  bildirir.  Onlar  bütün 

istehsal xərclərinin cəminə bərabərdir. 

Müəyyən  zaman  dövrü  ərzində  müəssisənin  orta  istehsal-

tədarük  xərcləri

  bu  dövr  ərzində  məhsul  vahidinə  düşən  məcmuu 

(ümumi) xərcləri bildirir. Məhsul buraxılışının həcminin artımı üzrə orta 

xərclərin  əsas  hissəsi  sabit  deyil,  dəyişən  xərclər  təşkil  edir.  Məhsul 

buraxılışının  həcminin  artımı  üzrə  orta  xərclərin  əsas  hissəsini  sabit 

deyil,  dəyişən  xərclər    təşkil  edəcəkdir.  Və  əksinə,  aşağı  məhsul 

buraxılışı  həcmində,  əlalxussus    dənəli  (sifarişlə)  istehsalda  orta 

xərclərin tərkibinə daxil olan dəyişən xərclər nisbətən az ola bilər. Sabit 

xərclər isə tam həcmdə çəkilən lazım olur. 

Burada  dəzgahda    emalı  ilə  olan    aparmaq  olar.  Dəzgahın 

köhnəlməsinin  ,  alətlərin  quraşdırılması  və  təzələnməsini  daxil  edən, 

detalların  bütün  partiyasının  işlənilib  hazırlanması  üçün  zəruri  olan 

(hazırlıq  –  yekun  işləri)    zaman  (vaxt)  məsrəfi  partiyanın  həcmindən 

asılı  deyildir.  Onları  sabit  xərclərlə  tutuşdurmaq  olar.  Detalın  dəzgaha 

quraşdırılması  və  çıxarılması  vaxtı  da  daxil  olmaqla  bir  detalın  emalı 

üçün lazım olan vaxt müddəti də ancaq bir detal üçün sabit qalır. Buna 

görə də bütün partiyanın emalı üçün zəruri olan ümumi zaman məsrəfi 

partiya həcminə proporsional olur (emal olunan detalların dənə ilə sayı). 

Onları  dəyişən  xərclərlə  tutuşdurmaq  lazımdır.  Detalların  bütün 

---