A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

13 

 

düzmək lazımdır. Sonra isə 1-ci və 2-ci sıralardakı  ədədlərin 

düzülüşünün pozulma sayı i hesablanır və bu say inversiyanın i kritik 

ilə  müqayisə  olunur.  Əgər sıralardakı  ədədlərin düzülüşünün 

pozulmalar sayı, inversiyanın kritik qiymətindən kiçik olarsa, 

sıralardakı  ədədlər müxtəlif yığıma,  əks halda isə  bir yığıma aid 

olduğu müəyyən edilir. i kriterisi inversiya olub, ədədlərin həqiqi 

düzülüşünə nisbətən onların düzülüşünün pozulmalar sayını 

xarakterizə  edir.  İnversiyanın  vahidə  bərabər olmasının yalnız bir 

ədədinin yazılmasını göstərir.  İnversiyanı istənilən sıraya nisbətən 

hesablamaq olar. Lakin inversiyanı ən az inversiya sayı alınan sıraya 

görə hesablamaq məsləhət görülür. I. 1. cədvəlində qiyməti 0,04-0,66 

arasında dəyişən 48 təcrübədən təyin olunmuş ədədlərin bir və ya iki 

yığıma aid olması göstərilmişdir. Cədvəldə  ikinci sıranın birinci 

sıraya görə  inversiya sayı hesablanmışdırş  Məsələn, ikinci sıranın 

0,29-a qədər  ədədlər çoxluğu qarşısında birinci sıranın bir ədədi 

durur; yəni inversiya 1-ə  bərabər olur; 0,34-ə  qədər olan ədədlər 

çoxluğu qarşısında isə  birinci sıranın iki ədədi durur; deməli, 

inversiya 2-yə  bərabər və  i.a. olur. Sonra inversiyalar sayını 

cəmləyib, i=55 alırıq.  

 

Sıralardakı  ədədlərin p

2

=22 və  p

1

=26 sayına  əsasən 0,99 

ehtimalı ilə  xüsusi cədvəldən inversiyanın kritik qiymətini i=173 

tapırıq. 173>55 oldüğundan birinci və  ikinci sıralardakı  ədədlər 

yığımı bir-birindən fərqlənir, deməli, bu ədədlər iki müxtəlif yığıma 

aiddir.   

 

§§ 2. Süxurları məsaməliliyi  

 

 

Süxurları  təşkil edən edən dənəciklərin  əmələ  gətirdiyi bütün 

boşluqlar  tam, yaxud mütləq məsaməlilik  adlanır və  mütləq 

məsaməlilik  əmsalı ilə xarakterizə  olunur. Mütləq məsaməlilik 

əmsalı (t

1

), süxurdakı bütün boşluqlar həcminin (V

1

), süxurun tam 

həcminə (V) olan nisbətinə 

bərabərdir; yəni          

---

14 

 

  

 C

ədv

əl 1.1

Ç

əki, 

% 

I 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0.24 

 

0.32 

 

Ç

əki, 

% 

II 

0.04 

00.6 

0.06 

0.06 

0.07 

0.07 

0.12 

0.12 

0.18 

0.19 

0.21 

0.22 

 

0.29 

 

0.34 

u 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 

 

2 

Ç

əki, 

% 

I 

 

 

0.37 

 

0.39 

0.39 

 

0.40 

 

0.40 

0.41 

0.41 

 

0.44 

0.44 

 

Ç

əki, 

% 

II 

0.35 

0.36 

 

0.37 

 

 

0.39 

 

0.40 

 

 

 

0.42 

 

 

0.46 

u 

 

2 

2 

 

3 

 

 

5 

 

5 

 

 

 

9 

 

 

11 

Ç

əki, 

% 

I 

0.47 

0.50 

0.50 

 

0.51 

0.55 

0.57 

0.58 

0.59 

0.61 

0.62 

0.64 

0.64 

0.65 

0.65 

0.66 

Ç

əki, 

% 

II 

 

 

 

0.51 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

u 

 

 

 

 

14 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

15 

 

             

 

 

V

V

t

1

1

  

 

(I. 1)  

 

Məsaməlilik əmsalı ədədi hissə və ya faizlə hesablanır. Məsaməli 

mühitin xassəsi onu təşkil edən boşluqların ölçülərindən asılıdır. Neft-

qaz laylarındakı  məsamə  kanalları öz ölçülərinə  görə  şərti olaraq üç 

qrupq bölünür:  

1)

 

böyük kapillyarlı (0,5 mm-dən böyük),  

2)

 

kapillyarlı (0,5  0,0002 mm həddində dəyişən),  

3)

 

cubkapillyarlı (0,0002 mm-dən kiçik).  

 

Böyük kapillyarlı kanallarda maye və  qaın hərəkətinə praktiki 

olaraq kapillyar qüvvələr təsir emir. Lakin kapillyarlı kanallarda 

hərəkətə kapillyar qüvvələrin təsiri çox böyükdür. Subkapillarlı 

kanallarda maye və qaz molekulyar qüvvələrin təsiri altında olduğundan 

onların hərəkəti praktiki qeyri-mümkündür.  

 Bu 

səbəbdən layın kapillyarlı  məsamələrində yerləşən neft və 

qazın yer üzərinə çıxarılması tam mümkün olmadığından layın neft və 

qazvermə qabiliyyətini hesabladıqda mütıəq məsaməlilik  əmsalından 

istifadə etmək düzgün olmazdı.  Ona görə  də effektiv və dinamik 

məsaməlilik əmsalları anlayışlarından istifadə edilir. Kanalları bir-birilə 

birləşən və  bağlı olmayan məsaməli mühitin həcminə (V

2

)  effektiv 

məsaməlilik  deyilir. Effektiv məsamə  həcminin süxurun tam həcminə 

olan nisbətinə effektiv məsaməlilik əmsalı deyilir (t

2

).  

 

   

 

 

V

V

t

2

2

  

 

(I. 2)  

 

Lay  şəraitində maye və  qazın hərəkət edə bildiyi məsamələlərin 

həcminə (V

3

)  dinamik məsaməlilik  deyilir. Dinamik məsaməlilik 

həcminin süxurun tam həcminə olan nisbətinə  dinamik məsaməlilik 

əmsalı (t

3

) deyilir:  

 

   

 

 

V

V

t

3

3

  

 

(I. 3)  

 

Yuxarıdakı mülahizələrə əsasən aşağıdakı şərt ödənir:  

 

   

 

 

t

1

>t

2

>t

3

.  

 

(I. 4)  

---