181
Bazardakı situasiya və bu situasiyanın dəyişməsi meylləri
barədə zəruri informasiyalara, həmçinin zəruri maliyyə
vasitələrinə malik olan işgüzar tərəfdaşlar seçmək;
Tələbatın, qiymətlərin dəyişməsinin, rəqiblərin hərəkəti və
reaksiyalarının
elmi
əsaslandırılmış
hesablanması
və
proqnozlaşdırılmasını həyata keçirmək üçün yüksək ixtisaslı
məsləhətçi və ekspertlərin dəvət olunması;
Ehtiyat fondunun təşkil edilməsi; istehsal – satış fəaliyyətinin
ixtisaslaşmış sığorta kompaniyalarında sığorta edilməsi
hesabına riskin müəyyən hissəsinin (həmçinin gözlənilən
mənfəətin müəyyən hissəsinin) digər şəxslərə ötürülməsi.
Riskin azaldılması üzrə hərəkət 5.19 şəkildə əks etdirilir. Bu
fəaliyyəti ətraflı nəzərdən keçirək.
Şə
kil 5.19 Sahibkarlıq riskinin azaldılması üzrə fəaliyyət
Və
saitlə
rdə
n istifadə
variantlarının diversifikasiyası
müxtəlif
müəssisələrə vəsait qoyuluşuna yönələn fəaliyyəti bildirir. Vəsaitlərin
müxtəlif kompanilayarın səhmlərinin əldə edilməsinə yönəldilməsi də
belə bir nümunə sayıla bilər. Bu səhmlər müxtəlif gəlirlilik və risk
səviyyəsinə malik ola bilərlər. Diversifikasiyası alınan gəlirlərin
paylanmasına da aid ola bilər. Qeyd etmək gərəkdir ki, bu şəkildə
riskdən tam kənarlaşmaq olmaz, ancaq riski əhəmiyyətli ixtisar etmək
mümkündür.
Risklərin birləşdirilməsi və qruplaşdırılması
– riskin azaldılması
üsuludur və təsadüfi zərərlərin öncədən məlum daimi xərclərə aid
olunması ilə ifadə olunur. Sığorta fəaliyyəti bu üsula nümunədir. Risk
etməyi sevməyən adamlar sığortalanmaqla gələcək mənfəətlərinin
Riskin azaldılması üzrə fəaliyyət
Risklərin
birləşdirilməsi və
qruplaşdırılması
Riskin paylanması
Müxtəlif seçim
variantları və onların
nəticələri haqqında
informasiyalar
toplanması
Vəsaitlərdən
istifadə
variantlarının
diversifikasiyası
182
müəyyən hissəsini itirməyə hazır olurlar. Sığortaya ödənilən qiymət
hesabına sahibkar itkilərin faktik baş verib-verməməsindən asılı
olmayaraq pul gəliri əldə edir. Bu halda risk sığorta firmasının üzərinə
qoyulur. Əgər faktik mənfəət sığorta üzrə ödənişlərdən yüksək olursa,
onda sığorta firması mənfəət əldə edir. Faktik mənfəət sığorta üzrə
ödənişlərdən az olanda sığorta firması zərərə düşür.
Risklə
rin paylanması
- riskin istehsal-satış fəaliyyətinin bütün
iştirakçıları
arasında
paylanmasını
nəzərdə
tutur.
Nəticədə
iştirakçılardan hər birinin mümkün itkiləri nisbətən kiçik olur. Riskin
belə bölgüsü hesabına iri maliyyə - sənaye qrupları müxtəlif layihələri
maliyyələşdirmək və fundamental tədqiqatları həyata keçirmək imkanı
əldə edirlər.
Tənzimləyici təşkilat
Brokerlər
Klirinq
sövdələşmələri
Fyuçers müqavilələri üzrə daimi
komisyon agentliklər
Alıcı
Fyuçers bağlaşmaları üzrə
qeyri-daimi komisyon
agentliklər
Hüquqi aspektlər
Cari ehtiyat hesabları
Sifariş
Sifariş
183
Şə
kil 5.20. Fyuçers sövdə
ləş
mə
lə
rinin sxemi
Fəaliyyətin mümkün variantları və gözlənilən nəticələr barədə
əlavə informasiyaların əldə olunması belə informasiyaların alınması
metodları və uyğun texniki vasitələrin inkişafı yolu ilə həyata keçirilir.
Zaman
kəsiyində bazar konyukturasının gözlənilməz
dəyişilmələri şərtlənən riskin azadılmasının geniş istifadə edilən
metodlarından biri fyuçers bağlaşmalarıdır (future gələcək sözündən).
Fyuçers bağlaşmasının sxemi 5.20-ci şəkildə əks etdirilir.
Fyuçers sövdələşmələri özündə hüquq və vəzifələrin mübadiləsi
aktını əks etdirdi, ancaq, bu münasibət real məhsulları aid deyil. Belə
bağlaşmalarda bu və başqa məhsulun tədarükünə birya kontraktları -
müəyyən məhsulun tələb olunan keyfiyyətdə, razılaşdırılmış müddətdə,
razılaşdırılma həcimdə və müəyyən olunmuş qiymətdə alqı və ya
satqısını nəzərdə tutan kontraktlar alınır və satılır. Fyuçers
müqaviləsində adətən nəql üsulu və nəql tarifləri göstərilir. Fyuçers
bağlaşmaları satıcıda hələlik faktik olmayan, ancaq razılaşdırılmış
müddətdə real formada daxil olacaq məhsul standartları üzrə bağlanılır.
Fyuçers müqavilələri üzrə kontrakt məhsulun real tədrükü müddətində
başa çatır.
Faktik Fyuçers kontraktları kontrakta uyğun məhsulun real
tədarükünə qədər bir neçə satılır və alınıb-satılır.
Fyuçers sazişlərinin prinsipial xüsusiyyəti real məhsulun alıcıya
məhsulun göndərilməsi anındakı qiymətə deyil, Fyuçers kontraktının
imzalanması anındakı qiymətə satılmasıdır. Məhsulun faktik
göndərilməsi anına onun qiyməti Fyuçers kontraktında nəzərdə tutulan
qiymətlə müqayisədə dəyişə bilər. Əgər yeni qiymət Fyuçers kontraktı
ilə müəyyənləşən qiymətlə müqayisədə yüksəlibsə, onda bu fərqi satıcı,
azalıbsa – alıcı tamamlayır. Gələcəkdə (məhsulun faktik göndərilməsi
zamanı) qiymətlərin tərəddüdünə baxmayaraq, ödəniş şərtlərinin yerinə
yetirilməsi üçün birja girov şəklində müəyyən məbləğ depozit və ya
marja götürür.
Birja əməliyyatlarının həyata keçirilməsində qiymətlərin
gözlənilməz tərəddüdündən satış və ya alıcıların itkiləri hecerləmənin
tətbiq edilməsi ilə aradan qaldırıla bilər. Praktik hecerləmə əməliyyatları