А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 5.4. QTISADI RISKIN AZLDILMASI ÜSULLARI
177
Şə
Гиймятин тясадцфи кямиййятляринин цч мцхтялиф дисперсийалары цчцн нормал пайланма графикляри
Normal paylanmanın qrafiki özündə “rəngə- bənzər”əyrini- verilmiş təsadüfi kəniyyətin orta qiymətinə simmetrik olan əyrini əks etdirir. Başqa şərtlərin sabitliyi halında qiymətin – Y-nin üç təsadüfi kəmiyyətinin orta həddi üçün ehtimalların – P(Y)-nin belə qrafikləri şəkil 5.14 də göstərilir. Üfiqi oxda qiymətlərin təsadüfi kəmiyyətləri, şaquli oxda isə uyğun qiymətlərin ehtimalları terləşdirilir. Əgər qiymətin orta həddi deyil, onun dipersiyası dəyişsə, onda qiymətin bu orta həddə çatması ehtimalı və paylanma əyrisinin bu orta hədd ətrafında yığılması səviyyəsi dəyişir. Dispersiyanın kiçik qiymətlərinə normal paylanma qanunun daha “yüksək” və “iti” zirvəsi uyğun gələcək (Şəkil 5.15). Qiymətlərin hesablanması üçün göstəricilərin çatışmadığı şəraitdə baxılan təsadüfi kəmiyyətlərin paylanmasının məhz hansı qanuna tabe olduğunu aydınlaşdırmaq çətinləşlir.
paylanma funksiyalarından - ehtimal nəzəriyyəsində qəbul edilən funlsiyalardan istifadə olunur. Məsələn, sahibkarlıq riski səviyyəsini xarakterizə edən itkilərin miqdarını qiymətləndirmək üçün aşağıdakı mülahizələrdən çıxış etmək gərəkdir. Itkilərin tamamilə olmayacağı ehtimalını sıfra bərabər hesab etmək mümkündür. Müstəsna böyük itkilər – ağlabatan həddən yuxarı itkilər ehtimalı da sıfra bərabərdir. Sıfır və maksimum itkilər arasında itkilərin daha çox ehtimal olunan hansısa orta həddi mövcuddur. Ehtimallar əyrisi kəsilməzdir. Bu əyri monoton olaraq, sıfırdan maksimuma qədər – itkilərin orta həddinə (daha çox gözlənilən) uyğun gələn L or maksimuma qədər yüksəlir, sonra isə monoton olaraq sıfra qədər – itkilərin yüksək həddinə uyğun olan L maks
-a qədər azalır. Itkilərin ehtimalının itkilər səviyyəsindən asılılıq qrafiki P(L) 5.16-cı şəkildə göstərilir. Qrafik normal paylanma əyrisinə oxşardır.
178
Şə
Ehtimal münasibətlərinin iqtisadi fəaliyyəti prametrlərinin qiymətlərindirilməsində istifadəsinə başqa xarakterik nümunə qiymətlərin dəyişməsinin təsiri ilə tələbin elastikliyinin təsviri hesab oluna bilər. Ümumi meyl qiymətlərin yüksəlməsi ilə tələbatın aşağı düşməsidir. Ancaq bu meyl tələbatın orta kəmiyyətlərinə aiddir. Hər bir konkret qiymət üçün tələbatın orta kəmiyyətdən müxtəlif kənarlaşmalarının normal paylanma qanununa tabe olduğunu hesab etmək mümükündür (Şəkil 5.17)
L P(L) P (L or ) 179
Şə
Tələbatın elastikliyinin qurulmasında normal paylanma
Sahibkarlıq riskinin qiymətləndirilməsinə nömunə istehsalçı-müəssisə tərəfindən orta bazar
qiymətlərindən yuxarı satış qiymətinin müəyyənləşməsidir. Qiymətin belə artırılması nə qədər yüksəkdirsə, Şə
Orta bazar qiymətinin artırılması halında itkisiz satış ehtimalları
sahibkarım nəinki arzuladığı əlavə mənfəət əldə etməyəcəyi, hətta artıq əldə etdiyi gəliri itirəcəyi riski də bir o qədər yüksəkdir (Şəkil 5.18).
P ▲
180
5.18-ci şəklin üfiqi oxunda məhsulun qiymətindən yüksəkliyi həddləri - ▲Q, şaquli oxunda isə bu qiyməylər üzrə məhsulun itkisiz realizasiyası ehtimalları yerləşdirilir.
Beləliklə, iqtisadi riskin kəmiyyət qiymətləndirilməsi özünə üç mərhələni birləşdirir: - Problemin həllinin mümkün variantlarının aşkarlanması; - Qəbul edilmiş qərarların reallaşdırlmasından irəli gələn mümkün
iqtisadi, mənəvi,
siyasi və
s. nəticələrin müəyyənləşməsi; - Riskin inteqral çoxmeyarlı qiymətləndirilməsi. Situasiyanın qiymətləndirilməsi və qərar qəbulunda praktik əminlik və ağlabatan əminlik, ağlabatan risk prinsiplərini fərqləndirmək gərəkdir. Qarşıya qoyulmuş məqsədlərin əldə edilməsinə praktik əminlik üçün bu məqsədlərin həyata keçirlməməsi ehtimallarının kifayət qədər az olmasını bilmək yetərlidir. Qiymətin əmələ gəlməsində qiymətin hesablamalarda qəbul edilən səviyyədən mümkün kənarlaşmaları haqqında nəticələrə praktik əmin olmaq gərəkdir. Bir qayda olaraq, sahibkarlıq fəaliyyətində ağlabatan əminlik və riski əlverişli sonluq şansının üçdə ikiyə, mümkün müvəffəqiyyətsizlik şansının üçdə birə bərabər olması halı hesab edilir. Mənfəətin və ya zərərlərin yaranması faktorlarının normal paylanmasında belə bir qayda bəlli faktı-bazar parametrinin bu və başqa təsadüfi kəmiyyətinin orta qiymətdən (riyazi gözləmədən) kənarlaşmasının riyazi gözləmənin öncədən məlum orta kvadratik kənarlaşmasından (riyazi gözləmənin dispersiyasının kvadrat kökündən) yüksək olmaması faktını əks etdirir. Iqtisadi praktikada adətən kənarlaşmaların faizlə verilən faktik, proqnozlaşdırılan və hesablanmış qiymətlərindən istifadə edilir. Qiymətin hesablanması üçün adətən əsas kimi variasiya əmsalının müvafiq qiymətləri qəbul edilir. Ehtimal edilən bazar faktorlarının normal paylanmasında bu əmsal 2:1-ə təşkil edir. Tələb olunan rentabellik səviyyəsində ehtimal edilən sahibkarlıq riski səviyyəsinə azaltmaq üçün aşağıdakılar gərəkdir:
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|