А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

146

Zaman  keçdikcə  (vaxtaşırı)  qiymətəmələgəlmə  təcrübəsində 

diskriminasiya  qiymətlərin  təyin  edilməsi  də  tətbiq  edilir.  Bu  cür 

qiymətlərin    təyin  edilməsinin  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,    eyni  bir 

əmtəəyə  qiymət  tələbdən  aşağı  olaraq  müxtəlif  səviyyədə  təyin  edilir 

(verilmiş  əmtəələrə  müxtəlif  alıcı  qruplarındamüxtəlif  tələbat) 

qiymətlərin  diskriminasiyon  dəyişməsi  bir  qayda  olaraq  istehsal 

xərclərində olan dəyişiklikləri müşayət etmirlər.   

Istehsalçı  firma  özünə  yol verə  (imkan)  bilər  ki,  diskriminasiyon 

qiymət siyasəti həyata keçirsin, gər bazarda müəyyən şərait mövcuddur 

məhz: 

• 

bazarın  müxtəlif  intensivli    tələbli  seqmentlərə  bölmək 

mümkündürsə; 

• 

bazar  iştirakçıları  öz  seqmentlərində  aşağı  salınmış 

qiymətlə  aldıqları  əmtəələri  bu  qiymətlərdən  yuxarı 

qiymətə satmamalıdırlar; 

• 

yüksək  qiymətə  satıldığı  (əmtəənin)  bazar  seqmentinə 

rəqiblər bu əmtəəni aşağı qiymətə təklif etməməlidirlər; 

• 

qiymət  diskriminasiyası  qanun  çərçivəsində  olmalıdır  və 

istehlakçı tərəfindən heç bir narazılıq doğulmamalıdır; 

 

4.19 Гиймятлярин тяшяббцскарлыгла дяйишмяси 

 

Гиймятлярин тяшяббцскарлыгла дяйишдирилмяси 

 

Гиймятлярин тяшяббцскарлыгла ашаьы салынмасы

 

эцжлярин гейри-там истифадяси

 

Гиймятлярин 

тяшяббцскарлыгла 

йцксялдилмяси 

 

Инфлйасийа

 

Рягабятин эцжляндирилмяси

 

истещсал хяржляринин артымы

 

Сон дяряжя йцксяк тяляб

 

---

 

147

Diskriminasiyalı    qiymətlərin  mövcud  formaları  şəkil  4.18-də 

verilib. 

Bəzən  istehsalçı-müəssisə  öz  əmtəələrinə  qiymətlərin  aşağı 

salınması  və  ya  yüksəldilməsi  üzrə    təşəbbüs  göstərirlər.  Bu  həm 

istehsal  xərclərində  və  həm  də  bazar    situasiyalarında  baş  verən 

dəyişikliklər  nəticəsində,  birinci  (ilk)  növbədə  rəqabətin  və  tələbin 

səviyyələrindəki dəyişikliklər nəticəsində baş verir. 

Qiymətlərin  dəyişilməsinin  müxtəlif  variantlarının  sxemi 

aşağıdakı şəkildə 4.19-da verilir. Qiymətlər hərdən gözə görünməz (hiss 

edilməz)  şəklində  müxtəlif  güzəştlərin  ləğv  edilməsi,  əmtəə  çeşidində 

daha bahalı məlumatların genişlənməsi bu yolla yüksəlir.  

Qiymətlərin  təşəbbüscəsinə  aşağı  salınmasını  istehsalçı  müəssisə 

o  vaxt  həyata  keçirə  bilər  ki,  nə  vaxt  əmtəələrin  istehsalı  və  tədarükü 

(satışı)  üzrə  xərclər  aşağı  düşürsə.  Bir  qayda  olaraq  bu  yeni 

texnologiyanın  işlənilib  hazırlanmasını  və  tətbiq  edilməsini  və  istehsal 

prosesinin  təşkilinin  təkmilləşdirilməsini  stimullaşdırır.  Qiymətlərin 

aşağı  düşməsilə  doğulan  tələbin  genişlənməsi  istehsalçı-müəssisənin 

istehsal gücünün yüklənməsinin yüklənməsinə də aparır. 

 

4.5. BAZAR IŞTIRAKÇILARININ QIYMƏT DƏYIŞMƏLƏRINƏ 

REAKSIYALARININ UÇOTU 

 

Istənilən  qiymət  dəyişmələri  və  ya  müəssisə  tərəfindən  həyata 

keçrilən  aşağı  salınma  və  ya  yüksəlmə  olsun  bazarın  bütün 

iştirakçılarına  aid  olur.  O  həm  də  dövlət  orqanlarının  da  diqqətindən 

kənarda  qalmır.  Qiymət  dəyişmələrinə  bilavasitə  reaksiya  verən  bazar 

iştirakçıları  potensial  istehlakçılar,  sifarişçilər,  rəqiblər,  distributorlar, 

təchizatçılar  və  produsentlərdilər.  Bazarın  bütün  iştirakçılarını  qiymət 

dəyişməsinə  reaksiyanın  nəzərə  alınması  ilə  onları  iki  qrupa  bölmək 

məqsədəuyğundur:  alıcılar  və  satıcılar.    Bunların  hər  birinin  (hər  bir 

qrupun) reaksiyasını daha dolğun şəkildə araşdıraq. 

Alıcılar.  Artıq  deyildiyi  kimi,əmtəəyə  qiymətin  dəyişməsi  bu  və 

ya digər əmtəəyə tələbin ixtisarına gətirib çıxarır və əksinə qiymətlərin 

aşağı  düşməsi  tələbin  yüksəlməsinə  gətirir.  Başqa  sözlə,  daha  yüksək 

qiymətlərdə daha az əmtəələr satılır, nəinki aşağı qiymətlə, hərçənd bu 

asılılıq  xətti  xarakter  daşımır.  Bu  halı  «normal  tənəzzül»  adlandırmaq 

qəbul edilmişdir 

---

 

148

Alıcılar  tərəfindən  qiymət  dəyişməsilə  duyumluğunun  psixoloci 

xüsusiyyətləri bu asılılığa öz korrektivlərini daxil edir. Belə hallar olur 

ki, nə vaxt qiymətlərin aşağı  düşməsinə alıcılar tələbin ixtisarı reaksiya 

verir və əksinə əmtəəyə  qiymətlərin yüksəlməsi zamanı ona olan tələb 

artmaqda davam edir. 

Artan  tələb  (bildirir)  (yeni  alıcılar  dairəsinin  cəlb  edilməsini). 

Lakin  yeni  alıcı  qruplarını  cəlb  etməkdən  ötrü  lazımdır  ki,    qiymətlər 

müəyyən səviyyədən aşağı düşmüş olsun. Bu səviyyə qiymətlərin aşağı 

psixoloci səviyyəsi

 adlanır. Məhz o, yeni alıcılar qrupunun və qatlarının 

(sloev)  cəlb  edilməsilə  xarakterizə  edilir.  Qiymətlərin  nisbətən o  qədər 

də  çox  olmayan  yüksəlməsi  zamanı  alıcılar  verdiş  etdikləri  satıcıya 

«yaxın» olurlar və tələbin aşağı düşməsinin ümumi qanunu az dərəcədə 

təzahür  olunur.  Lakin  qiymətlərin  nəzərə  çarpacaq  (yüksəlməsindən 

sonra) 

dərəcədə 

müəyyən  səviyyədən 

yuxarı) 

 

həmin 

ənənəvi  alıcılar  bu 

əmtəə  və  xidmətləri 

əldə  etməkdən  imtina 

edirlər.  Bu  göstəricini 

qiymət 

səviyyəsinin 

yuxarı 

psixoloci 

səviyyəsi

 

adlandırırlar. 

Məhz 

qiymət  səviyyəsinin 

yuxarı 

psixoloci 

səviyyəsinin 

yüksəlməsindən sonra 

bir 

çox 

ənənəvi 

alıcıların  çıxıb  getmələri,  eləcə  də  tələbin  əsaslı  şəkildə  azalması 

müşahidə olunur.   

Qiymətlərin  yuxarı  və  aşağı  psixoloci  səviyyələri  arasında 

dəyişmə  diapozonunda  alıcıların  reaksiyaları  nəinki  alıcıların  tədiyyə 

qabiliyyəliliyinə, daha çox alıcılar tərəfindən yeni qiymətlərin psixoloci 

qavramalarının (dərk etmələrinin) xüsusiyyətlərilə müəyyən edilir. 

Əgər  qiymətlər    aşağı  salınıbsa,  onda  bunları  aşağıdakı  şəkildə 

qəbul edə bilər: 

0                Г

1

                  Г

2

 

Г 

 

              

D

1 

 

        

              

D

2

 

4.20. Истещлакчы тяряфиндян гиймятин 

гябулундан асылы олараг тялябин 

дяйишмяси 

---