A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Qorki M...Ədəbiyyat haqqında, B.1950, səh. 123.
- 4. Hacıyev Abbas. Göstərilən əsəri, səh. 37-38. 5. Cəfər Xəndan. Seçilmiş əsərləri, B.1972 . səh. 89. 6.
özümüzə yaxınlaşsaq, M.Qorki də belə yanaşmaya məruz qalmışdı və yenə də Leninin bəlasına düşmüşdü. Bu bey ni xəstə dahi "Ana" romanında da inqilabi ideologiyanı fetişləşdirm işdi, baxmayaraq "vaxtında yazılmış əsər" adlandırmışdı. Qorki Rusiyada inqilabi hərəkatı görürdü, qiymətləndirirdi ki, daha yetər belə bir hakimiyyət və yeni quruluş arzulayırdı. Dahi, böyük yazıçı haradan biləydi ki, Lenindən tərbiyə almış bu bolşeviklər rus ziyalılarını məhv edəcək, onun özünü isə xaricə qovacaqlar M.Qorki ziddiyyətləri görürdü və bunun hakim sinif tə rəfindən törədildiyini dərk edirdi. Və bu hakim siyasi dairə isə sənətkarları "dilə tuturdu" ki, fəhlə və kəndli sinifləri əks etdirin, onların şanlı yolunu, əməyini işıqlandırın. Ona görə də partiyanın ideoloqlarından V.İ.Lenin, A.V.Luna- çarski, A.A.Jdanov və başqaları ədəbiyyata "partiyalılıq" və "sinfilik" anlayışlarını-bu bədii kabusu gətirdilər; ən bö yük istedadları bəşəri əsərlər yazmaq xoşbəxtliyindən məhrum etdilər. Axı, bütün zamanlarda sənətkar ictimai mühitdən ayrılmamışdır, bu ab-havanın təsirini duymuşdur və əsərlərində təsvirini rəva bilmişdir. M.Qorki yazmışdır ki, əgər yazıçı ictimai mühiti öz materialı kimi işlənən, onu hərtərəfli öyrənməyə cəhd göstərmişsə, o, hər hansı baş qa bir adamdan artıq ictimai mühitin adamıdır3. Ədəbiyyatda sinfiliyi və partiyalılığı ideallaşdırmaq, if rat sosiallaşdırmaq əslində cinayət idi və söz adamlarını çıxılmaz buxova salmaq idi. Sənətkarın fərdi üslübu və te matikası baxımından zamanla, siyasi mövcudluqla barış- mamağa tam haqqı vardır. Ədəbiyyat söz sənətidir, obraz lı təfəkkürün inikasıdır və estetik zövq mənbəyidir - bu ele mentlər varsa - oxucusunu tapacaqdır. V.Hüqonun "Səfil lər”, O.Balzakın "Qorioata", L.Tolstoyun "Hərb və sülh", M.Qor- 3. Qorki M...Ədəbiyyat haqqında, B.1950, səh. 123. ---------------------------------- 2 2 _________________________ kinin "Artomonovların işi", M.S.Ordubadinin "Qılınc və qə ləm" kimi romanlarda qavramalı çox mətləblər verilmişdir: Dövrün gerçəkliyi, cəmiyyətin ziddiyyəti, insanın psixolo giyası Ədəbiyyatşınas-demokrat H.Q. Dobrolyubov gös tərirdi ki, bu çətin bədii idrak forması ziddiyətləri, yeniliyi və onun təzahür müxtəlifliyini, insanlarda oyanan sağlam ruh və düşüncəni, dövrün mübariz qüvvələrini görməyə kömək edir. Bədii əsərdə daha çox təbii olaraq sinfi mövqelər əks olunur, bu təbəqələrin təmsilçiləri ya müsbət, ya da mənfi xarakterləri - öz bədii qiymətini alır. Jan Valjan, Qorio ata, Andrey Balkonski, Hüsaməddin...Məgər başdan ayağa müsbət obrazlardır? Fəhlənin, kəndlinin cinayətkarı yox dur? Torpağını müdafiyə edən zabit idealdır? Xeyr. Yazı çının öz fərdi-bəşəri mövqeyi vardır və hansı sinifdə təm sil olunduğu onun üçün maraqsızdır. Təki istedadı, intel lekti, üslübü və digər xüsusiyyətləri özündə birləşdirən şəxsiyyəti olsun. Yazıçı peşəsidir ki, gördüyü, müşahidə etdiyi hadisələrə, əksliklərə, əxlaqı normalara və sairə bi ganə qalmır, imkanı müqabilində əsərinə gətirir. Ona görə də yazıçıya "ictimai mühitin adamı” yarlığını yapışdırmaq bəzi məqamlarda düzgün deyilddir: yalnız bir sinfin mənə viyyatını, psixologiyasını təsvir etmir, eyni zamanda təm sil olunduğu sinfin mövqeyində dayanır, onun arzusu, idealı uğrunda mübarizə aparır. Belə bir formulənın nəticə si olaraq, marksistlər partiyalılığın yüksək inkişaf etmiş sinfi mübarizə ilə yanaşı addımladığını və nəticəsi kimi möhürləmişlər "Partiyalılığ"ın tarixi XIX əsrin ortalarına gedir, alman ədəbiyyatında işlənmişdir. F.Fçeyliqrat "İspaniyadan" şei rini yazmış (1841), ənənəvi tərənnümü qəbul etmiş, sənət karı siniflərdən və sinfi mübarizədən kənarda, öz fərdi hisslər və duyğular aləmində görmək istəmişdir. Bu ad- _________________________ 23 ---------------------------------- dırndan ruhlanan K.Heyverq "Partiya" şeirini qələmə al mışdır. Təəssüf ki, ədəbiyyatşünaslar partiyalılığı "estetik ka teqoriya" adlandırmaqdan belə çəkinməmişlər. Görəsən Homer. Nizami, Füzuli, Nəvai, Şekspir, Hüqo, Balzak, M.F.Axundov, L.Tolstoy ...Hansı partiyanın üzvi idilər? Partiyalılıq siyasi görüntüdür və bədii əsərin məzmunu və formasını nəzarəti altına almaq səlahiyyətinə malik de yil. Bizim gözdəniraq ədəbiyyatşünaslar və estetiklərə isə: partiyalılıq bədii əsərin mündəricəsi, məzmun, forma vəh dəti, sənətkarlıq təcrübəsi, dünyagörüşü və yaradıcılıq ax tarışları ilə bağlı problemdir, yazıçının canlı bədii obrazlar la, həyati lövhə və mənzərələrlə müasirlərinə söylədiyi fi kir, düşüncə və təəssüratlardır, insanlara aşılamaq istədi yi ideyalardır. - Bir ədəbiyyatşünasdan gətirdiyim bu iqti basın özü görəsən partiyalıdırmı? Paradoks və sarkazmla dolu olan belə milyonlarla fikirdə sənətkar partiyalı mövqe də deyilsə: əsərində hansı forma və məzmunu, üslubu, bə dii ifadə vasitələrini seçərdi? Tamamilə absurd bir yanaş ma. Müasirliklə partiyalılığı eyniləşdirməkdə sənətkarın oxucu tələbatından, bəşəri zövqdən, daxili nihilizmdən irə li gələn proseslərə müsbət yanaşmaq hüququ vardır. Bu isə Məkan və Zaman paralellərindən də asılıdır. Cənga vərlik, kübar həyatı romanlarını dövrün oxucuları tələb et mişdi, maraqlı əsərlər yazıldı. Bu gün həmən romanları ya şadan qəhrəmanların cəsarəti, sağlamlığı, qətiyyəti, şəxsi istəkləri uğrunda ölümdən də qorxmamalı və sairədir. Am ma yazıçı üslübu, təsvir ustalığı qalmışdır Yazıçının öz duyum, qavrama və əksetdirmə prizması mövcuddur. Əsərə köçəndə bu "üçlük” müəllifin şəxsiyyə tindən baş qaldırır. Hər bir yazıçıda bu, müxtəlif fərdi ya naşmada özünü tapır. D.Lindey fərdi yaradıcılıq prosesin də sənətkarın işini dövrün ədəbi şəxsiyyətinin dünyagörü şü ilə, varlığı duyumu ilə, bəşəri məqsədilə əlaqələndir- ------------------------------------- 24 ______________________ mişdir. Və haqlı idi. Yazıçının şəxsiyyəti öz əsərində yaşa yır...buradan da təbii bir yaradıcılıq psixologiyasının bədii- ədəbi xüsusiyyətləri meydana çıxır: həyat, insan, münasi bət-obrazları doğuran üçlük. Professor Abbas Hacıyev bu məsələdən danışarkən obyektivdir: "S.Vurğun, A.Tolstoy, N.Tixonov, S.Rəhimov, K.Simonov ...R.Rza, Mir Cəlal, M.Hüseyn, Əbülhəsən və başqaları bədii obraz yaradanda həyatı, məişəti, psixolo giyanı və Milli münasibətləri öyrənir, fasiləsiz müşahidələr aparırdılar. Onların dövr və zaman haqqqında düşüncələ ri, gözəllik arzuları, hiss və duyğuların təmizliyi obrazların ruhuna, mənəviyyat və zehninə hopmuşdur. Professor Cəfər Xəndan "Bədii ədəbiyyatın partiyalılı- ğı" (1955) məqaləsində yazmışdı: "Partiyalılığın gözəl nü munəsi olan qabaqcıl Sovet ədəbiyyatı dünya miqyasında böyük şöhrət qazanan gözəl sənət əsərlərinə malikdir. "A- na", "Dəmir axın", "Tarmar", "Sakit Don", "Gənc qvardi ya", "Şamo", "Bir gəncin manifesti", "Gələcək gün", "Sə hər" və s. əsərlər həm fərdi yaradıcılığın, həm də partiya- lılığın gözəl nümunələridir4 5 6. Mərhum alimimizin fikirlərini təhlil etməkdən uzağam, bu da bir sıra səbəblərlə bağlıdır. Əllinci illərdi, əsərlər məhz partiyalılıq prizmasından qiymətləndirilməlidir. "Sakit Don"da, ”Şamo"da, "Bir gən cin manifesti"ndə hansı partiyalılıq ideyası axtarmaq lazım gəlirdi və yazıçıların boynuna bu minnəti qoymağa dəyər dimi?! Cəfər Xəndan Mir Cəlalın anadan olmasının 50 illi yi münasibətilə yazdığı bir məqaləsində (1958) partiyalılıq xofundan özünün və ədibin canını qurtarır ki, onun "Bir gəncin manifesti" də istisna olunmur. Və povestlərində nə zərə çapracaq ən yaxşı cəhət yığcamlıqdır 4. Hacıyev Abbas. Göstərilən əsəri, səh. 37-38. 5. Cəfər Xəndan. Seçilmiş əsərləri, B.1972. səh. 89. 6. Cəfər Xəndan. Seçilmiş əsərləri. B.1972, səh. 212. _________________________ 25 --------------------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|