А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §4.2. PREYSKURANTLARDAN V Ə MÜSABIQ Ə TENDERL ƏRIND ƏN (SATI ŞLARDAN) ISTIFAD Ə
123
Şəkil 4.5. Əmtəənin qiymətliliyinin subyektiv müəyyən edilməsinin nəzərə alınması halların təsnifləşdirilməsi .
Bəzi hallarda əmtəə və xidmətlərin ödənilməsi alıcıların özləri tərəfindən deyil, üçüncü şəxslər tərəfindən, hansılar ki, bunu etməyə müvəkkildilər, həyata keçirilir. Belə hala misal kimi bədbəxt hadisələrdən sığortalanma çıxış edir. Əgər belə bir xidmətin göstərilməsini həyata keçirməli olurlarsa da onda xərclərin bir hissəsinin bəzən daha çox hissəsini sığorta şirkəti öz üzərinə götürür. Buna görə də müqavilənin bağlanması zamanı sığorta polisinin alıcısı adətən onun qiymətindən çıxış etmir. O, özünün sığorta xidmətlərinə münasibətdən çıxış edir. Digər başqa hallar da mövcuddur nə vaxt ki, əmtəələrin alıcı tərəfindən psixoloci qəbulu müəyyənedici əhəmiyyətə malikdir, ən azı isə heç olmasa nəzərə alınmalıdır (şəkil 4.5). Nəhayət onu yadda saxlamaq lazımdır ki, hər bir potensial alıcıda bu və ya digər əmtəənin ədalətli qiyməti haqda özünün subyektiv təsəvvürü mövcuddur. Алтернатив ямтяялярин Ямтяялярин уникаллыьы Диэяр ямтяяйя чякилян
хяржлярин важиблийи (зярурилийи) Гиймятлярин маскалашмасы Психолоъи гиймятляндирилян ямтяяляр Йекун, сон нятижя цчцн истифадя Ещтийатларын йарадылмасы цчцн
истифадя Хяржлярин бюлцшмясинин
мцмкцнлцйц Гиймятлилийин психолоъи «гябулунун» нязяря алынмасы щалы
124
Adətən qeyri-ədalətli qiymət kimi alıcılar elə qiymətləri hesab edirlər ki, onların hesabına müəssisələr onların (alıcıların təsəvvüründə) həddən artıq yüksək mənfəət əldə edirlər. Lakin adətən bu cür fikirlər müəssisənin onların gəlirliyinin faktiki vəziyyəti haqda məlumatların olmamasına əsaslanır və aşağı mənfəətli müəssisəyə aid edilə bilərlər. Faktiki olaraq alıcıda aşağıdakı hallarda əmtəələrin qiymətlərinin qeyri-ədalətliyi haqda subyektiv hiss etmələr (ohuhenie) formalaşır: • nə vaxt, əvvəllər mövcud olan qiymətlərlə müqayisədə indiki qiymətlərin əsaslı şəkildə yüksəlməsi baş verir, hətda əgər bu istehsal xərclərinin yüksəlməsilə və ya bazar situasiyanın dəyişməsilə baş verirsə; • nə vaxt oxşar məhsulların qiymətilə həmin məhsula oxşar situasiyalarda ödənilən qiymətlərin tutuşdurub müqayisəsi edilməsi mümkündür; • nə
vaxt verilmiş əmtəə həyat
səviyyəsinin formalaşmasında mövcud rol oynayır. Əgər verilmiş əmtəə və ya xidmət artıq əldə edilmiş həyat səviyyəsinin saxlanılması üçün əldə edilirsə, onda onlara qiymətlərin yüksəlməsi alıcı tərəfindən subyektiv şəkildə qeyri-ədalətli (ədalətsiz) kimi qəbul edilir. (Məsələn, məişət elektrotexnikasına qiymətlərin yüksəlməsi). Əgər ki, verilmiş əmtəə adi həyat səviyyəsinin yüksəlməsi üçün əldə edilirsə onda (qiymətlərin ona yüksəlməsi alıcı tərəfindən mütləq şəkildə ədalətsiz kimi qəbul edilmir. Alıcı tərəfindən qiymətlərin psixoloci qəbulunun nəzərə alınması ilə yaxşı olardı ki, əvvəlcə maksimal qiyməti təyin edək, sonra isə güzəştlər sisteminin qəbul edilsin, nəinki ona umerennuö «ədalətli» qiyməti təyin etsinlər, sonra isə ona müxtəlif əlavələri tətbiq etmək.
Preyskurantlar əsasında qiymətlərin hesablanması çox vaxt sənaye məhsuluna tətbiq edilir. Bu onu bildirir ki, eyni bir əmtəəyə bütün alıcılar (mövcud preyskurantla reqlamentləşən eyni bir məbləği verməli olurlar). Qeyd edək ki, preyskurantlardan istifadəyə əsaslanmış qiymətəmələgəlmə metodikasının praktik reallaşması alıcılar və satıcılar arasında müqavilə münasibətlərinin bağlanmasını zamanı satılan 125
əmtəənin qiymətinə münasibətdə «bazar etmək» imkanını istisna etmir. Fərdi alıcılar üçün bu imkan müqayisə ediləcək dərəcədə yüksək deyildir. Topdansatış alıcıları üçün tender geniş hədlərdə baş verə bilər. Qiymətlərin təyin edilməsi zamanı müzakirəyə, məhz hansı preyskurantlardan və hansı həddə istifadə etmək, verilmiş əmtəəni hansı müxtəlif növlüyə aid etmək, verilmiş əmtəənin məhz hansı tələbləri ödəməsi, qəbul edilmiş skidka və güzəştlər sistemini əmtəələrin hansı növlərinə və həcminə aid edilməsi, nəqliyyat xərclərini necə və hansı tariflə nəzərə almaq və s. məruz qala bilər. Preyskurantlar əsasında qiymətəmələgəlmənin məqsədləri ondan ibarətdir ki, щярякятдя олан йекун гиймятин тяйинатлы цзря ващидлийи щарада мцмкцндцрся, орада тяйин едилсин. Бу заман ашаьыдакы ясас принсипляря ямял олунмалыдыр.
inkişafının obyektiv iqtisadi qanunların, tələb və təklif qanunları, eləcə də elmi-texniki tərəqqinin qanun və tendensiyaların (reqlamentləşdirici sənədlərin tərtib edilməsi zamanı) nəzərə alınmasının vacibliyindən ibarətdir. Preyskurantların emi əsaslandırılmış şəkildə qurulması mövcud qiymətlər sisteminin öyrənilməsinə əsaslanır. Istehsalın inkişafı tendensiyaları xərclərin səviyyəsinin dəyişməsi və tələbin vəziyyətinin dəyişməsi aşkar edilir. Məqsədyönlülük prinsipi ondan ibarətdir ki, qiymət preyskurantlarının işlənib hazırlanması və onların əsasında qiymətlərin müəyyən edilməsi zamanı həll edilməsi üçün verilmiş istehsal-tədarük fəaliyyətinin aparıldığı, həmin iqtisadi və sosial problemlər əzərdə tutulmalıdır. Xüsusi halda prinsipcə yeni məhsullara müvəqqəti yüksək qiymətlərin təyin edilməsinə yol verilir. Bu əmtəələrin yaradılmasını və geniş şəkildə yayılmasını stimullaşdırmaq lazımdır. Bundan başqa xüsusi olaraq satışı yüksək mənfəət gətirə bilən müəyyən növ məhsularına da müvəqqəti yüksək qiymətlərin təyin edilməsinə rol verilir. Bu mənfəət digər əmtəə növlərinin stimullaşdırılmasının göstərilmiş məsələlər üçün, sosial məsələlərin həll edilməsi üçün və yekun olaraq tam şəkildə iqtisadiyyatın inkişafı üçün istifadə edilə bilər. Şübhəsiz ki, müxtəlif istehsalçıların prioritetləri və onların bu və ya digər məhsullar üzrə ixtisaslaşması dəyişiləcəkdir. Müvafiq olaraq qiymətlərin preyskurantları və onlarla işləmə metodikası daima yenidənqurulmalı və aktuallaşmalıdır. Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|