А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин



Yüklə 2,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/148
tarix14.09.2018
ölçüsü2,96 Mb.
#68571
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   148

 

16

◊  Rəqabətin kəskinləşməsi; 



◊  Vergilər yığımının aşağı salınması; 

◊  Vasitəçilər sayının azaldılması; 

◊  Bürokratik üst tikililərin azaldılması: 

Bundan  əlavə,  qiymətin  əmələ  gəlməsi  amillərini  xarici  və 

daxili amillərə bölürlər. 

Daxili amillər qrupunda aşağıdakılar birləşdirilir. 

◊  Reklam fəaliyyətinin səmərəliliyi; 

◊  Satış  üçün  istehsal  olunan  məhsulun  spesefikliyi,  nadirlik 

dərəcəsi və keyfiyyət səviyyəsi; 

◊  Həyata  keçirilən  prosesin  təkmillik  dərəcəsi  və  məhsul 

vahidinin maya dəyəri; 

◊  Istehsalçının  bir  və  ya  bir  neçə  bazar  seqmentinə 

tstiqamətlənməsi; 

◊  Məhsulun həyat tsiklinin xarakteri və xüsusiyyəti; 

◊  Istehsal prosesinin çevikliyi və mobilliyi; 

◊  Istehsalçı  və  istehlakçı  arasındakı  zəncir  üzrə  əmtəə 

hərəkətinin davamlılığı; 

◊  Satışqabağı,satış  vaxtı  və  satışdan  sonrakı  dövr  servizinin 

təşkili və səviyyəsi; 

◊  Daxili və xarici bazarda istehsalçının imici və nüfuzu; 

Xarici  adlanan  amillər  qrupunda  aşağıdakı  amillər  əhatə 

olunurlar:   

◊  Əmtəə istehsal olunan ölkədə siyasi sabitliyin dərəcəsi; 

◊  Məhsul satışı keçirilən ölkələrdə siyasi sabitlik dərəcəsi; 

◊  Bazarda əmək, maddi, yaxud başqa resursların mövcudluğu 

və ya olmaması; 

◊  Dövlət iqtisadi siyasətinin xarakteri və prinsipləri; 

◊  Inflyasiyanın  səviyyəsi,  dəyişmə  surəti  və  digər  dinamik 

xarakteristikaları; 

◊  Bazar miqyası və seqmentasiyası; 

◊  Bazar  həcmi  və  faktiki  mövcud  və  perspektiv  alıcılıq 

qabiliyyəti (tələbinin) xarakteristikaları; 

◊  Eynicinsli  məhsul  bazarında  rəqabətin  mövcudluğu, 

səviyyəsi və xarakteri: 




 

17

 



 г 

Q  


Q2 

Q

1



 

Şəkil 1.3. Təklif əyrisinin ümumi şəkli 

Bazar  amillərin  ümumi  təsiri  son  nəticədə  iqtisadi  fəaliyyətin 

tarazlaşdırılmasını  təmin  edən  qiymətlərin  müəyyən  edilməsinə  gətirib  

çıxarır. Buna azad bazarın özünü tənzimləməyə olan qabiliyyəti ilə nail 

olunur. 


Təbii  olaraq  təxmin  edilməlidir  ki,  sair  dəyişməz  şəraitdə 

alıcılıq qabiliyyəti  əmtəə qiyməti azalarkən yüksəlir və əksinə, qiymət 

yüksəldikdə  o  aşağı  düşür.  Tələb  həcminin  qiymətdən  asılılığı  tələb 

əyrisi  adlandırılır.  Tələb  əyrisi  P-q  (tələb  və  qiymət)  kordinantlarında 

şəkil  1.2-də  təsvir  edilmişdir.  Bu  əyrinin  xarakterindən  belə  çıxır  ki, 

əgər q


2

1

-sə, onda P



2

1

 olur. 



Qeyd edək  ki, tələb əyrisi azalan funksiya ilə monoton surətdə 

təsvir olunur və onun mütənasib (xətti) xarakter daşıması mütləq deyil. 

 

Təbii  olaraq  təxmin 



edilməlidir  ki,  əmtəənin 

təklif  həcmi  sair  bərabər 

şəraitdə  tamamilə  müəyyən 

qaydada  əmtəə  qiymətindən 

asılıdır. Əgər dəqiqləşdirilsə 

ki,  təklif  həcmi  dedikdə 

satıcının  müəyyən  qiymət 

üzrə  təklif  etməyə  hazır 

olduğu əmtəənin maksimum 

miqdarı 


başa 

düşülür, 

deyilənlərə 

şübhə 


yeri 

qamır.  Əlbəttə,  mümkün 

gəliri  əldə  etməyə  cəhd 

göstərən hər bir satıcı başqa 

şəraitdə  mümkün  olduqca  daha  yüksək  qiymət  üzrə  daha  böyük 

miqdarda əmtəə satmağa cəhd göstərəcəkdir. Bu o deməkdir ki, «təklif 

(Q)- 

qiymət 


(q)» 

koordinatlarında 

təklifin 

qiymətdən 

asılılığı 

özündə, 


baxmayaraq  ki,  xətt  birbaşa 

mütləq  mütənasib  (xətti)  deyil, 

monoton artan funksiyanı təmsil 

edir.  Bu  asılılıq  təklif  əyrisi 

adlanır.  Onun  ümumi  şəkli  Q-q 

Шякил 1.2 Тяляб 

яйрисинин цмуми 

 

 эюрцнцшц 



 г 

P

2



 

P

1



 

q

2



 

q

1



 


 

18

kordinatlarında  (şəkil  1.3)  verilmişdir.  Bu  əyrinin  xarakterindən  belə 



çıxır ki, əgər q

1

 

2

- sə,


 

onda Q


1

2

-dir. 



Tələb  və  təklifin  qarşılıqlı  fəaliyyətinin  xarakterini  öyrənmək 

üçün  şəkil  1.2  və  1.3  -ün  qrafiklərini  şək.1.4-  də  göstərilmiş  vahid 

koordinat sistemində müqayisə edək. Əlaqələndirilmiş qrafikdə P

е

 tələbи 



və Q təklifi E nöqtəsində kəsişirlər. Bu nöqtənin q

2

 absisi əmtəənin elə 



qiymətinə  uyğun  gəlir  ki,  bu  qiymətdə  P

e

  tələbatı  Q



e

  təklifinə  bərabər 

olur.  Bu  nöqtə  bazar  tarazlığı  nöqtəsi  adlanır.  Tələb  və  təklifin 

tarazlaşmasına 

uyğun 

gələn 


q

e

 



qiyməti 

müvazinətləşdirmə 

(tarazləşdırma)  qiyməti    adlanır.  Müəyyən  satış  həcmində  o,  həm 

alıcıların, həm də satıcıların maraqlarını təmin edir. 

Əmək  bölgüsünün 

və  kooperasiyanın  yüksək 

dərəcəsinə  nail  olunmuş 

müasir  cəmiyyətdə  satıcı 

başqa  vaxtda  və  başqa 

şəraitdə  alıcı  ola  bilər  və 

əksinə. 

Məsələn, 

hazır 

mənzillər  satan  firma  divar 



kağızlarının, 

tikinti 


materiallarının, 

sanitar 


texnikasının  və  i.a.  alıcısı 

olur.


 

Bazarın  hər  hansı  bir 

seqmentində 

tarazlığın 

pozulması 

bütövlükdə 

iqtisadiyyat 

üçün 


qeyri 

sabitlik olur. 

 

Fəaliyyətdəki qiymətin tarazlaşdırıcı qiymətdən kənarlaşmasının 



iki halını nəzərdən keçirək. 

Birinci  hal  -  fəaliyyətdəki  qiymət  q

e1

  tarazlayıcı  qiymətdən 



yüksəkdir  (şək.  1.4-  də  q

e1

  nöqtəsi  sağa  doğru  sürüşmüşdür).  Onda 



Q

e1

>P



e1 

-dir və tələf artıqlığına malikdir.                  

 

Ikinci  hal-  fəaliyyətdəki  qiymət  q



e2

  tarazlaşdırıcı  qiymətdən 

aşağıdır (şəkil 1.4-də q

e2

 nöqtəsi sola sürüşmüşdür). Onda Q



e2

e2

-dir və 



tələb artıqlığı yerinə malikdir. 

Beləliklə,  konkret  azad  bazarda  tələb  və  təklif  arasında  taraz 

qiymətin müəyyən edilməsi yolu ilə tarazlığın yaradılmasına  dair meyl 

fəaliyyət göstərir. Bu şəkil 1.5- də verilmiş bazar tarazlığının hörümcək 

 г 

P

1



P

e2



 

Q

e1



 

P

e



,Q

e

 



P

e1

 



Q

e2

 



            q

e2        

q

e          



q

e1       

Şəkil 1.4. Тяляб вя тəklifин гвршылыглы тясири 




Yüklə 2,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   148




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə