А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
164
Şə
təsnifatı
qtisadi qərarları qəbul etmək lazım gələn situasiyanı uyğun X,Y,Z nöqtələri ilə üç ölçülü fəzada təsvir edək. hər bir nöqtə o və ya 1 kəmiyyəti qəbul edən X,Y və Z koordinatlarının məcmusunu formalaşdırır (Şəkil 5.7).
Bu o deməkdir ki, belə vəziyyətlərdə hər bir alternativ hərəkət tam bəlli nəticələrə gətirir. Risksiz situasiyalar sadə və statistik (1 təpəsi), mürəkkəb və statik (2 təpəsi), sadə və dinamik (3 təpəsi) və ya mürəkkəb və dinamik (4 təpəsi) olur. 5,6,7 və 8 təpələri özündə riskli vəziyyəti əks
etdirir. Belə
vəziyyətlərdə qərar qəbul edən şəxs Шякил 5.7. Базар ситуасийаларынын сон щядд щалларынын тясвири Х
8 7 6 4 2 3 1 5 З Й 165
hansı nəticənin əldə olunacağını yəqin ki, bilmir. Riskli vəziyyətlər sadə və statik (5 təpəsi), mürəkkəb və statik (6 təpəsi), sadə və dinamik (7 təpəsi) və ya mürəkkəb və dinamik (8 təpəsi) ola bilər.
Şə
Yuxarıda sadalanan situasiyalardan – ideal və ya ifrat situasiyadan məhz hansının bu və ya başqa bazar situasiyasına aidiyyatını aydınlaşdırmaq üçün zəruri informasiyaya malik olmaq gərəkdir. Hər bir konkret halda bütün tələb olunan informasiyaları əldə etmək qeyri- mümkündür. Ancaq bütövlükdə bazar konyukturasını xarakterziə edən göstəricilərin müşahidəsi ilə buna yaxınlaşmaq olar. Hamı tərəfindən qəbul olunan belə göstəriciləri iqtisadi tsiklin indikatorları adlandırırlar. Məhz iqtisadi tsiklin indikatorları elə göstəricilərdir ki, onların miqdarı barədə informasiyalar gözlənilən yüksəliş, böhran və ya digər fəzalar haqqında, bazar konyukturasının inkişaf yollarına aid mühakimələr yürütməyə imkan verir. Qabaqlayıcıi iqtisadi göstəriciləri Materialların qiymət indeksi Sənaye və ticarətdə ehtiyatların həcminin dəyişməsi Yeni tikinti kontraktlarının sayı Yeni yaradılmış müəssisə və firmaların sayı Satış həcmini azaldan firmaların sayı Istehlak mallarının istehsalına yeni sifarişlərin Iş görülən iş vaxtından artıq saatların miqdarı Sənayedə iş gününün orta müddəti Məcmu pul kütləsi Fond bazarı indeksi Istehlakçıların gözləmə indeksi Üst-üstə düşən iqtisadi göstəricilər Şəxsi gəlir
Məcmu Milli Məhsul Qeyri-kənd təsərrüfatı istehsalında Emal sənayesində məhsul satışı həcmi
166
Şə
Iqtisadi tsiklin bütün indikatorları üç qrupa bölmək qəbul olunub. Birinci qrupa qabaqlayıcı göstəricilər adlananlar aiddir. Bu göstəriclər əlamətləri olduqları bazar konyukturasının bu və başqa dəyişikləri baş vermədən öncə dəyişməyə başlayırlar. Məsələn, ABŞ mütəxxəsisləri II qabaqlayıcı göstəricidən istifadəni qəbul edirlər (Şəkil 5.8).
Ikinci qupa üst-üstə düşən göstəricilər aid olunur. Bu göstəricilər əks etdirdikləri iqtisadi konyukturanın faktik dəyişmələri ilə eyni zamanda dəyişilir. ABŞ iqtisadiyyatında bu növ 4 məcmu göstəricidən istifadə qəbul edilib (Şəkil 5.9). Üçüncü qrupa geridə qalan iqtisadi göstəricilər aiddir. Bu göstəricilər bazar konyukturasından faktik dəyişmələr baş verəndən sonra – geridə qalan göstəricilərin əks etdirdikləri dəyişmələrdən sonra kəniyyətcə dəyişməyə başlayırlar. ABŞ iqtisadiyyatında bu növ 7 göstəricinin nəzərə alınması qəbul edilib (Şəkil 5.10). Bütün sadalanan iqtisadi indikatorlar baza situasiyasının müxtəlif cəhətlərini və dəyişən meyllərini əks etdirirlər. ancaq bu əks etdirmələr fərqli cür baş verir. Bir sıra göstəricilər yüksəliş fazası ilə əlaqəli artır, böhran fazası ilə əlaqədar olaraq azalır. Məcmu Milli Məhsul (MMM), emal sənayesində satış həcmi və s. bu növ göstəricilərə nümunədir. Belə göstəriciləri tsiklyönümlü adlandırırlar. Başqa göstəricilərsə, əksinə, iqtisadi fəaliyyətin ümumi yüksəlişi ilə əlaqədar olaraq azalır, böhranla əlaqəsi isə artır. Işsizlərin sayı, hazır məhsulun satış həcminə münasibətdə səviyyəsi və s. bu növ göstəricilər misaldır. Belə göstəriciləri əkstsiklik adlandırırlar.
Geridə qalan iqtisadi göstəricilər Işsizlərin sayı Əmək haqqqına xərclərin xüsusi çəkisi
Kommersiya banklarının faiz dərəcəsi Sənaye-ticarət müəssisələrinə kreditlər Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|