А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
207
də, fiziki şəxslər də ola bilər) bu pulları vadanlıq və ya digər istehsal dəyərlərinə deyil, qızıl məmulatlara, brilyanta, daşınmaz əmlaka və s.-ə yatırmağa cəhd edirlər. Hiperinfilyasiya dövriyyədəki pul kütləsinin həcminin hökümət tərəfindən əsassız artırılmasını əks etdirir. ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Yaponiya kimi ölkələrdəki dövlət tənzimlənməsi təcrübəsi infilyasiyanın mötədil və ya sürünən hədlərdə qalmasına yardım edir (Şəkil 6.4). Indiki zamanda inflyasiyanın (xüsusilə hiperinfilyasiya) iqtisadi proseslərə olduqca mənfi təsir göstərməsini mübahisəsiz qəbul edirlər. Daha çox ziyanlı halı qiymətlərin qeyri-bərabər artımını hesab etmək gərəkdir. Topdansatış və pərakəndə satış qiymətlərinə münasibətdə bu qeyri-bərabərlik ən müxtəlif formalarda meydana çıxar və ən müxtəlif formalarda baş verə bilər. Inflyasiya prosesləri nəticəsində öncədən proqnozlaşdırılması da, kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi də mümkün olmayan gəlirlərin yenidən bölgüsü baş verir. Bu situasiyanı aşağıdakı kimi xarakterizə etmək olar: Birinci, qiymətlərin inflyasiya artımından fiksasiya edilmiş əhali kateqoriyası ziyan çəkir (daha doörusu, pul itkilərinə məruz qalır). Onlara öncə “büdcəçi” adlananlar – pensiyaçılar, tələbələr, dövlət müəssisələrinin qulluqçuları və dövlətdən maaş alan digər işçilər aiddir. Əhalinin bu kateqoriyasının gəlirlərinin avtomatik indeksasiyası baş verməsə, onların gəlirlərinin belə azlması həmişə davam edəcək. Ikincisi, inflyasiya prosesləri və ona yoldaş olan qiymətlər artımı banklardakı cari və təcili hesabların, sığorta polislərinin və öncədən dəyəri fiksasiya edilən digər aktivlərin dəyərdən düşməsinə səbəb olur. Üçüncüsü, inflyasiya prosesləri nəticəsində kreditləşmə şəraitində baş verən kəmiyyət dəyişmələrinin öncədən müəyyənləşdirilməsi mümkün olmur. Borc verənlər (kreditorlar) möhkəm pullarla ssuda verirlər, amma müəyyən müddətdən sonra bu vəsaitləri inflyasiya nəticəsində dəyərdən düşmüş pullarla geri alırlar. Bu kreditorlar üçün müəyyən pul itkisi deməkdir. Borcalan (debitor) əksinə, möhkəm pullarla ssuda alır, amma şərtləşdirilmiş pul məbləğini inflyasiya nəticəsində dəyərdən düşmüş pullarla qaytarır. Bu borcalan üçün pul uduşu deməkdir. Dördüncüsü, təsbit edilməmiş pul daxilolmaları olan şəxslərin pul gəlirləri inflyasiya prosesləri nəticəsində aşağı düşməyə də bilər və əksinə artar. Belə şəxslərə bu zaman müddətində coşqun inkişaf edən 208
sənaye sahələrinin (məsələn, neft-qaz sənayesi) işçilərini aid etmək olar. Belə sahələrin işçilərinin əmək haqqı inflyasiyasına tempindən yüksək templərlə arta bilər. nflyasiya həmçinin bəzi müəssisələrin yiyələrinin və rəhbərlərinin faktik gəlirlərinin – mənfəətdən irəli gələn gəlirlərinin artımına yardım edə bilər. Bu onunla izah olunur ki, müəssisənin məhsulunun qiymətləri xammal, material və digər resurs növlərinə nisbətən sürətlə artsa, mənfəət yüksələcək. Üçüncüsü, inflyasiya prosesləri nəticəsində kreditləşmə şəraitində baş verən kəmiyyət dəyişmələrinin öncədən müəyyənləşdirilməsi mümkün olmur. Borc verənlər (kreditorlar) möhkəm pullarla ssuda verirlər, amma müəyyən müddətdən sonra bu vəsaitləri inflyasiya nəticəsində dəyərdən düşmüş pullarla geri alırlar. Bu kreditorlar üçün müəyyən pul itkisi deməkdir. Borcalan (debitor) əksinə, möhkəm pullarla ssuda alır, amma şərtləşdirilmiş pul məbləğini inflyasiya nəticəsində dəyərdən düşmüş pullarla qaytarır. Bu borcalan üçün pul uduşu deməkdir. Dördüncüsü, təsbit edilməmiş pul daxilolmaları olan şəxslərin pul gəlirləri inflyasiya prosesləri nəticəsində aşağı düşməyə də bilər və əksinə artar. Belə şəxslərə bu zaman müddətində coşqun inkişaf edən sənaye sahələrinin (məsələn, neft-qaz sənayesi) işçilərini aid etmək olar. Belə sahələrin işçilərinin əmək haqqı inflyasiyasına tempindən yüksək templərlə arta bilər. nflyasiya həmçinin bəzi müəssisələrin yiyələrinin və rəhbərlərinin faktik gəlirlərinin – mənfəətdən irəli gələn gəlirlərinin artımına yardım edə bilər. Bu onunla izah olunur ki, müəssisənin məhsulunun qiymətləri xammal, material və digər resurs növlərinə nisbətən sürətlə artsa, mənfəət yüksələcək. Beləliklə, inflyasiya nəticəsində əhalinin hər bir kateqoriyasının gəlirləri azalır, digərlərinin gəlirləri isə artır. Bu inflyasiyaya qədərki müddətlə müqayisədə gəlirlərin yenidən bölgüsünü bildirir. Gəlirlərin yenidən bölgüsünün xarakteri 6.5-ci şəkildə əks etdirilib.
209
nflyasiya istehsalın rentabelliyi ilə kredit faizi arasəndakı uyğunluğa disproporsiyalar gətirir. Sahibkar istehsalın genişlənməsi və ya cari səviyyədə saxlanmasında istifadə etmək üçün kreditə pul götürür. Təbii ki, sahibkar nəzərdə tutur ki, istehsalın rentabelliyi ilə müəyyən olunan mənfəət əldə edib, verilən krediti qaytarsın və bu kredit üzrə faizləri ödəsin. Ardıcıl olaraq, sahibkarın qazanc əldə etməsi üçün müəssisənin rentabelliyi kredit faizlərindən yüksək olmalıdır.
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|