A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

Uremiyalar 
Revmatik artritlər 
Bə'zi neoplazraalar
2.18. HEMOSİDERİN
Hemosiderin əsasən qaraciyərin ve dalağın retikuloendoteli- 
al  hüceyrələrində  (makrofaqlarda)  toplanan,  tərkibinə  dəm ir 
daxil olan zülali maddədir.  Ferritin və transferrindən fərqli ola- 
raq,  hemosiderin  suda  həll  olmur.  Bundan  əlavə,  hemosideri- 
nin  tərkibinə  ümumi  kütləsinin  25%-nə  qədər  nukleotidlər  və 
karbohidratlar  daxil  olur.  Plazraada  dəmirin  qatıhğı  çox  aşağı 
düşdükdə,  ferritinin tərkibində  olan dem ir asanhqla  aynlsa  da, 
hemosiderinin  tərkibinə  daxil  olan  dəm ir  aynlmır.  Bu  zülahn 
bioloji  rolu  tam  aydm  deyiL  Lakin dəm ir çatışmazlığı və  orqa- 
nizmdə  dəm irin  normadan  artıq miqdarda  toplanması  toxuma- 
larda  olan  hemosiderinin  m iqdannm   da  eyniistiqamətİi  dəyi- 
şiklikləri ilə m üşayiət edilir.
Artmasına səbəb olan hallar:
Xronik pankreas çatışmazhğı 
Xronik infeksiyalar 
Hemoxromatoz 
Hemosideroz
Residiv verən meqaloblastik anemiya 
Azalmasma səbəb olan hallar:
D əm ir çatışmazhğı anemiyası 
İkincili polisitemiyalar 
Kollagen xəstəlikləri 
Revmatik artritlər 
Sistem qurdeşənəyi 
Sümük iliyinin karsinomalan 
Xronik ağciyər vərəmi 
Bronxoektaziya 
Şəkərli diabet 
Xronik pielonefrit 
Qocahq

---

2.19. SERULOPLAZMİN
Seruloplazmin  plazma  zülallannın  cx
2
-qlobulin  fraksiyasma 
daxil  olan  ferment  xassəli  zülaldır;  terkibinde  mis  ionu 
(0,32%-o  qədər)  olduğundan,  məhlula  açıq  mavi  rəng  verir; 
askorbin  turşusuna,  adrenaline,  dioksifenilalaninə  və  b.  zəif 
oksidləşdirici  tə'sir  göstərir.  Seruloplazminin  tərkibində  olan 
mis  ionlan  oksidləşraə-reduksiya  reaksiyalan  zamanı  birva- 
lentlidən  ikivalentliliyə və  əksinə çevrilə bilir.  Bunun sayəsin- 
də  seruloplazmin 
ionlannı  oksidləşdirib,  Fe^'^-ə  və 
ionlarını reduksiyaya uğradıb, Fe^'^-yə çevirə bilir.  Bu reaksiya- 
nın  transferrinin  tərkibində  olan  üçvalentli  dəm ir  ionlanndan 
hemoqlobinin sintezi üçün istifadə edilməsində böyük əhəm iy- 
yəti  vardır  (mə'Iumdur  ki,  hemoqlobinin  tərkibində  ikivalentli 
dəm ir  ionu  olur).  Hepatoserebral  distrofıya  (Vilson  xəstəliyi) 
zamanı  qan  plazmasında  seruloplazminin  qatılığı  xeyli  artır. 
Bu,  adi  çəkilən  xəstəliyin  mühüm  diaqnostik  m e’yarlanndan 
biridir.
N orm al g ö təriciləri:  0,15-0,5 q/L 
A rtm asın a səb əb  olan  hallar:
Hamiləlik 
Tirotoksikoz 
Bədxassəli şişlər 
Qaraciyər sirrozu 
B ə ’zi infeksiyalar
2.20. DƏM İRİN ORQANİZMDƏ
A RTIQ  MİQDARDA TOPLANMASI
t
Orqanizmdə  həddindən  artıq  dəmir  toplanmasının  əsas  se- 
bəblərindən  biri  -   bağırsaqlardan  dəmir  sorulmasmm  artması- 
dır.  Bundan  əlavə,  dəm ir  preparatlarınm  yüksək  dozalanm n 
parenteral  yolla  orqanizmə  yeridilməsi  də  oxşar prosesin  inki- 
şafina  səbəb  ola  bilər.  Belə  hallarda  dəmir  həm   retikuloendo- 
telial  hüceyrələrdə  (hemosiderin  və  ferritin  şəklində)  topiamr, 
həm   də  plazma  transferrininin  dəm irlə  doyma  dərəcəsi  artır. 
Qaraciyər,  ürək  əzələsi,  mə'dəaltı  vəzi  hüceyrələrində  uzun

---

m üddət  ərzində  artıq  miqdarda  dəmİr  toplandıqda  bu  hücey- 
rələr  zədələnir.  Bununla  əlaqədar  olan  patoloji  proses  hemo- 
xromatoz adlamr.
Normal göstəriciləri:
2
0
0
 mkq/dl:
Azalm asına səbəb olan hallar:
Qaraciyər zədələnm ələri 
Atransferrinemiya 
Böyük və kiçik taiassemiyalar 
Hemoqlobinopatiyalann digər növleri 
Paroksizmaİ gecə hemoqlobinuriyası 
Sideroblastik anemiyaiar 
Sideroaxrestik anemiyaiar 
Transferrin çatışmazİığı 
Artmasına səbəb olan  hallar:
N efritlər
Hemolitik anemiya 
Pernisioz anemiya 
Hipoplastik anemiya 
Kəskin  leykozlar 
Tez-tez qanköçürme
2.21.FOSFOR
Qanda  fosfora üzvi  və  qeyri-üzvi  fosfatlann,  fosfat  efirləri- 
nin  və  fosfolipidlərin  tərkibində  rast  gəlinir.  Fosforlu  birləş- 
m əiərin  biokimyəvi  prosesiərdə  çox  mühüm  rolu  vardır.  Mə- 
sələn,  karbohidrat  və  lipidlər  metabolizmin  m üxtəlif  m ərhə- 
lələrində  fosforlu  birləşm ələrə  çevrildikdən  sonra  iştirak  edir- 
lər.  Fosfor  ATF-in  və  digər  nukleozidfosfatlann  tərkibinə  da- 
xil  olaraq,  enerji  mübadiləsində  fəal  iştirak  edir.  Canlılarm  ən 
mühüm  tərkib  hissələrindən  olan  nukiein  turşulan  fosforlu 
birleşm ələrdir.  Bundan əlave,  fosforun qeyri-üzvi  birləşm ələri 
sümüklərin  möhkəmliyini  tə'min  edən  kalsiapatitlərin  tərkibi- 
nə  daxildir.  Orqanizmə  həzm   sistemi  vasitəsilə  daxil  olan  fos­
for  bağırsaqlardan  sorulduqdan  sonra  əsasən  sümüklərdə  to- 
plamr.  Qan  serumunda  fosforun  qatılığı  ilin  fəsillərinə,  günün

---

m üxtelif  saatlanna,  orqanizmin  fərdi  inkişaf  dövrünə  uyğun 
olaraq  dəyişə  bilər.  Qış  aylannda  və  gecə  saatlarmda  qan  se- 
rumunda  fosfonm qatılığı  aşağı, yay  aylannda  və  gündüz  saat- 
lannda isə nisbətən yuxan səviyyəde olur.
Normal göstəriciləri:
Uşaqlarda:  4,5-6,5 mq/dl 
Böyükİərdə:  3,0-4,5 mq/dl 
Artmasuıa səbəb olan hallar:
Sümük şişləri
Sümük sınıqlannm  sağalraa m ərhələsi
D vitamininin hipervitaminozu
Hipoparatiroidizm
Psevdohipoparatiroidizm
Addison xəstəliyi
Diabetik ketoasidoz
Leykozlar
Bağırsaq tutulması
Akromeqaliya
Laktat-asidoz
Mieloma
Limfoma
Azalmasına səbəb olan haliar:
Alkoholizm 
Şəkərli  diabet
Böyrəyin b ə ’zi patologiyalan 
D vitamini çatışmazlığı 
Hiperparatiroidizm
Yeniyetm ələrdə somatotrop hormon çatışmazlığı
Hipokalsiemiya
Sepsis
Diuretik dərman preparatlan  ilə müalice 
Turşu-qələvi müvazinətinin pozulması 
Qiükozanm damardaxili inyeksiyası 
Qidada fosfor çatışmazlığı 
Dispepsiyalar, xüsusən qusmalar

---