A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

1.  QANIN MORFOLOJİ ELEMENTLƏRİ
1.1.  ERİTRO SİTLƏ R
Fizioloji rolıı: 
qanın  formalı  elementlərinin  əsas  kütləsini 
eritrositlər  təşkil  edir.  Eritrositlərin  əsas  funksiyası  onlann  si- 
toplazmasmda  olan  hemoqlobindən  asılıdır.  Hemoqlobin  at- 
mosfer  havasından  qəbul  edilən  oksigeni  özünə  birləşdirərək, 
ağciyərlərdən  toxumalara  daşıyır,  toxumalarda  metabolizm 
nəticəsində  əm ələ  gələn  karbon  qazmm  (CO
2
)  bir  hissəsi  isə 
ağciyərlərə  karbhemoqlobin  (karbon  qazının  hemoqlobinlə 
birləşm əsi)  şəklində  nəql  edilir  və  ağciyər  vasitəsilə  orqa- 
nizmdən  xaric  edilir.  Lakin  karbon  qazının  böyük  hissəsi  to- 
xumalardan  ağciyərlərə  eritrositlərin  sitoplazmasında  və  qan 
plazmasında  hidrokarbonat  (НСОз"^)  ionlan  şəklində  nəql  edi­
lir.  Toxumalardan  qana keçən karbon  qazınm  su  ile reaksiyaya 
girərək,  hidrokarbonat  anionuna  çevrilməsi,  ağciyərlərdə  isə 
hidrokarbonat  anionunun  yenidən  karbon  qazına  və  suya  par- 
çalanması  xüsusən  eritrositlərdə  olan  katalaza  fermentinin  fə- 
alhğı  ilə  əlaqədardır;  eritrositlərdə  olan hemoqlobin  bufer xas- 
səsinə  malik  olrhaqla,  qanın  turşu-qələvi  müvazinətinin  tənzi- 
mində də iştirak edir.
Eritrositlərin yaşama müddəti  110-130 gündür.
N orm al göstəriciləri:
Qadınlarda -  3,8-5,2 milyon/mm^
K işilərdə -  4,2-5,4 milyon/mm^
Yenidoğulmuşlarda -  4,8-7,1  milyon/mm^
E ritro sitlə rin   sayının  artm ası  (eritrositoz)  m üxtəlif  sə- 
bəblərlə  əlaqədar ola bilər.  Bu  göstericinin  çox  yüksək  səviy- 
yəyə  qalxması  (6,5-10^- 8,5-10Vmm‘^)  eritremiya  (Vakez)  xəs- 
təliyinin  əsas  əİamətidir.  Başqa  hemoblastozlann  (subley- 
kemik mieloz,  xronik mieloleykoz və  s.)  başlanğıc  dövrlərində 
də yüksəksəviyyəli eritrositoz müşahidə edilə bilər.
İkincili  (simptomatik)  eritrositozlar  m üxtəlif  proseslərin 
elam əti  kimi  meydana  çıxır;  bu  eritrositozlan 
2
  qrupa  bölm ək 
olar. 
1
) 
mütiəq 
(eritropoezin  sür'ətlənməsi  ilə  olaqədar  olan)

---

və 
2
)  nisbi  (qamn  qatılaşması və  hecmimn  azaiması  ilə  əlaqə- 
dar  olan)  eritrositozlar.  Mütləq  eritrositozlar  ağciyərlərin  xro- 
nik  obstruktiv  xəstəlikləri,  anadangəlmə  ürək  çatışmazlığı,  il- 
kin  ağciyər  hipertenziyası,  irsi  hemoqlobinopatiyalar,  Pikvik 
sindromu,  beyincik  hemangioblastoması,  bə'zi  hormonal  aktiv 
şişlər,  böyrək  arteriyasımn  daralması,  hipemefroid  xərçeng, 
hepatoma kimi xəstəlik  və  patoloji  proseslər zamanı  müşahidə 
edilir;  yüksək  dağ şəraitində y a ş ^ a n   şəxslərdə  atmosfer hava- 
sında  oksigenin  parsial  təzyiqinin  azhğı  nəticəsində  fızioloji 
olaraq,  m ütləq  eritrositoz  törənə  bilər.  İkincili  nisbi  eritrosi­
tozlar isə qanm  maye hissəsinin äzalması və qatıhğının  artması 
ilə  əlaqədar  olan  proseslər  (şiddətH  tərləm ə,  qusma,  ishal  və
s.) zamanı müşahide edilir.
Qanda  erifrositlərin  sayınm  azalması  (eritrositopeniya) 
anemiyalann  əsas  əlam ətlərindən  biridir.  Laİdn  anemiyalann 
m üxtəlif klinik  formalannda  eritrositopeniyamn  səviyyəsi  ge- 
niş  hüdudda  dəyişir.  M əsələn,  xronik  qanitirm ələr nəticəsində 
törənən dəm ir çatışmazhğı  anemiyası  zamanı  qanda eritrositlə- 
rin  sayı  normal  və  ya yüngül  dərəcədə  azalmış  ola  bilər.  Kəs- 
kin qanitirmƏj B
, 2
 vitamini  çatışmazhğı, hipoplastik və hemoli- 
tik  anemiyalar  (böhran  dövründə)  zamanı  isə  periferik  qanda 
eritrositlərin sayı  I  mln/mm^-na qədər enə bilər.
1.1.1.  Hemoqlobin
HemoqlobİTi  (Hb)  -   eritrositlərin  daxilində  yerləşən  xro- 
moprotein  təbiətli  mürəkkəb  zülaldır.  Bıı zülahn prostetik qru- 
punu  tərkibinə  ikivalentli  dəmir  ionu  daxil  olan  protoporfirin 
(hem) təşkil  edir.  H ər bir hemoqlobin molekulu 4 hem dən ve 4 
polipeptid  zəncirindən  ibarətdir.  Bu  polipeptidləre  «qlobin» 
adı verilmişdir.  İnsan hemoqlobininin ümumi  kütləsinin  98%-ə 
qədərini  A  tipli  hemoqlobin  təşkil  edir;  hemoqlobinin  bu 
növünün  tərkibində  2  ədəd    və  2  edəd  p-  qlobin  olur.  Bət- 
ndaxili  inkişaf dövründə  olan  insanm  hemoqlobini  A  tipli  he- 
moqlobindən  qlobin  zəncirlərinin  aminturşu  tərkibinə  görə 
fərqlonir.  Hemoqlobinin  polipeptid  zəncirlərində  törənən  irsi

---

dəyişikliklər  onun  oksigendaşıma xassesinin  də  deyişraəsi  ile 
m üşayiət  edilir.  Hemoqlobinin  əsas  funksiyaian  haqqm da yu- 
xanda m ə'lum at verilmişdir.
Normal göstericiləri:
K i ş i l ə r d ə - 14,2-17,4 q/dl
Q ad ın la rd a- 12,8-15,9 q/dl
Uşaqlarda:  12 yaşdan aşağı -   10,7-14,4 q/dl
12 yaşdan y u x a n -   10,4-16,7 q/dl
1.1.2.  Hematokrit
Qanın  formah  elementlərinin  həcminin  ümumi  qamn  həc- 
minə  nisbətinin  faizlə  ifadəsi  hematokrit  (Ht)  adlanır.  For­
mal!  elementlərin  əsas  kütləsi  eritrositlərdən  ibarət  olduğuna 
görə,  hematokrit göstəricisinə  əsaslanmaqla qanda  olan  eritro- 
sitlərin  sayı  və  hemoqlobinin  miqdan  haqqında  dolayı  yolla 
mühakimə  yürütmək  mümkündür;  hematoİcritin  tə'yinedilmə 
üsulunun  nisbətən  sadə  və  daha  e’tibarlı  olması  bu  üsulun  di- 
aqnostik  əhəm iyyətini  artınr.  Hematokrit  ədədinin  hər  1%-i 
təxm inən  107000 eritrositə müvafiq gəlir.
Normal göstəriciləri:
Kişilərdə -  42-52%
Qadmlarda -  36-46%
Yenidoğulmuşlarda -  52-60%
Eritrositlərin,  Hb-nin  və  Ht-nin  artmasına  səbəb  olan 
hallar:
B ə’zi  hemoqİobinopatiyalar  (HbS,  HbS-in  talassemiyaya- 
bənzər anemiyalarla kombinasiyası, HbC, HbSC)
Xronik ağciyer xestəlikləri 
Hepatoma
Eritremiya (polisitemiya)
0
ağ yerlərində yaşama 
Ü rək xəstələri (sianoz forması)
Böyrək arteriyasmm daralması 
Sidik axannın tutulması 
Qadınlarda fıbromioma

---