247
2) Mövcud məhsulun (malın) qiymətinin həmin oxşar
vəziyyətlərdə oxşar məhsulun (malın) qiymətləri ilə
müqayisəsi;
3) Mövcud malın istehlak standartlarının formalaşmasında
rolu.
Axırıncı halda onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ilkin zəruri
malların qiymətinin qaldırılması alıcılar tərəfindən həmişə ürək acısı ilə
qarşılanılır. Ancaq möhkəm mallara görə qiymətin qalxmasını onlar
daha sakit tərzdə qəbul edilir.
Ehtiyatların təşkilinin məqsədəuyğunluğu və vacibliyi. Nə
qədər ki, vövcud məhsul təşkil olunan ehtiyatların tərkibində saxlamaq
üçün yararlıdır. O qədər də alıcı həmin məhsulun qiymət həddinin
dəyişdirilməsində həssasdır.
Xarakterik olan və tez-tez nümunə kimi gətirdiyimiz
konservlərin alıcıların gözləmədiyi halda onlar qiymətlərinin aşağı
endirilməsi və tədarükünün kəskin surətdə artdığıdır. Bu cür hallarda
alıcılar
tərəfindən
proqnozlaşdırılmadığı
zaman
qiymətlərin
gözlənilmədən aşağı endirilməsinin effektliyiehtiyatı təşkil etmək
məqsədilə daha çox konservlərin tədarükündən ibarətdir. Əlbəttə ki,
tədarük ehtiyatı gördükdən sonra, satış həcmi qiymətin aşağı
endirilməsinə qədərki səviyyəsinə qayıdacaqdır və hətta aşağı da
enəcəyi ehtimal olunur.
Möhkəm ehtiyatların təşkili və satış həcminin yüksəldilməsi
həmçinin inflyasiyanın gözlənilməsinə işarədir. Onunla bu izah olunur
ki, qiymətin qaldığı halda alıcı ardınca gələn, doğrusu ehtimal olunan
daha bğyük qiymət artımınıg gözləyir.
7.2. QIYMƏT SIYASƏTI VƏ QIYMƏTQOYMA STRATEGIYASI
Biz gördük ki, alıcılar həm qiymətin səviyyəsinə və həm də
onun qalxıb-enməsinə müxtəlif cür yanaşırlar. Bu o deməkdir ki,
müəssisə öz məhsuluna qiymət qoyanda ilk növbədə qoyulmuş
qiymətdən irəli gələn mümkün aqibəti (nəticəni) gözləməsidir. Buna
görə də, müəssisə bu və ya digər mala qiymət qoyanda və qiyməti
dəyişəndə mütləq dərk edərək müəyyən qiymət siyasətini həyata
keçirməli, həmçinin bunun üçün müvafiq qiymət strategiyasından
istifadə etməlidir. Müəssisənin istehsal satış fəaliyyətinin bu və ya digər
istiqamətlərin nailiyyətlərinə yönəldilmiş qiymətqoyma strategiyası və
248
qiymət siyasətinin müxtəlif variantları göstərilmişdir. ndi isə bu
anlayışlara formalaşdırılmış müəyyənləşdirilmə vermək və həmin
prosesdə müxtəlif yanaşmalarda qiymətlərin yanaşmasına baxaq.
Qiymət sahəsindəki siyasət dedikdə, mövcud müəssisə hansı ki,
istehsal etdiyi məhsula təyin etdiyi qiymət üçün nəzərdə tutduğu ümumi
məqsəd və prinsiplər anlaşılmalıdır.
Qiymətqoyma sahəsində strategiya dedikdə, bu və ya digər
qiymət siyasətinin köməyi ilə həyata keçirilən metodların cəmi kimi
başa düşülməlidir.
Qiymət siyasəti mütləq maksimal gəlir imkanlarını təmin
etməlidir. Buna həm müvafiq satış həcmindən malın vahid tarif
qiymətinin artırılması yolu ilə, həm də əvvəlki qiymət səviyyəsini
saxlamaqla satışa çıxarılan məhsul həcmini yüksəltməklə mümkündür.
Ona görə də qiymət qoyma siyasətinin formalaşdırılmasında müvafiq
qaydada aşağıdakıları həll etmək lazımdır:
1) aşağı qiymət səviyyəsində yüksək gəlir əldə etmək üçün
məhsulun satış həcmini artırmaq və ya məhsulu daha yüksək
qiymətə satmaqla böyük gəlir əldə etmək üçün bir az
məhsulun istehsal həcmini azaltmaq lazımdır.
Göründüyü kimi, qiymətin yaranmasında iki müxtəlif yanaşma
mövcuddur.
Birinci yanaşma ondan ibarətdir ki, bazarda verilmiş məhsulun
istehsalı üçün müəssisənin çəkdiyi faktiki xərclər və həmin məhsulun
sonrakı satışını əsas götürürlər. Həmin xərclər mühasibat sənədləri ilə
təsdiq olunur. Ancaq bu yol ilə xərcləri müəyyənləşdirən, bütün istehsal
sahələrində istehsal-satış üçün faktiki istehsal xərclərinə qiymət
səviyyəsini müəyyənləşdirmək mümkündür.Verilmiş metodun köməyi
ilə satış həcmini və qiymətin yaranmasını təyin etmək olar. Bu verilmiş
metodun kömyi ilə satışın həcmini və ümumi gəliri müəyyənləşdirmək
mümkün olsa da qiymətin yaranması mümkün deyildir. Elə də ola bilə
ki, nəticə etibarı ilə məhsula (mala) təyin edilmiş qiymətlə məhsul heç
kim tərəfindən alınmayacaqdır ( nümunə üçün, zəif bazarlara yüksək
qiymət təyin etməklə məhsul buraxmamaq, güclü bazarlar üçün aşağı
həddə məhsul satışını təmin etmək. Bu cür bazarlarda yüksək tələbat
sorğusuna müvafiq məhsulların satışı üçün təyin edilmiş qiymətlərin
qaldırılması ümumi əldə olunan gəlirin artmasıdır. Nəticə etibarı ilə
qeyd
etmək
lazımdır
ki,
xərcləmə
metodu
ilə
qiymətin
müəyyənləşdirilməsi üçün ilk yanaşma bazar vəziyyətinin öyrənilməsinə
249
əsaslanmır. Bu istehsalçı firmanın daxili imkanlarından və onun istifadə
etdiyi satış kanalından irəli gəlir.Yeni texniki və texnoloji inkişaf
səviyyəsinə uyğun gələn yeni istehsal və satış üçün nəzərdə tutulan
məhsulun müvafiq göstəriciləri və həmçinin mütəxəsisslərin qiymətin
təyin etməsində ardıcıl fəaliyyəti şəkil 7.2-də göstərildiyi kimidir.
Şəkil 7.2. Xərcləri metoduna görə qiymətlərin
müəyyənləşdirilməsi üçün mütəxəssisləri cəlb etmə ardıcıllığı.
Əgər nəticə gğstərərsə ki, müəyyənləşdirilmiş xərcləmə metodu
ilə alıcı məhsulun almamasına üstünlük verərsə, onda müəssisə satışın
stimullaşdırılması üçün müxtəlif üsullara əl atmağa məcburdur. Həmin
metodlar içərisində daha məşhuru reklam fəaliyyətidir ki, burada
alıcılara müxtəlif növ mükafatlar, imtiyazlar və güzəştlər nəzərdə
tutulur. Əgər təqdim olunan güzəşt və imtiyazlar şəraitində alıcılar
alışdan imtina edərsə, onda bu onu göstərir ki, alışın sayının artması
alıcılığın mahiyyətini itirir və ona görə də bu cür güzəşt və imtiyazların
ləğv edilməsinə gətirəcəkdir. Əksinə, alışdan imtinanın davam etməsi
yeni güzəşt və imtiyazların əmələ gəlməsinə gətirib çıxaracaqdır. Bu
bazarda “alıcıların diktati” kimi adlandırılması kimi qəbul edilmiş
situasiyaya (vəziyyəti) gətirib çıxarmasına ehtimaldır.
Bu cür situasiyaya qaçmaq üçün mövcud bazarda həmin
malların ardıcıl satışını təmin etməkdən ötrü məhsulun satış qiymətinin
bir mərhələsini də analiz etməkdə və qərar qəbul etmək lazımdır. Ona
görə də, şəkil 7.2-də göstərildiyi kimi, məhsulun (malın)
mövqeləşdirilməsi və təşkili üçün mütəxəssislərin cəlb edilməsi mütləq
geri qayıtma qaydasında əmələ gəlməlidir. Burada yeni məhsulun
bazarda mövqeləşdirilməsi və təşkili mütləq marketoloqlardan- bazarı
tədqiq edən (öyrənən) mütəxəssislərin işindən başlamaq lazımdır.
Konstruk-
torlar
Tex
no-
qtisa
d-
Mühas-
ibatçılar
Maliyyə-
çilər
Satış
üzrə
Marke-
toloqlar
Satış
şöbəsi
Maliyyə-
çilər
Müha-
sibat
qtisad-
çılar
Texno-
loqlar
Konstruk
-torlar
Dostları ilə paylaş: |