A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

23 

 

qarşılıqlı  təsirlərdən də  asılıdır. Bu səbəbdən də  süxurların maye və 

qazburaxma qabiliyyətini öyrəndikdə  mütləq, faza və  nisbi keçiricilik 

anlayışlarından istifadə edilir.  

 

Süxurun , onunla fiziki-kimyəvi qarşılıqlı təsirdə olmayan (inert) 

hər hansı bir fazanı (qaz və  ya bircins maye) özündən müəyyən 

təzyiqlər fərqində buraxma qabiliyyətinə onun mütləq keçiriciliyi 

deyilir. Tədqiqatlar göstərir ki, süxurun hava və  ya inert qazlara görə 

keçiriciliyinə mütləq keçiricilik demək olar.  

 

Çoxkomponentli sistemin süzülməsində  hər hansı komponentə 

görə tapılmış keçiricilik, süxurun bu komponentə görə faza keçiriciliyi 

hesab edilir. Məsələn, qaz-neft qarışığının süzülməsində qaza və neftə 

görə tapılmış keçiricilik uyğun olaraq qaza və neftə görə süxurun faza 

keçiriciliyi  adlanır.  Baxılan misalda qaz və ya neftdən biri hərəkətsiz 

olduqda da hərəkət edən fazaya görə təyin olunmuş keçiricilik də süxur 

üçün faza keçiriciliyi olur.  

 

Bəzən faza keçiriciliyinə  effektif keçiricilik  də deyilir. Hər hansı 

komponentə  görə  süxurun faza keçiriciliyinə olan nisbətinə  nisbi 

keçiricilik deyilir.  

 

Keçiricilik anlayışına görə onun, təyini süzülmə  sürəti ilə 

təzyiqlər fərqi arasındakı tapılması ilə əlaqədardır.  

 Qeyd 

etmək lazımdır ki, süzülmə sürəti sərfin məsamələrin canlı 

en kəsiyinin sahəsinə deyil, süxurun en kəsiyi sahəsinə bölünməsindən 

alınır. Beləliklə, mayenin həqiqi sürətini fiktiv süzülmə  sürəti ilə  əvəz 

edirik.  

 

Həqiqətdə  süxuru təşkil edən kapillyar boruların diametri böyük 

miqyasda dəyişdiyindən süzülmə  sürəti üçün aşağıdakı asılılıq 

doğrudur: 

 

   

,

,....,

2

,

1

,

,

,

n

d

d

d

l

p

   

(I. 10)  

burada  p -təzyiqlər fərqi;  ,

mayenin özlülüyü və  sıxlığı;  -süxur 

nümunəsinin uzunluğu; d

1

, d

2

, ....., d

n

-kapillyar boruların diametrləridir.  

(I.10) ifadəsindən görünür ki, maye hərəkət etdikdə ona təzyiq, 

ətalət və sürtünmə qüvvələri təsir göstərir.  

 

Aşağıdakı iki halı nəzərdən keçirək:  

---

24 

 

 

1. Tutaq ki, sürtünmə qüvvəsi ətalət qüvvəsindən çox böyükdür, 

yəni bu halda 

-nu nəzərə almaq olar. Onda (I. 10) ifadəsini belə 

yazmaq olar:   

 

   

.

,....,

2

,

1

,

,

n

d

d

d

l

p

 

  (I. 

11) 

 

 

Ölçülər nəzəriyyəsindən istifadə edərək kütlə (M), zaman (T) və 

uzunluq (L) vahidlərini 

,

l

p

 və  d -nin müxtəlif kombinasiyasından 

almaq olar, yəni:  

 

   

,

3

1

M

l

pd

 

,

1

L

d

 

.

1

T

pd

l

 

 

Onda (I. 11) ifadəsi aşağıdakı şəklə düşər:  

   

,

1

,....,

1

2

,

1

1

,

1

3

1

2

1

,

3

1

1

3

1

1

1

d

n

d

d

d

d

d

pd

l

l

pd

d

l

pd

d

l

p

d

pd

l

  

 

   

 

1

,....,

1

2

2

1

d

n

d

d

d

pd

l

  

 

və ya   

 

   

l

p

R

l

p

d

d

d

2

1

2

1

 

 

  (I. 

12) 

 

 

Bu, Darsi qanunudur və ilk dəfə  fransız alimi Darsi tərəfindən 

alınmışdır. Deməli, Darsi qanunu, ətalət qüvvələri özlülük qüvvələrinə 

nisbətən çox kiçik olduğu şərait üçün doğrudur.  

 

Həmin asılılığı almaq üçün ideal süxur modelindən də istifadə 

edə bilərik. Məlumdur ki, belə  süxur kapilluarlarında maye sürəti ilə 

təzyiq qrqdiyenti arasındakı asılılıq Darsi-Veysbax düsturu əsasında da 

tapıla bilər:    

 

---

25 

 

 

   

 

,

2

2

1

d

l

p

   (I. 

13) 

 

burada d-kapillyarın diametri;  -mayenin orta sürəti; 

-hidravlik 

müqavimət  əmsalı olub, Reynolds ədədindən (Re) və nisbi kələ-

kötürlükdən asılıdır. 

 Bildiyimiz 

kimi: 

 

 

   

 

.

Re

d

 

 

  (I. 

14) 

 

 

Reynoldsa görə mayeni döyüşçülər dəstəsinə, laminar axını bütöv 

yürüş  sırasına, turbulent axını isə  onların nizamsız hərəkətinə 

bənzətmək olar. Mayenin sürəti və borunun diametri dəstənin süeəti və 

ölçüsünə, özlülüyü dəstənin intizamına, sıxlığı isə  dəstənin silahlanma 

dərəcəsinə  bənzəyir. Dəstə  böyüdükcə, onun hərəkəti tezləşdikcə  və 

silahlanma dərəcəsi artdıqca o daha tez pozulur. Bunun kimi də  sıxlıq 

böyüdükcə, özlülük azaldıqca mayeə turbulent axın tez yaranır.  

 

Məlum olduğu kimi, laminar rejim üçün 

Re

/

64

 olduğundan 

(I. 13) ifadəsindən  

                                        

l

p

d

32

2

  

               

(I. 15) 

olur. (I. 15) ifadəsindən görünür ki, d

2

/32 kapillyarın maye buraxma 

qabiliyyətini xarakterizə edir.  

 Qeyd 

etmək lazımdır ki, məsaməli mühitin müxtəlif nöqtələrində 

kapillyar boruların ölçüləri böyük miqyasda dəyişə bilər. ona görə  də 

süxur üçün d

2

/32 ifadəsini nəzəri təyin etmək çox çətindir.  

 (I. 

15) 

ifadəsində  d

2

/32-ni süxurun keçiriciliyi ilə  əvəz etsək, (I. 

12) ifadəsini alırıq.  

 

Süxurun mütləq keçiriciliyi (I. 12) ifadəsinə  əsasən aşağıdakı 

düsturdan tapılır:  

 

   

 

 

 

   

 

           =

p

l

Q

  

 

            (I. 16)  

---