A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

20 

 

düzülüş növünə görə romboedrik   bucağının qiymətindən asılı olaraq 

Slixterin düsturundan tapılır:  

 

   

cos

2

1

)

cos

1

(

6

1

L

m

  

 

(I. 9)  

 

 

   

 

 

   

 

 

 

 

           90

0 

 

 

   

a 

 

 

 

 

b 

 

   

 

 

Şəkil I. 6. 

 (I. 

9) 

ifadəsinə əsasən fiktiv süxurların məsaməlilik əmsalı  =90

0 

olduqda 0,477,  =60

0 

olduqda isə 0,26 alınır.  

 Qeyd 

etmək lazımdır ki, Q.K. Mixaylov sıx romboedrik düzülüşü 

dənəciklərin yaratdığı məsaməlilik əmsalının 0,26-ya bərabər olduğunu 

və  hər dənəciyin 12 qonşu dənəciklə  toxuna bildiyini sübut etmişdir. 

Lakin fiktiv süxur dənəciklərinin seyrək romboedrik düzülüşündə 

məsaməlilik əmsalının 0,477-dən böyük olduğu göstərilmişdir.  

 

Əgər dənəciklərin müəyyən  düzülüşündə  hər dənəcik 6 qonşu 

dənəciklə  toxunarsa, onları elə  düzmək olar ki, hər dənəcik azı dörd 

dənəciklə  görüşə bilsin. Belə  düzülüşə  tetraedral düzülüş deyilir. Bu 

halda məsaməlilik  əmsalı 0,66-ya bərabər olur. Dənəciklərin belə 

düzülüşü də seyrək düzülüş sayıla bilməz.  

 Tetraedral 

düzülüşdəki 12 dənəciyin hərəsini 4 eyni diametrli 

dənəciklə  əvəz etdikdə  dənəciklərin düzülüşünün yeni quruluşu alınır. 

Bu halda kiçik diametrli dənəciklərin yaratdığı  məsaməlilik  əmsalı 

0,876-ya bərabər olur. Beləliklə,  baxılan misalda alınan məsaməlilik 

əmsalının dəyişmə  həddi onun neft laylarında təsadüf olunan həqiqi 

qiymətlərini  əhatə etditindən qəbu etdiyimiz süxur modeli keyfiyyət 

baxımından yararlı sayıla bilər. Lakin təbii layları təşkil edən süxurlar 

dənəciklərin ölçülərinin müxtəlifliyi, qeyri-müəyyən formada 

60° 

---

21 

 

yerləşmələri və səthlərinin kələ-kötürlüyü ilə fiktiv süxurlaran fərqlənir. 

Bunun üçün fiktiv süxurun mümkün qədər real süxura yaxın 

götürülməsi tələb olunur. Fiktiv və  real süxur məsamələrində  hərəkət 

edən  hidravlik müaqavimətlərinin bərabərlik  şərti yuxarıdakı  tələbatı 

ödəyir.  

 

 

 

 

Aparılan təcrübələr nəticəsində  müəyyən olunmuşdur ki, fiktiv 

süxurun seçilməsində  dənəciklərin diametri I.7 şəklində  göstərilən 

paylanma əyrisinin 10% çəkisinə uyğun diametr olmalıdır.  

 

Ideal süxur modelindən  əsas etibarıilə  süzülmə  göstəricilərinin 

təyinində istifadə edilir.  

 

 

 

   

§§ 4. Məsaməliliyin təyin edilmə üsulları   

 

 0,001 

 

   0,002

 

   0,003

 

   0,004

 

   0,006

 

    0,01

 

 

 

    0,02

 

    0,03

 

    0,04

 

     0,6 

      0,1

 

 

     

0,2    

     0,3 

     0,4 

     0,6 

     1,0 

 

  0 

 10 

20 

 30 

      40 

      50 

    60 

   70 

   80 

  90 

 100 

3

2 

1 

     

Ç

əki hiss

əsi

, % 

  Şəkil I. 7. 

  lgd 

---

22 

 

 

Məsaməlilik əmsalı (I. 1)-(I. 3) və (I. 8) əsasən hesablanır.  

 

(I. 1)-(I. 3) ifadələrindən istifadə etmək üçün süxurun və 

məsamələlərin həcmini bilmək lazımdır. Bu kəmiyyətləri laboratoriya 

şəraitində  müxtəlif üsullarla süxur nümunəsini maye ilə doldurub 

çəkməklə. Dənəciklərin ümumi həcmini təyin etməklə,süxur 

nümunəsinə düzgün həndəsi forma verib onun tam həcmini tapmaqla və 

s. təyin edirlər. Bunun üçün xüsusi laboratoriya avadanlıqları  və  ölçü 

cihazları (porozimetr) mövcuddur.  

 

Məsaməlilik əmsalının açıqlıq əmsalı vasitəsilə (yəni (I. 8) ifadəsi 

ilə) təyinində optik üsullardan istifadə edilir.  

 

Süzülən mayeyə  rəngli və ya bəzi aktiv maddələr (radioaktiv 

izotoplar və s.) əlavə etməklə onun həqiqi sürətini tapıb süzülmə 

sürətinə bölməklə dinamik məsaməlilik əmsalını tapmaq olar. Bu və ya 

digər üsulu seçdikdə  süxurun aşağıdakı xassələrini nəzərə almaq 

lazımdır. Məsələn qum hissəciklərindən təşkil olunmuş süxurlar üçün 

dinamik və mütləq məsaməlilik əmsalları praktiki bərabər olur. Qum və 

alevrolit qarışığından təşkil olunmuş süxurlarda mütləq məsaməlilik, 

dinamik məsaməlilikdən 5 6% çox olur. Beləliklə, bu cür süxurlar üçün 

ancaq mütləq məsaməlilik əmsalının təyini kifayətdir.  

 

 

   

 

§§ 5. Süxurların keçiriciliyi  

 

 

Müəyyən təzyiqlər fərqində  süxurların özündən maye və qaz 

buraxma qabiliyyətinə  süxurun keçiriciliyi deyilir. Keçiricilik lay 

süxurlarında neft və  qazın quyuya hərəkətini xarakterizə edən mühüm 

parametrdir. Bütün süxurlar keçiricilik qabiliyyətinə malikdir. Lakin 

bəzi süxurlara (məsələ, gil, dolomit və  s.) çox kiçik keçiricilikli və ya 

qeyri keçiricikli süxurlar kimi baxmaq olar. Belə  süxur hissəcikləri 

kiçik ölçüyə malik olduqlarından onların məsamələrində yerləşən maye 

və  qazın hərəkətinə praktiki dəf oluna bilməyən böyük kapillyar 

qüvvələri təsir dir.  

 Qeyd 

etmək lazımdır ki, süxurun keçiriciliyi onun fiziki 

xassələrindən  əlavə, məsamələrdən süzülən maye və  qazın fiziki-

kimyəvi xüsusiyyətlərindən, süxurla maye və  qaz arasında gedən 

---