А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

287

Çünki  qiymətin  artmasınin  müəyyən  hissəsini  mütləq    üçüncü  şəxs 

tərəfindən (bu cür hallarda müəssisə tərəfindən) yerinə yetirəcəkdir. 

 

Məhsulların satışı zamanı qiymətin müəyyən hissəsinin üçüncü 

şəxs  tərəfindən  aparıldığına  görə  bazarlarda  satış  üçün  böyük  paya 

malik  olmaqdan  və  həmçinin rəqiblərlə  mübarizədən  ötrü  həmin  malın 

dəyərinin endirilməsinə ehtiyac yoxdur. 

 

Qiymətləri  nəzərə  almadan  bu  cür  malların  həmçinin  artırması 

üçün digər stimullaşdırıcı üsullar axtarıb tapmaq tələb olunur. 

 

Məhsulun (malın) həqiqi qiymətinin hiss etməsi. 

 

Müasir  ticarət  praktikasında  qeyd  edilmişdir  ki,  nə  qədər  ki, 

alıcı  məhsulun  qiymət  dəyişikliyinə  həssaslıq  göstərir  və  nə  qədər  ki, 

qiymət  öz  həddini  keçəcəkdir,  onda  alıcı  həmin  qiyməti  “həqiqi”  və 

“əsaslandırılmış”  qiymət  kimi  qəbul  edəcəkdir.  Alıcı  tərəfindən 

qiymətin  qəbul  ediılməsi  subyektiv  xarakter  daşıyır.  Ancaq  bu 

subyektivlik  obyektiv  və  hiss  olunan  nəticəyə  gətirib  çıxarır  ki,  bu  da 

satışın həmçinin artmasına və ya azalmasına  səbəb olan ifadəni özündə 

əks etdirir. 

 

Alıcılar adətən o qiyməti düzgün qəbul etmir ki, onların rəyinə 

görə  satıcıya  həmin  qiymət  əsaslandırılmamış  böyük  həcmdə  gəlir 

gətirir. Alıcı həqiqi qiymət diqqəti aşağıdakı hallara görə yönəldir: 

4)  Yeni  qiymətlərlə  əvvəlki  mövcud  qiymətlərin  müqayisə 

edilməsi; 

5)  Mövcud  məhsulun  (malın)  qiymətinin  həmin  oxşar 

vəziyyətlərdə  oxşar  məhsulun  (malın)  qiymətləri  ilə 

müqayisəsi; 

6)  Mövcud  malın  istehlak  standartlarının  formalaşmasında 

rolu. 

Axırıncı  halda  onu  da  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  ilkin  zəruri 

malların qiymətinin qaldırılması alıcılar tərəfindən həmişə ürək acısı ilə 

qarşılanılır.  Ancaq  möhkəm  mallara  görə  qiymətin  qalxmasını  onlar 

daha sakit tərzdə qəbul edilir.  

Ehtiyatların  təşkilinin  məqsədəuyğunluğu  və  vacibliyi.  Nə 

qədər ki, vövcud məhsul təşkil olunan ehtiyatların tərkibində saxlamaq 

üçün  yararlıdır.  O  qədər  də  alıcı  həmin  məhsulun  qiymət  həddinin 

dəyişdirilməsində həssasdır.  

Xarakterik  olan  və  tez-tez  nümunə  kimi  gətirdiyimiz 

konservlərin  alıcıların  gözləmədiyi  halda  onlar  qiymətlərinin  aşağı 

endirilməsi  və  tədarükünün  kəskin  surətdə  artdığıdır.  Bu  cür  hallarda 

---

 

288

alıcılar 

tərəfindən 

proqnozlaşdırılmadığı 

zaman 

qiymətlərin 

gözlənilmədən  aşağı  endirilməsinin  effektliyiehtiyatı  təşkil  etmək 

məqsədilə  daha  çox  konservlərin  tədarükündən  ibarətdir.  Əlbəttə  ki, 

tədarük  ehtiyatı  gördükdən  sonra,  satış  həcmi  qiymətin  aşağı 

endirilməsinə  qədərki  səviyyəsinə  qayıdacaqdır  və  hətta  aşağı  da 

enəcəyi ehtimal olunur. 

Möhkəm  ehtiyatların  təşkili  və  satış  həcminin  yüksəldilməsi 

həmçinin  inflyasiyanın  gözlənilməsinə  işarədir.  Onunla  bu  izah  olunur 

ki,  qiymətin  qaldığı  halda  alıcı  ardınca  gələn,  doğrusu  ehtimal  olunan 

daha bğyük qiymət artımınıg gözləyir. 

 

7.2. QIYMƏT SIYASƏTI VƏ QIYMƏTQOYMA STRATEGIYASI 

 

Biz  gördük  ki,  alıcılar  həm  qiymətin  səviyyəsinə  və  həm  də 

onun  qalxıb-enməsinə  müxtəlif  cür  yanaşırlar.  Bu  o  deməkdir  ki, 

müəssisə  öz  məhsuluna  qiymət  qoyanda  ilk  növbədə  qoyulmuş 

qiymətdən  irəli  gələn  mümkün  aqibəti  (nəticəni)  gözləməsidir.  Buna 

görə  də,  müəssisə  bu  və  ya  digər  mala  qiymət  qoyanda  və  qiyməti 

dəyişəndə  mütləq  dərk  edərək  müəyyən  qiymət  siyasətini  həyata 

keçirməli,  həmçinin  bunun  üçün  müvafiq  qiymət  strategiyasından 

istifadə etməlidir. Müəssisənin istehsal satış fəaliyyətinin bu və ya digər 

istiqamətlərin  nailiyyətlərinə  yönəldilmiş  qiymətqoyma  strategiyası  və 

qiymət  siyasətinin  müxtəlif  variantları  göstərilmişdir.  ndi  isə  bu 

anlayışlara  formalaşdırılmış  müəyyənləşdirilmə  vermək  və  həmin 

prosesdə müxtəlif yanaşmalarda qiymətlərin yanaşmasına baxaq. 

Qiymət sahəsindəki siyasət dedikdə, mövcud müəssisə hansı ki, 

istehsal etdiyi məhsula təyin etdiyi qiymət üçün nəzərdə tutduğu ümumi 

məqsəd və prinsiplər anlaşılmalıdır.    

Qiymətqoyma  sahəsində  strategiya  dedikdə,  bu  və  ya  digər 

qiymət    siyasətinin  köməyi  ilə  həyata  keçirilən  metodların  cəmi  kimi 

başa düşülməlidir. 

Qiymət  siyasəti  mütləq  maksimal  gəlir  imkanlarını  təmin 

etməlidir.  Buna  həm  müvafiq  satış  həcmindən  malın  vahid  tarif 

qiymətinin  artırılması  yolu  ilə,  həm  də  əvvəlki  qiymət  səviyyəsini 

saxlamaqla  satışa  çıxarılan  məhsul  həcmini  yüksəltməklə  mümkündür. 

Ona  görə  də  qiymət  qoyma  siyasətinin  formalaşdırılmasında  müvafiq 

qaydada aşağıdakıları həll etmək lazımdır: 

---

 

289

2) aşağı  qiymət  səviyyəsində  yüksək  gəlir  əldə  etmək  üçün 

məhsulun satış həcmini artırmaq və ya məhsulu daha yüksək 

qiymətə  satmaqla  böyük  gəlir  əldə  etmək  üçün  bir  az 

məhsulun istehsal həcmini azaltmaq lazımdır. 

Göründüyü  kimi,  qiymətin  yaranmasında  iki  müxtəlif  yanaşma 

mövcuddur. 

Birinci yanaşma ondan ibarətdir ki, bazarda verilmiş  məhsulun 

istehsalı  üçün  müəssisənin  çəkdiyi  faktiki  xərclər  və  həmin  məhsulun 

sonrakı  satışını  əsas  götürürlər.  Həmin  xərclər  mühasibat  sənədləri  ilə 

təsdiq olunur. Ancaq bu yol ilə xərcləri müəyyənləşdirən, bütün istehsal 

sahələrində  istehsal-satış  üçün  faktiki  istehsal  xərclərinə  qiymət 

səviyyəsini  müəyyənləşdirmək  mümkündür.Verilmiş  metodun  köməyi 

ilə satış həcmini və qiymətin yaranmasını təyin etmək olar. Bu verilmiş 

metodun kömyi ilə satışın həcmini və ümumi gəliri müəyyənləşdirmək 

mümkün olsa da qiymətin yaranması mümkün deyildir. Elə də ola bilə 

ki, nəticə etibarı ilə məhsula (mala) təyin edilmiş qiymətlə məhsul heç 

kim  tərəfindən  alınmayacaqdır  (  nümunə  üçün,  zəif  bazarlara  yüksək 

qiymət  təyin  etməklə  məhsul  buraxmamaq,  güclü  bazarlar  üçün  aşağı 

həddə  məhsul  satışını  təmin  etmək.  Bu  cür  bazarlarda  yüksək  tələbat 

sorğusuna  müvafiq  məhsulların  satışı  üçün  təyin  edilmiş  qiymətlərin 

qaldırılması  ümumi  əldə  olunan  gəlirin  artmasıdır.  Nəticə  etibarı  ilə 

qeyd 

etmək 

lazımdır 

ki, 

xərcləmə 

metodu 

ilə 

qiymətin 

müəyyənləşdirilməsi üçün ilk yanaşma bazar vəziyyətinin öyrənilməsinə 

əsaslanmır. Bu istehsalçı firmanın daxili imkanlarından və onun istifadə 

etdiyi  satış  kanalından  irəli  gəlir.Yeni  texniki  və  texnoloji  inkişaf 

səviyyəsinə  uyğun  gələn  yeni  istehsal  və  satış  üçün  nəzərdə  tutulan 

məhsulun  müvafiq  göstəriciləri  və  həmçinin  mütəxəsisslərin  qiymətin 

təyin etməsində ardıcıl fəaliyyəti  şəkil 7.2-də göstərildiyi kimidir. 

 

 

 

 

 

Şəkil 7.2. Xərcləri  metoduna görə qiymətlərin 

müəyyənləşdirilməsi üçün mütəxəssisləri cəlb etmə ardıcıllığı. 

Konstruk-

torlar       

Tex

no-

qtisa

d-

Mühas-

ibatçılar 

Maliyyə-

çilər 

Satış 

üzrə 

---