А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
111
Beləliklə, ümumi qazanc həcmini ya qiymət hesabına, ya satış həcmi hesabına və ya hər ikisinin hesabına artırmaq olar. Ondan çıxış etmək lazımdır ki, qiymətlərin yüksəldilməsilə həcminin müəyyən səviyyəsindən başlayaraq həmin satış həcmi azalacaqdır. Bu azalma tələbin elastikliyi əmsalına müvafiqdir. Lakin heç də məcburi olaraq qiymət artımına proporsional deyildir. Məcmu qazancıl və istehsal xərclərinin satış həcmindən asılılıq qrafiki şəkil 3.16-da verilib. Təbii olaraq sıfır satış həcmi zamanı istehsalçı müəssisənin məcmu qazancı da sıfıra bərabər olacaqdır. Bu o deməkdir ki, məcmu qazanc-satış həcmi kordinatlarında məcmu qazanc əyrisi (S) sıfırdan keçir.Satış həcminin artması zamanı bir çoxları üçün istehlakçı üçün əlçatmaz qiymətlər nəticəsində tələbin azalmasına baxmayaraq müəssisənin ümumi qazancı artır. Hərçənd heç də düz proporsionalılq qanunu üzrə deyil (düz xətt). Satış həcminin sonrakı artımı ilə istehsalçı öz qiymətini aşağı salmalı olur. Yekun olaraq satış həcminin sonrakı artması nəticəsində qiyməti daha yüksək dərəcədə aşağı salmalı olur, belə ki, məcmu qazanc azalmağa başlayır. Bu o deməkdir ki, məcmu qazanc əyrisi müəyyən maksimuma malik olur ki, bu da şəkil 3.16-da verilib. Q n – məcmu istehsal xərcləri də satış həcminin artımı ilə artır (n). Hərçənd heç də düz prooprsionallıq qanunu üzrə deyil. Bu da qrafikdən görünür (şəkil 3.16). Maksimal mənfəət şəkil 3.16-da 0, ∆S-lə işarə edilir və qazanc əyrisini Q xərclər
əyrisindən maksimal yüksək olmasını bildirir. Bu maksimal mənfəətə müvafiq satış həcmi (n m ) müvafiqdir. Qeyd edək ki, maksimal mənfəət heç
də məcburi olaraq və əyrisinə maksimal ümumi
qazanca müvafiq olmur. Şəkil 3.17. Xərc həddinin satış həcmin mənfəətdən asılılığın qrafikləşdirilməsi.
S və Q əyrilərinin kəsişməsi nöqtələrində (K 1 və K
2 ) müəssisənin məcmu pul gəlirləri, onun istehsal xərclərilə tarazlaşır. Onlara n 1 və n 2
Z n
Z n
Z m S n
0 n m
n
K 112
satış həcmləri müvafiq olur. Əgər satış həcminin faktiki həcmi n 1 -dən azdırsa, onda satış həcmi (kifayətqədər olmur istehsal xərclərini örtmək üçün) və müəssisə ziyana düşür. Əgər satışa daxil olan əmtəələrin faktiki həcmi n 2 -dən çoxdursa, onda bu əmtəənin hamısını satmaqdan ötrü (bununla da artıq əmtəə yaratmaq, yığılıb qalmaq təhlükəsindən qurtarmaqdan ötrü) satıcı öz əmtəələrini «səpələnmə» qiymətilə təklif etməli olur. Bu zaman ümumi pul daxilolmaları aşağı düşür və müəssisə də ziyana düşür. Müəssisə mənfəət ancaq (əldə edəcək satış həcmi n 1 və
n 2 arasında) diapazonunda yerləşən satış həcmində). Lakin müəssisənin mənfəətinin müəyyən edilməsinə digər yanaşma da mövcuddur. O, son qazanc həddinin və xərc həddi
ilə müqayisədən ibarətdir. Mənfəət o vaxt maksimal olur ki, nə vaxt S n
– qazanc həddi S n -xərc həddinə bərabər olur. Bu o deməkdir ki, məhsul vahidinin bir vahid artması müvafiq istehsal xərclərinə bərabər olur. Məhsul istehsal və satış həcminin ixracı artması heç bir məna kəsb etmir. Müvafiq qrafiklər şəkil 3.17 –də verilib. Lakin satış həcminin artması ilə istehsal həcminin son xərc həddi artmalıdır. Satış həcminin artmasından əldə olunan əlavə mənfəət, əksinə azalmalıdır. Bu xətlərin kəsişmə k nöqtəsinə o satış həcmi (n m )
təmin edilir. Əmtəənin bazarda pozisiyalaşdırılması prosesində (xüsusilə prinsipcə yeni olan) satıcının mənfəəti dəyişmir. Dəyişmə dinamikası üç variantın biri üzrə baş verə bilər: 1. mənfəətin artım tempi, yəni onun zaman üzrə dəyişməsi satış həcminin artım tempindən yüksək olur; 2. satış həcminin artım tempi və mənfəətin artım tempi bir-birinə bərabərdir. 3. mənfəətin artım tempi əmtəənin satış həcminin artım tempindən aşağıdır. Dəyişməz satış qiymətində satış həcminə və nəticə olaraq da pul qahancının ümumi həcminə satışının stimullaşdırılmasının, reklam fəaliyyətinin gücləndirilməsi və difersifikasiyasının, əmtəə hərəkətinin kanalının optimal seçimi, servisin məzmunu və səviyyəsi köməyinə təsir etmək olar. Təbii olaraq yeni əmtəənin həyat tsiklinin və dazara daxil edilməsinin müxtəlif mərhələlərində müəssisənin ümumi pul qazancı və onun mənfəəti müxtəlifdir. Müvafiq olaraq müəssisə üçün müxtəlif 113
mərhələlərində satışın
müxtəlif həcmlərini təyin etmək
məqsədəuyğundur. Məqsədyönlü satış həcminin dəyişməsinin keyfiyyət xarakteri əmtəənin həyat tsiklinin aşağıdakı mərhələlərilə xarakterizə edilir: - daxil olma mərhələsi (O-T nöqtələri T zamanı xəttilə); - artım mərhələsi (T zaman xəttində T 1 – T 2 nöqtələri); - yetkinlik mərhələsi (T zaman xəttində T 1 – T 3 nöqtələr); - doyma mərhələsi (T zaman xəttində T 3 – T 4 nöqtələr); - tənəzzül mərhələsi (T zaman xəttində T 4 –T 5 nöqtələri)/ Əmtəənin həyat tsiklinin müxtəlif mərhələlərində müəssisə müxtəlif qiymət siyasətini həyata keçirir. Bazar əmtəənin daxil edilməsi mərhələsinə əmtəənin sənaye partiyasının bazarda aşkar edilməsi (meydana gəlməsi) anından olan zaman aid etmək qəbul edilmişdir, bu zaman (zaman xəttinə) satış həcminin zamandan asılı olaraq satış həcminin artım əyrisinə toxunan meyli zaman xəttinə 45 0 də olur. Yeni əmtəənin ilkin qiyməti əvvəlcədən istehsal edilən sınaq satışından qiymətdən 8,5-10% yüksəldir. Bu yeni əmtəənin bazarın yaratmadan ötrü ona qiymət verilmiş bu mərhələ zamanı aşağı düşməlidir. Verilmiş mərhələ zamanı satış həcmi adətən çox olmur və ticarət tam şəkildə azalır. Ikinci mərhələdə artım mərhələsində – yeni əmtəənin alıcılar tərəfindən qəbul edilməsi, tanınması baş verir. Bu satış həcmini əsaslı olaraq artımına aparır bu da satış həcmi əyrisinə toxunanın meyl bucağının 45 0 -dən çox olmasında əks olunur. Bu mərhələdə yeni əmtəənin seriyalı istehsalı layihə gücülə çıxır. Bu mərhələ ərzində satış həcmi nisbətən çox da yüksək olmur, belə ki, birbaşa və dolayısı xərclər hələ də kifayət qədər yüksək olur. Lakin reklama xərclər ümumi mənfəətin 3-4% səviyyəsinə qədər aşağı düşür. Üçüncü mərhələdə – yenilik mərhələsində əmtəənin vəziyyətinin sabitləşdirilməsi baş verir ki, bu da iki halla xarakterizə edilir: alıcıların ilkin tələbləri məqbul edilməsi (ödənilməsi) əldə olunub və satış həcmi böhran səviyyəsinə yaxınlaşır. Buna görə də satış həcminin tempi (daha həcmin özünün yox) bu mərhələdə aşağı düşməyə başlayır. Riyazi olaraq bu onu bildirir ki, toxunan satış həcmi əyrisinə meyllilik bucağı aşağı düşməyə başlayır. Bu mərhələdə istehsal və satışdan əldə olunan gəlirlər bütün istehsal-satış fəaliyyətinin xərclərin minimal mümkün səviyyəyə çatdırılması nəticəsində özünün maksimal səviyyəsinə çatır.
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|