A f s e a fəLSƏFƏ
Yüklə 5,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- - 6 - Redak siya Şurasından
Redaksiya Şurasından Ön söz əvəzi: F əlsəfə, elm və siyasət Az ərbaycanda inkişafın, siyasi sabitliyin indiki mərhələsində elmi icti- maiyy əti düşündürən məsələlərin müzakirəsinə böyük ehtiyac var. Mövcud v əziyyət bu müzakirələrin səmərəli olmasına imkan verir, konkret nəticələr əldə ediləcəyinə inam yaradır. Bel ə məsələlərdən biri də fəlsəfə, elm və siyasətin qarşılıqlı əlaqəsi m əsələsidir. Əgər elm dünyanın, obyektiv gerçəkliyin dərk olunmasına, fəl- s əfə bizim ideallarımızın formalaşmasına xidmət edirsə, siyasət gerçəkliyi ide allarımız və maraqlarımız əsasında yenidən qurmağa, ictimai münasibət- l ərin daxili potensialını müvafiq məcraya yönəltməyə xidmət edir və bu isti- qam ətdə real fəaliyyət göstərilməsini nəzərdə tutur. Bu mənada siyasət sadə- c ə hakimiyyət uğrunda mübarizə olmayıb, həm də bu hakimiyyətdən sosial idealla rın realizasiyası üçün istifadə edilməsi, ictimai iradənin təzahürüdür. Hakimiyy ət isə, heç də F.Nitsşenin təqdim etdiyi kimi, sadəcə özünütəsdiq ol mayıb, 1 h əm də M.Fukonun baxışlarına uyğun olaraq mürəkkəb strateji si- tuasiyada sosial subyektl ərin fəaliyyətini tənzim edən güc sahəsidir. 2 İ.Pri- qojin d ə belə hesab edir ki, siyasi nizam ancaq qanun və sərəncamlarla əldə edilmir; ilk növb ədə ictimai sistemlərin daxili özünütənzimləmə tendensiya- la rı nəzərə alınmalıdır. 3 Bunun üçün is ə öncə elmi tədqiqata ehtiyac yaranır. Ölk ədə elmin inkişaf etdirilməsi üçün bütün dövlət miqyasında həyata 1 Ф.Ницше. Воля к власти. М., 2005. 2 М.Фуко. Воля к истине. М., 1996, с. 193. 3 И.Пригожин. И.Стенгерс. Порядок из хаоса. М., 1986, с. 28. - 5 - F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2 keçiril ən vahid elm siyasəti olmalıdır. Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyev tərəfindən qarşıya qoyulan əsas vəzifələrdən biri də elmin və təhsilin milli inkişaf konsepsiyasının hazırlaması ilə yanaşı, onların realizasiyası üçün konkret t ədbirlər həyata keçirilməsindən ibarətdir. Bu, ölkənin inkişafı üçün son d ərəcə mühüm məsələdir və onun intellektual potensialının səfər- b ər olunmasını tələb edir. Ən əsası odur ki, ölkəmizdə elmin inkişaf etdiril- m əsi üçün qətiyyətli mövqe, siyasi iradə vardır. Bu iradənin fəaliyyət pro- qra mına və siyasi kursa çevrilməsi istiqamətində fəaliyyət artıq başlan- mışdır. Belə bir siyasi kursun hazırlanması və gerçəkləşdirilməsi işində filo- sof ların da üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Belə ki, bunun üçün öncə elmin f əlsəfəsi və sosiologiyası ilə bağlı olan bir sıra fundamental məsələlərə ay- dınlıq gətirilməlidir. Güman edirik ki, ölkəmizdə elmşünaslığın müstəqil bir f ənn kimi formalaşmasına, bir tərəfdən, elm və təhsilin, digər tərəfdən də, elm v ə ictimai həyatın daha optimal şəkildə əlaqələndirilməsi işində elmşü- nas lığın nailiyyətlərinə və qabaqcıl ölkələrin praktikasına istinad edilməsi çox vacibdir. İstənilən nəzəri elm sahəsi ilk növbədə öz tətbiqi ilə dəyər kəsb edir. Uzun müdd ət fəlsəfəni praktikadan uzaq, ifrat mücərrəd və metaelmi bir sa- h ə kimi başa düşənlər ictimai hadisələrin gedişinə daha böyük tarixi zaman intervalında baxsalar, fəlsəfi təlimlərin də gec-tez praktik nəticələrə gətirdi- yin ə əmin ola bilərlər. Həm də bu nəticələr bütövlükdə dövrün ab-havasını mü əyyən edir, tarixin gedişatına, strateji inkişaf istiqamətlərinə təsir göstə- rir. M əlum olduğuna görə, tarixən fəlsəfi fikir ümumiyyətlə insan düşüncə- sinin, n əzəri idrakın sinkretik ifadəsi olmuşdur. Bütün elmlər zaman-zaman f əlsəfədən ayrılmışdır. Dəqiq elmlərin, təbiətşünaslığın müstəqil tədqiqat sa- h əsi kimi formalaşması, sosial müstəvidə institutlaşması və ictimai tərəqqi- nin strukturunda müst əqil yer tutması əslində Qərb sivilizasiyasının forma- laşmasına gətirib çıxarmışdır. Bütün müasir elmi-texniki nailiyyətlərin, in- no vasiyaların, nou-xauların təməlində məhz bu böyük ayrılma, bəlkə də da- ha d əqiq demiş olsaq, doğuluş prosesi dayanır. Qərb dünyasında bu doğulu- şun tarixi XVII-XVIII əsrlər göstərilir. Məhz həmin dövrdə – Avropada elm dinin t əsirindən azad olmaqla yanaşı, fəlsəfədən də ayrılmışdır. Orta əsr- l ərdən başlayaraq ilahiyyatın təsiri altına düşmüş fəlsəfənin özü də bundan sonra din ə nəzərən müstəqillik əldə etmiş, daha çox dünyəviləşmişdir. Son- rakı mərhələdə dinşünaslığın da nisbi müstəqil elm sahəsi kimi ayrılması - 6 - Redak siya Şurasından f əlsəfəni xeyli yüngülləşdirmiş və o öz inkişafının daha azad bir mərhələsi- n ə qədəm qoymuşdur. Öz predmetini xeyli konkretl əşdirən və artıq yükdən azad olan fəlsəfə artıq elmlə paralel inkişaf etməyə başlamışdır. Lakin XIX-XX əsrlərdə fəlsəfədən ikinci böyük ayrılmalar başlandı. Pedaqoji elml ər, hüquq elmləri, psixologiya, sosiologiya, politologiya – ha- mısı əvvəlcə fəlsəfənin bətnində yetişmiş və məhz kifayət qədər yetişdik- d ən, metodoloji təmələ malik olduqdan sonra müstəqil surətdə inkişaf edə- r ək ictimai həyatın və dövlət-hüquq sisteminin nəzəri-konseptual və tətbiqi- el mi bazası kimi formalaşmışdır. XX əsrdən etibarən artıq yeni diferensiallaşma prosesləri gedir. Nə vaxtsa f əlsəfədən ayrılmış elmlər artıq o qədər uzaqlaşmışlar ki, onların me- to doloji bazasını təmin etmək üçün yeni ayrılmalar baş verir. Məsələn, fəl- s əfə ilə pedaqogikanın qovşağında etika fənni, fəlsəfə ilə sənətşünaslığın qov şağında estetika fənni artıq kifayət dərəcədə nisbi müstəqillik əldə etmiş- dir. F əlsəfə ilə təbiət elmləri arasında mövqe tutan elmin metodologiyası, el- min sosiologiyası və nəhayət, elmşünaslıq da xeyli dərəcədə müstəqil tədqi- qat sah ələrinə çevrilmişdir. D əqiq elmlərin özlərinin hədsiz dərəcədə diferensiallaşması və fəlsə- f ədən uzaqlaşması ilə yanaşı, həm də onların yenidən öz ilkin təməlinə qayı- dışı istiqamətində inteqrativ proseslər gedir. Yəni yeni əlaqələndirici və sin- kretik elm sah ələri, yeni universal metodologiyalar yaranır. Başqa sözlə de- s ək, elmin metodologiyası da fəlsəfədən ayrılaraq müstəqillik qazanmağa ça lışır. Bir zamanlar kibernetikanın oynadığı rola müvafiq olaraq, ümumi sistem n əzəriyyəsi və sinergetikanın inkişafı sayəsində fəlsəfə ilə xüsusi elml ər arasında sanki yeni körpülər salınır. İndi ekologiya, davamlı inkişaf n əzəriyyəsi və s. bu kimi sahələr də özlərinin əlaqələndirici mövqeyinə görə f ənlərarası elm statusu kəsb edirlər. Bu ayrılma hadisələrindən sonra “fəlsəfə öz missiyasını artıq bitir- mişdir”, indi daha metafizik düşüncələrə vaxt ayrılmasına ehtiyac yoxdur, – dey ənlərin sayı artmışdı. XX əsrdə fəlsəfəyə münasibət doğrudan da dəyiş- miş, bəzi ölkələrdə fəlsəfənin konkret əməli-tətbiqi elmlər olan ictimai-si- yasi f ənlərlə əvəz edilməsi tendensiyası üstünlük təşkil etmişdir. Lakin t əcrübə göstərir ki, bütün bu ayrılmalara baxmayaraq, fəlsəfənin po tensialı nəinki tükənməmiş, hətta o, yeni funksiyalar kəsb etməklə, daha da aktuallaşmışdır. Diferensiallaşma artdıqca, ayrı-ayrı elmlərin tədqiqat sa- - 7 - Yüklə 5,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|