A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

Təbii m ənbələri:
Təbii  şəraitdə  bakteriyalar  tərəfm dən  sintez  edilir.  Eyni 
zamanda  qidalann  bakterial  fermentasiyası  nəticəsində  də 
əm ələ  gəlir.  Ən çox  ət,  qaraciyər,  böyrək və  ürəkdə  olur.  100 
dərəcədən  artıq temperaturda parçalanır.
G ü n lü k  tələbat:
1-3 mkq
Normal göstəriciiər:
2
0
0
-
1
1
0
0
 pq/ml 
Artmasına səbəb olan hallar:
Leykositoz 
Həqiqi polisitemiya 
K əskin  V
0
 xronik hepatit 
Qaraciyər sirrozu 
Qaraciyər koması
Q araciyər karsinomasmın metastatik forması
K əskin və xronik mielomalar
Leykozlar
Azalmasına səbəb olan hallar:
Parazitar xəsitəliklər (Diphyllobathrium latum)
Fol turşusu çatışmayan ərzaqla qidalanma 
Bə'zi dərm an preparatlan (hamiləliyin qarşısını  alan prepa- 
ratlar, antiepileptik dərmanlar)
Hamiləlik
M alabsorbsiya  ilə  m üşayiət  edilən  hallar  (regional  ileit, 
bağırsaq rezeksiyası)
İlkin hipotiroidizm 
Pem isioz anemiya
7.1.7. С vitam ini
4
Fizioloji  ro lu :  С  vitamininin  əsas  xüsusiyyətlərindən biri, 
oksidləşmə-reduksiya  reaksiyalannda  iştirak  etməsidir.  Bu  vi­
tamin  birləşdirici  toxumamn  əm ələ  gəlm əsində  və  dəm ir  me- 
tabolizmində  iştirak edir;  antioksidant xassəsi  vardır.  Damarla-

---

пп  (xüsusilə  kapillyarİann)  divarlannm  tamlığınm  qomnraa- 
smda  iştirak  edir.  Ал11ок51ёап1 xassəsi  nəticəsində  həm   də  si- 
qaret  çəkənləri  sərbəst  radikallarm  zərərli  tə'sirlerindən  qo- 
ruyur və  antihistamin tə'sirinə malik olaraq, yaralann sağalma- 
sında  iştirak  edir.  Bakteriostatik tə'siri,  bakterial  toksinləri  zə- 
rərsizləşdirm ək,  faqositozu  stimulə  etmək  kimi  xassələri  var- 
dır.  Bundan  başqa,  Alsheymer,  Daun  (Down)^  şizofreniya  xəs- 
təliklerm in  müalicəsində  digər  vitaminlər kimi,  С  vitamininin 
də  böyük  dozalarda  tə ’sirli  olması  barədə  bə'zi  nəticəler  əldə 
edilmişdir.  Bə'zi  virus  xəstəliklərində  (herpes,  quduzluq  və  s.) 
müalicəvi tə'siri  aşkar edilmişdir.  С  vitamininin artıq miqdarda 
qəbul  edilməsi orqanizmdə 
ionlanm n tükənm əsinə  səbəb 
olur.  С  vitamini orqanizmdə  antioksidantlann və  E vitamminin 
təkrar sintez  edilmesini tə'min edir.  Böyrəküstü vəzi  steroidlə- 
rinin  sintezində  və  immun  sistemin  fəaliyyətində  mühüm  roİ 
oynayır.  Yaşlılarda  С  vitamininin  m iqdanm n  aşağı  düşməsi 
neticəsində  katarakta  inkişaf  edə  bilər.  Eritrositlərin  əm əle 
gəlm əsində və inkişafmda da xüsusi əhəm iyyət kəsb edir. 
Təbü m ənbələri:
Heyvan  və  bitki  m ənşəli  hüceyrələrdə  serbəst  halda  olur. 
Bütün təzə meyvə  və tərəvəz,  xüsusilə  itbumu,  limon,  çiyələk 
С vitamininin təbii menbələridir.
G ü n lü k  tə lə b a t:
Siqaret çəkm əyənler üçün:  75 mq 
Siqaret çəkənlər üçün:  110 mq 
Normal göstəricUəri:
23-85 mkmol/L
Azalmasma səbəb olan hallar:
Skorbut xəstəliyi 
Hemodializ 
Anemiya 
Alkohoiizm 
Hipertiroidizm 
Revmatik xəstəliklər 
X ərçəng xəstəliyi 
M alabsorbsiya sindromu

---

M ə'də-bağırsaq sisteminin xəstəlikləri
Siqaretçəkmə
Ham iləlik toksikozu
Öddaşı xəstəliyi
Hemodializ
7.2. YAĞDA H ƏLL OLAN VİTAM İNLƏR
7.2.1. А vitam ini (anti-kseroftalm ik  vitam in, retinol)
Fizioloji  rolu:  heyvan m ənşəli  qida  m addələrində  aktiv 
A  vitamini,  bitki  m ənşəli  qida m addələrində  ise  onun  provita- 
mini  (karotin)  geniş  yayılmışdır.  A  vitamininin  provitaminləri 
olan  karotinlər  kimyəvi  quruluşlanna  görə  bu  vitaminə  bən- 
zəyir və  qaraciyərdə  A  vitamininə  çevrilə  bilirlər.  A  vitamini- 
nin əsas biolqji  funksiyası  gözün torlu qişasının piqmentlerinin 
em ələ  gəlm əsində  iştirak  etməsindən  və  görmə  funksiyasında 
mühüm  rol  oynamasından  ibarətdir.  Bundan  başqa,  bu  vitami- 
nin  böyüm ədə  və  immun  sistemin  fəaliyyətində,  qalxanabən- 
zər  vəzinin,  spermatozoidlərin  funksiyalannın  normal  fəa- 
liyyətində  və  eləcə  də,  qlikogenin sintezində  mühüm rolu  var- 
dır.  A vitamininin  infeksion xəstəliklərin müalicəsində  m üsbət 
te'siri  də  aşkar  edilmişdir.  Bu  vitaminin  çatışraazlığmda  gecə 
korluğu  (hemeralopiya),  gözün  buynuz  qişasımn  quruması  ve 
ağır  hallarda  yumşalması  (kseroftalmiya  və  keratomalyasiya) 
follikulyar hiperkeratoz,  iflic  və  sinir liflərinin  degenerasiyası, 
dişlərin mina təbəqəsinin inkişafdan qalması,  cinsiyyet  vəzilə- 
rinin  inkişafinm  pozulması,  menstnıasiyanm  pozulması,  tə- 
nəffiis  yollarmda  təkrarlanan  iltihabi  xestəliklər  kimi  hallar 
baş  verir.  A  vitamini  çatışmazhğı  çox  nadir hallarda  olur.  Bu- 
nun  əsas  səbəbi  bu  vitaminin  uzun  m üddet  qaraciyərdə  və 
bağırsaqiarda toplanıb qala bilmesidir.
T əbii m ən b ələri:
A  vitamininin provitamin! meyvə  və  tərəvəzlərdən  ən  çox 
kəlem ,  portağal,  şəftəli,  ərik,  pomidor  və  yaşıl  lobyada  olur. 
Buniardan  başqa,  kərə  yağı,  yumurta  sansı,  pendir,  süd,  ə t  və 
qaraciyərdə də xeyli miqdarda A vitamininə rast gəlinir.

---

Günlük tələbat:
5000  V
Ham ilə qadınlar üçün:  6600 V 
U şaqlarüçün yaşdan asıh olaraq:  1650-50000 V
0  cümlədən:
1  yaşa qəder -   1650  V 
1-6 y a ş - 3 3 0 0  V
Normal göstəriciləri:
30-80 mq/dL və ya  1,05-2,80 mmol/L 
Artm asına səbəb olan hallar:
Yenidoğulmuşlarda idiopatik hiperkalsiemiya
Hipervitaminoz
Toksikozlar
Xronik böyrək xəstəlikləri 
Qlükokortikoidler 
Oral  qəbul edilən dərmanlar 
Azalmasına səbəb olan hallar;
Gecə korluğu 
Hipotiroidizm
Qaraciyər və pankreas xəstəlikləri 
Xronik infeksiyalar 
V ərəm in m iüar foraıası 
Karcinoid sindrom
Qida m addəlrində kifayət qədər A vitamini almayanlar 
Sink çatışmazlığı
M ə'də-bağırsaq  sisteminin  xəstəlikləri  (vitaminin  bağır- 
saqlardan sorulmasımn pozulması)
7.2.2. D vjtamini
Fizioloji  rolu:  D  vitamini  kalsiıımun  həzm  sistemindən  soml- 
masını artınr və onun sümüklordə toplanmasma könıək cdir, nazik 
bağırsağm epitcl qişasında isə kalsiumım aktiv transportımu sürət- 
ləndirir.  Xiisusilə bağırsağm epitcl hüccyrolərində kalsiıımım  so- 
mlmasına kömok edon kalsiumbirləşdirici zülalın sintezini artınr.
B u vitanıiniıı çatışmazlığı nəticəsiııdə süm iikloıdə kalsium  d u z la rra m

---