A f s e a fəLSƏFƏ


F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2



Yüklə 5,4 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/82
tarix26.11.2017
ölçüsü5,4 Kb.
#12670
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   82

F
əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2 
 
 
t
əqil bir respublika kimi görürdü.
1
 Stalin M.R
əsulzadə ilə söhbətində deyir: 
“N
əriman bizimlə yox, biz Nərimanla anlaşdıq”.
2
  Bu deyimd
ən açıq-aydın 
görünür ki, Leninl
ə danışıqlarda şərtləri Lenin deyil, N.Nərimanov qoymuş-
dur. Bu şərtlərin əsasını ilk əvvəl Azərbaycanın müstəqil bir dövlət kimi ta-
nınması, bu dövlətin paytaxtının Bakı olması, milli adət-ənənələrin nəzərə 
alınması təşkil edirdi. Hətta Nərimanovla çox soyuq münasibətdə olan G.Çi-
çerin 1920-ci ilin aprelind
ən bir ay qabaq Leninə yazırdı ki, “Nərimanovun 
t
əklif etdiyi yol ilə getmək lazımdır”.
3
 
Bu razılıq pozulduğundan N.Nərima-
nov m
ərkəzlə  Azərbaycanın  ərazi bütövlüyünün qorunması,  Bakının  milli 
si
masının ifrat şəkildə pozulmasının qarşısının alınması, milli və dini ənənə-
l
ərin qorunması, mərkəzlə Azərbaycan arasında siyasi və iqtisadi hüquqların 
böl
güsü, qarşılıqlı etimad problemləri uğrunda mübarizə aparmış və mərkə-
zin 
əsas missiyasını ucqarların inkişafına yardımda, yerli kadrlara etibar et-
m
əkdə  görmüşdür. Nərimanov mərkəzdə oturmuş “kommunist cildinə  gir-
miş daşnakların” iyrənc fəaliyyətini ifşa etmiş,
4
 m
ərkəzin qərəzliliyini, rus-
la
ra xüsusi imtiyazların verilməsini pisləyərək mərkəzin cahanşümul istilaçı 
siyas
ətinə qarşı ucqarların müqavimətinə haqq qazandırmışdır.

O, Az
ərbay-
can nümay
əndəsinin bilavasitə iştirakı olmadan mərkəzdə Azərbaycana aid 
heç bir m
əsələnin müzakirə  edilməməsini, hər  hansı  mərkəzi strukturda 
Az
ərbaycanın tam səlahiyyətli nümayəndəsinin üzv olmasını
6
, neft istehsa
lı-
na v
ə  satılmasına  Azərbaycan hökumətinin nəzarətinin artırılmasını
7
  t
ələb 
et
mişdir. N.Nərimanov milli ordunun, aviasiyanın, nəqliyyat sisteminin ya-
ra
dılmasına diqqət yetirmiş,
8
 
Bakı-Culfa dəmiryolunun,

Bakı-Tiflis-Batum 
neft k
əmərinin çəkilməsini başa çatdırmışdır. 
H
ələ AXC dövründə Bakıda fəaliyyət göstərən Erməni Milli Şurası ilə 
Rus  Milli  Şurası  əl-ələ  verib Azərbaycan dövlətçiliyinə  qarşı  birgə  mənfi 
1
 
NərimanovN. Ucqarlarda... Seçilmiş..., s.398. 
2
 
Rəsulzadə M.Ə. Stalinlə ixtilal xatirələri. Bakı, “Elm”, 1991, s.29. 
3
 
ARSPİHDA, f.609, siy. 1, iş 71, v.65. 
4
 
Nərimanov N. Leninə məktub... Seçilmiş..., s.443-444. 
5
 
Nərimanov N. Ucqarlarda... Seçilmiş..., s.419. 
6
 ARDA, f.28s (m
əxfı), siy. ls (məxfı), iş 77, vv.377, 311. 
7
  N
ərimanov N.  Ucqarlarda...Seçilmiş...,  ss.417,  418;  ARDA,  f.28  s.  (məxfı),  siy.  ls 
(m
əxfi), iş 77, v.79.  
8
 
Красовский С.А. Жизнь в авиации. М. Воениздат, 1968, s.54-55. 
9
 ARDA, f.41
1, siy.4, iş 30, v. 133. 
 
- 32 - 
                                                 


N
əriman Nərimanov – 140 
 
mövqe tuturdular.
1
  Sovetl
əşmiş  Ermənistanın  və  Azərbaycanın  Rusiya  ilə 
hüquqi münasib
ətlərində gözə çarpan fərq ondan ibarət idi ki, Ermənistanla 
Rusiya arasında imzalanmış sazişə görə “Ermənistan və Rusiya vətəndaşlığı 
b
ərabər və ayrılmaz sayıldığı”
2
  halda, Az
ərbaycan öz müstəqilliyini ardıcıl 
müdafi
ə  edirdi. N.Nərimanov Azərbaycanda yerləşən  Rusiya  orqanlarını 
maliyy
ələşdirməkdən  imtina  etmiş,  Rusiyada  və  başqa  sovet  respublikala-
rında həbs olunan azərbaycanlıların Azərbaycanda mühakimə ed
i
lm
əsini tə-
l
əb etmiş, Azərbaycan dövlətçiliyinin əleyhinə işləyənlərin qayıtmalarını da-
yan
dırmışdır
3
 v
ə i.a. 
Bel
əliklə,  sovet  Rusiyasının  iddialarına  qarşı  N.Nərimanovun siyasi 
x
ətti Azərbaycanın  milli  dövlətçilik  maraqlarının  qorunmasına  yönəlmiş, 
V.İ.Lenin, İ.Stalin, G.Çiçerin Azərbaycanla bağlı bir çox məsələlərdə N.Nə-
rimanovun mövqeyi il
ə hesablaşmışlar. 
N.N
ərimanov Leninə yazdığı məktubda Şaumyanın milli məsələlərdə 
buraxdığı səhvləri “hədsiz” sayır,
4
 Stalin
ə isə Azərbaycanı, xüsusən də Ba-
kını erməniləşdirmə planlarının olduğu haqqında xəbər verir və bunun qarşı-
sının alınmasını tələb edirdi.

Bu planın mahiyyəti ondan ibarət idi ki, Bakı 
Az
ərbaycanın paytaxtı olmalı,
6
  n
ə də qurula biləcək hər hansı Azərbaycan 
dövl
ətinin tərkibinə daxil olmalı; Azərbaycanın bütün Xəzər sahili və bütün 
Ba
kı,  əyaləti ola biləcək Azərbaycan dövlətindən təcrid edilməli və  bütün 
müs
əlmanlardan təmizlənməli;
7
 
Bakı  bir  milli  qurum  kimi  deyil,  uzaqbaşı 
erm
ənilərin və  azərbaycanlıların  müştərək hakimiyyəti  altında  olan  ərazi 
kimi q
əbul edilməlidir. Lakin Azərbaycan siyasi partiyalarından heç biri bu-
na getm
ədi.
8
 N.N
ərimanov bu planın qarşısını almaq üçün ölüm-dirim mü-
bariz
əsinə başlayaraq, 1918-ci il müsəlman qırğınlarından sonra belə meylli 
1
 
Böyük  Britaniya  hərbi  missiyasının  fevral  1919-cu  il  məlumatından.  G.f.Milne, ghq 
Constantinople to the chief of the imperial general staff February 6
th
  1919.  Situation in 
Azerbaijan, (signed) g.f. Milne, general, commanding-in-chief, British Salonika force. 
G,h.q., Constantinople, February 6, 1919 F.O. A. 
2
 ARDA, f. 27, siy. 
1, iş 387, v.4. 
3
 ARDA, f.411, siy.l, 
iş 60, v.l; f.28s (məxfi), siy. ls (məxfı), iş 77, v.299; ARSPİHDA, 
f.609, siy.l, 
iş 134, v.l 1-12. 
4
 
Нариманов H. Письмо В. Ленину//АР8РШОА, f. 609, siy. 1, iş 34. v.l; Нариманов 
H. 
Телеграмма B.JIeнину //ARSPİHDA, f. 609, siy.l, iş 32. v.42. 
5
 
Nərimanov N. Ucqarlarda... Seçilmiş..., ss. 413, 415. 
6
 
Шаумян С. Избранные произведения, т.2, М., Госполитиздат, 1978, s.246. 
7
 ARDA, f.1061, siy.l, 
iş 95, v.5-8. 
8
 ARDA, f.970, siy. l, 
iş 1, v.38. 
 
- 33 - 
                                                 


Yüklə 5,4 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   82




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə