А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xalis r əqab ət
93 Q Q Q Q Q Q T T 2
T 1
K K Q 3
Q 2
T Q 1
K bildirir ki, kapitala çəkilən xərcin artması əmək resurslarına xərcləri azaldacaq və əksinə. K-T koordinatında bu iki amillər arasında nisbət bərabər xərclər xəttilə əks olunub (izokosta ilə). Hər bir istehsal həcmi üçün özünün izokostası mövcud olur. Buna görə də izokosta ailəsindən danışmalı oluruq. Bu cür ailəcik 3.5 şəklində verilib. Q 1 , Q
2 , Q
3 istehsal həcmi üçün. Verilmiş nöqtədə bu və ya digər izokostadan istehsal funksiya verilmiş istehsal həcmi üçün (resursların) öyrənilən dəyərləri arasında nisbəti təşkil edir. Sayca bu nisbət verilmiş nöqtədə izokostaya toxulanın tanginsinə bərabərdir. Шякил 3.5. Истещсалын мцхтялиф щяжмляри цчцн изокост аиляси Izokostanın yuxarıda araşdırılan bərabər buraxılış həcmi (izokvanta ilə) toxunma nöqtəsi xərclərin kalkulyasiya maddələri üzrə elə bölüşdürülməsini əks etdirir ki, hansı ki verilmiş ümumi xərclər zamanı maksimum əldə olunan istehsal həcminin təmin edilməsinə imkan verir. Bu zaman izokosta ailəsi üçün toxunma nöqtələrini ğirləşdirərək istehsal həcminin genişlənməsi zamanı iki istehsal amillərinin genişlənməsi zamanı iki istehsal amilləri arasında optimal nisbətini müəyyən etmək olar – «firmanın inkişaf yolu» (şəkil 3.6). Bu zaman iki halı araşdırmaq vacibdir. Fərz edək ki, istehsal üsulu dəyişməz qalır, istehsal həcmi isə ancaq dəyişən amillərin varirovanie (variaiyası ilə) yolu ilə dəyişə bilər. Onda K-T koordinatlarında izokvanto istehsal həcmlərinə Q 3 , Q
2 və Q
1
müvafiq olan izokastalara toxunaraq düz xətt kəsiklərini əks etdirəcəkdir. (Q 3 , Q 2 , Q
1 vahid nöqtəsində). Şəkil 3.6 Q 1 (I,S,T) nöqtələrinin kordinatları ilkin kapital həcminə (I) və əmək xərclərinə müvafiq
olur, hansılar ki, mövcud istehsalda tələb olunan Q 1 buraxılış 94 Q 3
Q 2
Q 1
T T 2
T 1
K K Q 3
Q 2
Q 2
Q 3
Q 1
Q 1
Шякил 3.6. Гыса дюврлярдя инкишаф хятляри həcmini təmin edir. Buraxılış həcminin Q 2 və Q
3 –ə qədər artırmaqdan ötrü ilkin kapitalı I T artırmadan ancaq əmək resurslarının hesabına istehsal həcmini Q 2 -yə qədər yüksəltmək lazımdır. Şəkil 3.6-da bu Q 2
izokosta ilə kəsişdiyinə qədər T oxuna paralel olaraq hərəkəti əks olunur. Lakin xərclərin bu cür uzlaşması (soçetanie) optimal olmayacaq. Ikinci hal uzunmüddət dövrə aiddir ki, bu dövr ərzində təkcə dəyişən xərclər deyil, həm də istehsal üsulu da dəyişilə bilər. Bu o deməkdir ki, K-T kordinatlarında düz xətlərin kəsikləri deyil, daha yüksək qaydalı əyri xətləri əks etdirir. Qeyd edək ki, istehsal gücünün dəyişməsi müntəzəm (periodik) baş verir, həm də xüsusiyyətlərin qonşu rekonstruksiyaları arasında zaman kəsiklərində onu dəyişməz hesab etmək olar. Bu xarakteristikalara şəkil 3.7-də göstərilən düz xətlər kəsikləri şəklində olan izokvantalara müvafiq olur. Istehsalın giriş üsuluna müvafiq olan izokvantlar Q 1 , Q 2
və Q 3 nöqtələrində izokostlara toxunurlar. Istehsalın rekonstrukturləşmiş üsuluna
müvafiq olan izokvantalar Q 1 ', Q 2 ' və Q 3 ' nöqtələrində izokostlara toxunur. Beləliklə, müəssisənin inkişaf istiqaməti adlanan (qeyd olunan) xətlərin istiqamətlərinə müvafiq olmalıdır. Шякил 3.7.Узун дюврлярдя мцяссисянин инкишаф хятляри
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi yekun qiymət bazar rəqabət şəraitində təyin edilir. Bu zaman qiymətin yuxarı sərhəddi alıcıların tədiyyə qabiliyyətliyilə müəyyən edilir, onun aşağı sərhəddi ilə istehsal xərclərinin səviyyəsindən asılıdır. Qeyd edək ki, məhz rəqabətin olması istehsalçıları qiyməti aşağı salmağa, məhsulun çeşidinin genişləndirilməsinə və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə məcbur edir.
Rəqabətin əsas
növlərinin 95 təsnifləşdirilməsi şəkil 3.8-də verilib, rəqabət amili isə 3.9-da verilib. Qeyd edək ki, xalis (mükəmməl) rəqabət ideallaşdırılmış modeli bildirir ki, hansı ki, real bazarlarda mövcud deyildir – daha çox bazarlar üçün daha xarakterik inhisarçı və ya oliqopolik rəqabət növləridir. Rəqabəti daha dolğun araşdırar. Xalis rəqabət aşağıdakı xüsusiyyətlərlə xarakterizə edilən bazarda əmələ gəlir: • bazarda çoxlu sayda müəssisələr vardır ki, bunların da hər birinə ancaq bazarın çox az hissəsi düşür; • rəqabət aparan əmtəələr eyni tiplidirlər və qarşılıqlı əvəz ediləndilər.
Şəkil 3.8. Rəqabət növləri. • əmtəələrə olan qiymətlər (əmtəələrin qiymətləri) sərbəstdirlər aşağı və yuxarı hədlərə malik deyildir. Xalis rəqabət şəraitində əmtəənin qiyməti tələb və təklifin nisbətilə müəyyən edilir. Bu onunla aydınlaşdırılır ki, hər bir müəssisə ancaq müəyyən bazar payına (hissəsinə) malikdirlər və ya öz qiymətini qalan bazarda diktə edə bilməz. Buna görə də alıcı sərbəstdir (azaddır) bazarda olan əmtəəyə nə qədər ödəməkdə. Əgər heç olması bir müəssisə istehsalı yüksəldirsə və müvafiq olaraq bazarda əmtəə təklifi xalis şəkildə artırsa, onda bu əmtəənin qiyməti aşağı düşür. Qiymətlərin bu şəkildə aşağı düşməsi bazarda fəaliyyətdə olan bütün müəssisələrə aid edilir. (o cümlədən, həm istehsal üsulunu və həm də həcmini dəyişməyənlərə də aiddir). Beləliklə, xalis rəqabət şəraitində hər bir müəssisə özünün qiymət səviyyəsini diktə eləyə bilməz. Tələb və təklifin nisbətinin təsirilə qiymətlər tarazlaşdırılmış qiymətlər şəklində təyin edilir. Lakin müvafiq qiymət siyasətinin aparılması yolu ilə bazar situasiyasına
Рягабятин бцтцн нювляри
Xalis (kamil) rəqabət Inhisar rəqabəti
Oliqopoliya rəqabəti Xalis (kamil) inhisar Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|