A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova

Splenektonıiya
İmmun sistem çatışmazlığı
Poliartritlər
Revmatik artritlər
Vaskulitlər
Sklerodermiya
Endokrin xəstəlikləri (xüsusən Addison xəstəliyi)
Bə'zi kim yəvi m addələrlə zəhərlənm ələr
Böyrək xəstəlikleri
Hepatitlər
Xoralı kolitlər
Qastritlər
Azalmasına səbəb olan hallar:
K əskin infeksiyalar 
Stress vəziyyəti 
Şok, yamq, travma 
Kuşinq sindromu 
Akromeqaliya
Kortikosteroidlərlə, adrenalinlə, efedrinlə, insulinle müalice 
Intoksikasiyalar
1.7.3. BazofUlər
B azofıllər neytrofil  və  eozinofillər  kimi  herəkətli  hüceyrə- 
lər olub,  qan vasitəsilə toxumalara keçirlər.  Qanda bazofillərin 
miqdan  əsasən  gecələr,  səhər tezdən,  yem əkdən  və  idmandan 
sonra  artır.  Qadınlarda  bazofıllərin  sayı  raenstruasiya,  ovulya- 
siya m üddətində  azalır;  kortikosteroidlərlə apanlan  müalicə  də 
bazofıllərin  sayımn azalmasına səbəb ola bilər.
Fizioloji  rolu:  bazofillərin  spesifık  dənəciklərində  hista- 
min  və  digər  vazoaktiv  m addələr  sintez  edilir.  Bu  m addələr 
bazofıllərin plazmatik membranlannın səthində yerləşən spesi- 
fik  IgE  reseptorlannın  antigenlərlə  (allergenlərlə)  birləşm əsi 
zamam  azad  olur  və  xüsusən  allergiya  ilə  əlaqədar  olan  bə'zi 
dəyişikliklərin  (rinit,  bronxospazm,  ödem,  anafılaksiya  reak- 
siyalan)  inkişaf mexanizmində  iştirak edirlər.  Bazofillərin ya- 
şama m üddəti  8-12  gündür.  Qranulositlərin digər növləri kimi,

---

bazofıllər  də  qanda  az  m üddət  dövr  edərək,  hüceyrəarası  sa- 
həyə  keçirlər.  Periferik  qanda  olan  leykositlərİn  1%-ə  qədəri 
bazofıllərdən  ibarətdir; 
1
  mkl  qanda  bazofıllərin  normal  miq- 
dan  65-ə qədərdir.
Artmasına səbəb olan hallar:
Leykozun bazofilli fonnasi 
Xoralı kolitlər
Hipotiroidizmin be'zi formalan 
B ə'zi  infeksiyaiann sağalma m ərhəlesi 
Diabet xəstəliyi
Menopauza dövrü (menstruasiyanın kəsildiyi m ərhələ) 
Anem iyalann  bə'zi  forraaları  (dəmir çatışmazlığı,  hemolitik 
anemiya və s.)
Polisitemiya vera
Hipersensibilizasiya vəziyyəti
Bə'zi virus m ənşəli infeksiyalar (çiçək, suçiçəyi)
Nefroz
Hockin xəstəliyi 
AzaİTnasına səbəb olan  hallar:
Tirotoksikoz 
Stress vəziyyəti 
Revmatizmin kəskin foraıası 
Pnevmoniyalar
Steroidlerlə m üaücənin nəticəsi 
Radioterapiya və kimyəvi terapiya 
Hamiləlik
İnfeksiya m ənşəli xəstəliklərin kəskin dövrləri
1.7.4. Limfositlər
Limfositler  orqanizmin  inurmn  sisterainin  əsas  hüceyrə  ele- 
mentleridir. Müasir təsəw ürlərə görə, limfositlərin 3 qnıpu -  T- 
və  B-limfositlər, natural  killer  hüceyrelər  -   ayırd  edilir.  Lim- 
fositlərin hər iki  qrupunun  inkişafı  sümük  iliyində  başlayır.  La- 
kin  bunlardan  bir  qrupu  sümük  iliyindən  timus  vəzisinə  miqra- 
siya  edərək,  burada  timozin  adlanan hormonabənzər  maddənin 
tə'siri  altında  inkişafını  davam  etdirib,  T-lirafositlərə  çevrilir;

---

sonra isə qan vasitəsilə periferik limfoid orqanlara (limfa düyün- 
ləri, dalaq, damaq  badamlan, bağırsağm  limfatik toxuması) gəti- 
rilir.  Onlann  T-Iimfositlər adlandmlması  da  inkişaflannın  timus 
vəzisinin  flınksiyasından  asılı  olması  ilə  əlaqədardır.  B- 
limfositlərin adlan  quşlarda antitelyaranma prosesinin əsas mər- 
kəzi orqanı olan Fabrisius kisəsinin {bursa o f  Fabrisius) admdan 
gptürülmüşdür.  Bu  hüceyrələr  tnkişaflanm  davam  etdirərək, 
antitel  sintez  edən  plazmatik  hüceyrələrə  çevrilirlər.  Onlann 
hansı  plazmatik hüceyrə klonuna çevrilməsi tə'sir göstərən anti- 
genin növündən  asılıdır.  Antigenlərin  «tanınmasmda» və  oniara 
qarşı  verilən  cavab  reaksiyalannda  T-  limfositlərin  ən  azı  4 
növü iştirak edir:
1.  K iU erlər- antigen xassəli hüceyrəleri  Öldürən T-limfosit 
növləridir;
2.  Helperlər  (yardımçı  hüceyrələr) -  B-limfositlərin  antitel 
sintez  edən  hüceyrələrə  çevrilməsinə  yardım  göstərirlər  (CD
4  
antigeninin  daşıyıcıiandır).
3. L ən g  gedişU y ü k sək  həssaslıq re a k siy a la n n ın  effektor- 
ları -  humoral mediatorlar (limfokinlər) sekresiya  edən hücey- 
rələrdir.  Bu  mediatorlann  bir  qrupu  (makrofaqlan  aktivləşdi- 
rən amil; makrofaqlan  inhibisiya edən amil;  neytrofılhrin bazo- 
fillərin,  eozinofılhrin  xemotaksis  amilləri,  mitogen  amil  və  s.) 
orqanizmin  digər hüceyrələrinə tə'sir göstərərək,  onlan prosesə 
cəlb  edir,  bir qrupu  (histaminstimulyasiyaedici  amil,  dəri reak- 
tivliyi  amili  və  s.)  damar  divarmın  keçiriciliyini  artınr,  digər 
qrupu  isə  (limfotoksin,  interferon  və  s.)  virus  əleyhinə  tə'sir 
göstərir.
4.  Supressorlar -  immun reaksiyalan tormozlayan hüceyrələrdir 
(bu hüceyrələr CDg antigeninin daşıjacılandır).
T-limfositlərin hər bir növü spesifiklik xüsusiyyətinə maİikdir.
Periferik qanda limfositlərin sayı  1200-3000/mm^ olur.  Bun- 
lardan  60% -ə  qədərini  T-limfositlər, 25-30%-ə  qədərini  isə B- 
limfositlər təşkil  edir.  T- və B-limfositlərin spesifik reseptorla- 
nna  malik  olmayan  limfositlərə  «sıfır»  hüceyrələr  adı  veril- 
mişdir.  O nlann ümumi  miqdan  10%-ə  qədər olur.  Güman  edi- 
lir ki, bu hüceyrələr T- və B-limfositlərin sələfləridir.

---

B-lim fositlər IgM, IgD, IgE, IgA qrupuna aid olan immuno- 
qlobulinlər  sintez  etməkle,  orqanizmin  humoral  immunitetinin 
mexanizmində  iştirak  edirlər.  T-limfositlər  isə  hüceyrə  immu- 
nitetində  iştirak  etm əklə  bərabər,  həm  sintez  etdikləri  limfo- 
kinlər  vasitəsüə,  həm   də  makrofaqlann  antigenləri  «tanıması- 
na» yardım  göstərm ək yolu  ilə,  hüceyrəvi  immunitetin  də  me- 
xamzmində iştirak edirlər.
Natural  killer  hüceyrələr  (T-kilIerlər)  limfositlərin  ümumi 
sayırun  10-15%-ini  təşkil  edir.  Bunlara  sümük  iliyiııdə,  dalaq- 
da və periferik qanda xüsusilə çox rast gəlinir.  Bu hüceyrələrin 
əsas  fünksiyası  karsinoma  lıüceyrələrini  və  virusla  infeksiya- 
iaşmış  hüceyrələri  məhv  etməkdən  ibarətdir.  T-Umfositlərin 
bir qrupu  isə  orqanizmə  daxil  olan  m üxtəlif infeksion m ənşəli 
amillərin  (bakteriyalar,  viruslar,  toksinler)  tə'siri  nəticəsində 
oyanaraq,  oniann  əleyhinə  tə'sir  göstərən  sitokinlər  sintez 
edirlər.
L im fositlənn artmasına səbəb olan  amiUər:
M üxtəlif spesifık ve qeyri-spesifık iltihabi proseslər 
Virus m ənşəli  infeksiyalar (sitomeqalovirus, hepatit)
Parazit xəstəlikləri (toksoplazmoz)
Vaskulitlər
Addison xəstəliyi
Tirotoksikoz
Anemiyalar
Xoralı  kolitlər
Vaskulitlər
Limfatik leykozlar
Dərmanlara qarşı həssashq
Serum xəstəliyi
Kjon xəstəliyi
Limfositiərin  atipik  formalannin  artmasına  səbəb  olan 
ballar (normal  şəxslərdə 
1
2
%-ə qədər atipik lim fositlər olur): 
Virus m ənşəli infeksiyalar 
Brüseliyoz 
Sifılis
Dərm anlara qarşı yüksək həssaslıq reaksiyalan

---