А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

137

1%

2%

8%

6%

9%

25%

49%

1

2

3

4

5

6

7

 

4.11.1992-cи ил ярзиндя «Простер 8 Эамбле» фирмасынын тядавцл 

хярcляринин структуру 

1. Ямтяялярин реэиондан кянара эюндярилмяси (48 %) 

2. Компцтер емалы (1%) 

3. Инзибати мясряфляр (3 %) 

4.Ямтяянин бцкцлмяси вя габлашдырылмасы (8%) 

5.Ямтяянин алынмасы вя эюндярилмяси (6%) 

6.Ямтяя хассясинин горунмасы (9 %) 

7. Щазыр мящсулун анбарлашдырылмасы (25%) 

Indiki  zamanda  verilmiş  qəbildən  fəaliyyətin  şəkil  dəyişməsinin 

iki  vahidli  prosesi  müşahidə  edilir.  Bir  tərəfdən  qarşılıqlı  əlaqənin 

inkişafı, 

informatizasiya 

səviyyəsinin 

yüksəlməsi, 

eləcə 

də 

ixtisaslaşdırılmış müəssisələrin inkişafı, onların texniki səviyyəsinin və 

çevikliyinin, 

infrastrukturanın 

yaradılmasının 

mümkünlüyünün 

(imkanın) 

yüksəlməsi 

nəticəsində 

bütün 

istehsal-satış-tədarük 

fəaliyyətinin bir-birilə təşkilati-texniki şəkildə bir-birilə bağlı olan, lakin 

müxtəlif  regionlarda  yerləşən  tərəf  müqavillər  arasında    bölüşdürmək 

iqtisadi  cəhətdən  məqsədyönlüdür.  Bu  halda  qiymət  təhlili  əmtəə 

hərəkətinin tamlığının və fasiləsizliyinin saxlanılması üçün zəruridir. 

Digər  tərəfdən  istehsal-satış  (tədarük)  fəaliyyətinin  bütün  tərəf 

müqavillərinin  bir-birinə  yaxınlaşdırmaq  iqtisadi  cəhətdən  sərfəlidir, 

xüsusilə  nə  vaxt  ki,    söhbət  müqayisə      edilməsi  şəkildə  sadə  və 

ümumqəbul  edilmiş  texnologiya  haqda  gedir.  Buna  misal  kimi  filizin 

hasili  və  xammalın  ilkin  emalı  çıxış  edir.  Qiymət  təhlili  burada  (görə 

vacibdir  istehsal-tədarük  (satış)  həlqələri  (zəncirlərin)  həlqələrinin 

---

 

138

düzgün  yerləşdirilməsini  müəyyən  etmək,  gün  yerləşdirilməsini 

müəyyən  etmək,  onların  qarşılıqlı  təsirini    təşkil  etmək,  təchizat  və 

bölüşdürmə kanallarının strukturunu müəyyən etmək üçün). 

Beləliklə, xammal və hazır məhsul bazarlarında qiymət siyasəti və 

nəqliyyatın  müxtəlif  növlərinə  tariflərin  dəyişməsi  istehsal-satış 

zəncirinin  tərəf  müqavilləri  arasında  material  axınlarının  təşkilati 

(təşkili)  zamanı  qərarların  qəbuluna  (əsaslı  təsir  edir  təchizat-satış-

tədarük) kanallarının anbarlaşdırılmasının strukturuna və təşkilinə). 

 

§4.4. BAZAR ŞƏRAITINDƏ QIYMƏTƏMƏLƏGƏLMƏ 

Məlum  olduğu  kimi  bazara  çıxışa  qədər  əmtəənin  qiyməti  ancaq 

əvvəlcədən  müəyyən  edilə  bilər,  həm  də  hər  şeydən  qabaq  xərc 

metodları əsasında. Ilkin qiymətin hesablanması zamanı müəssisə tələb, 

müxtəlif  coğrafi  regionlarda  əmtəələrin  reallaşması  üzrə  xərclərin 

səviyyələrindəki  fərqləri  nəzərə  almalıdır.  Buna  baxmayaraq  əmtəənin 

yekun  (son)  qiyməti  ancaq  əmtəənin  bazar  amillərinin  təsiri  altında 

bazarda  poziüirovaniə                    etdikdən  sonra  təyin  edilir,  lakin  satış 

qiymətinin yekun qiymətə yaxınlaşması üzrə hərəkəti, alış-satış aktının 

həyata  keçirilməsinə  qədər  verilmiş  əmtəənin  mülkiyyətçisi  qalan 

istehsalçı-firma qəbul edir. 

Bu  və  ya  digər  əmtəələrə  qiymətlərin  təyin  edilməsi  üçün 

qiymətmələgəlmənin müxtəlif metodları tətbiq edilir (şəkil 4.12). 

 

 

 

базарда гиймятямяляэялмя методлар

 

Йени ямтяяйя гиймят 

тяйин едилмяси 

Жоьрафи яламят цзря 

гиймятин тяйин едилмяси 

Ямтяя оменкла-турасы 

чярчивясин-дя 

гиймятямяэя-лмя 

Эцзяштляр вя гар-шылыглы 

юдямялярля гиймят тяйин 

едилмяси 

Сатышын 

стимуллашдырылмасы цчцн 

гиймят тяйин едилмяси 

Дискриминасийа 

гиймятляринин тяйин 

едилмяси 

Гиймятлярин 

тяшяббцскарлыгла 

дяйишдирилмяс

и

 

---

 

139

 

4.12. Базарда мцяссися тяряфиндян гябул едилян гиймят ямяляэялмя 

методлары 

Yeni əmtəəyə qiymətin təyin edilməsi zamanı istehsalçı firma iki 

yanaşma  ilə  hərəkət  edə  bilər.  Bunlardan  biri  prinsipcə  yeni  əmtəələrə 

aiddir  (adətən  bu  cür  əmtəələr  patentlə  qorunurlar),  ikincisi  –  lider 

əmtəələrə aiddir, lakin bazarda öz analoquna malik olan. 

Prinsipcə yeni əmtəə ilə bazara çıxaraq

 müvafiq qiymət siyasətini 

iki variantda aparmaq imkanına malikdir.  

Birinci  variantda  əmtəənin  ilkin  qiyməti  bir  qayda  olaraq  zaman 

getdikcə  təyin  edilən  orta  bazar  qiymətini  üstələyir.  Bu  cür  qiymət 

«qaymaq  yığılması»  qiyməti

  adlanır.  Hələlik  bu  qiyməti  aşağı  salması 

olmayana  qədər,  müəssisə  mənfəət  həcminin  əsaslı  şəkildə 

yaxşılaşmasına  ümüdlü  ola  bilər.  Bundan  başqa,  əgər  istehsal  xərcləri 

nisbətən  aşağıdırsa  qiymətlərin  aşağı  salınmasından  sonrada  müəssisə 

mənfəət  əldə  edəcəkdir.  Beləliklə,    «qaymaq  yığılması»  metodunu 

aşağıdakı  hallarda  tətbiq  etmək  məqsədyönlüdür:  1)  ilkin  marketinq 

tədqiqatları  göstərir  ki,    verilmiş  əmtəə  çoxlu  sayda  alıcılar  tərəfindən 

yüksək  tələblə  istifadə  ediləcəkdir;  2)  müəssisənin  istehsal  xərcləri  o 

qədər də yüksək deyildir. 

Qiymət siyasətinin ikinci variantına görə  müəssisə öz qarşısında 

özünün  yeni  əmtəəsinə  daha  çox  (maksimal)  sayda  alıcıların  cəlb 

edilməsini  və  bazarın  mümkün  qədər  çox  payını  (hissəsini)  tutmaq 

məqsədini  qoyur.  Bunun  üçün  müəssisə  zaman  (vaxt)  keçdikdən  sonra 

daha  yüksək  səviyyədə  özünün  ilkin  qiymətini  təyin edir.  Bazara  daxil 

olmaqdan ötrü ilkin aşağı salınmış qiymətin istifadəsiaşağıdakı hallarda 

məqsədyönlüdür:  1)  Bazar  əmtəənin  qiymətinin  dəyişməsinə  çevik 

reaksiya  verir  (tələb  qiymət  üzrə  elaktikdir);  2)  tələbin  artması  ilə 

müvafiq  olaraq  buraxılış  həcminin  artması    ilə  istehsal  xərcləri  aşağı 

düşür;  3)  yeni  əmtəənin    ilkin  aşağı  qiyməti  rəqiblərin  maraqını 

(diqqətini cəlb edə) doğura bilməzsə. 

Əgər bazara artıq malın olunana analoci olaraq əmtəə çıxarılırsa 

(əmtəə-imitator),  onda  o,  əvəz  edilən  əmtəədən  fərqli  olaraq  daha 

yüksək  istismar    göstəricilərinə  malik  olmalıdır.  Bu  və  ya  digər 

göstəricilərin  yüksəldilməsi  (hərdən  bir  digər  xarakteristikaların 

hesabına) 

konkret 

istehlakçı 

qrupuna 

müəyyən 

oriyentasiya 

(nəzərlənərək)  edilərək  aparılmalıdır.  Burada  «imitator»  anlayışı  ancaq 

onu  bildirir  ki,  əmtəə-analoq  artıq  bazarda  mövcuddur.  Təbii  olaraq 

---