A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər
Yüklə 3,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
23 indiyədək gördüyü işlərdən narazı olduğunu "sübut edərək") Fuadı ram eləyir... Daha sonralar Fuad Şövqünün əsl simasını, kimliyini öyrənir və bundan sonra da Şövqünün iş üsullarını, Şövqü prinsiplərini, Şövqü əqidələrini - bütöv bir Şövqüzmi tədriclə mənimsəyir, özünküləşdirir. Ancaq canında-qanında Şövqü əlamətləri olan Fuad üçün əsl, kişi insan nümunəsi uzaqda deyildi, öz doğma evində idi - atası idi, həmçinin, o, Fuad Salahlıtək bir adamın tələbəsi olmaq kimi bir xoşbəxtliyə malik idi! Fuadda isə, əksinə, getdikcə məhz özünüqoruma "yarağı" möhkəmlənərək, "Şövqü prinsipləri" ilə də "zənginləşir". Başqa-başqa məqamlarda Fuad Salahlı Şövqü haqqında "konyukturşik" (prinsipsiz adam), Şövqü isə Salahlı haqqında "neudaçnik" (müvəffəqiyyətsiz adam) deyir! Povestdəki bu iki mövqeyin fərqi də məhz prinsip haqqındakı iki əks həyatayanaşma yolu ilə bağlıdır. "Neudaçnik" Fuad Salahlının həmfikri Oktayın "xoşbəxtlik və əzab gətirən prinsiplər" haqqındakı mövqeyi ilə razılaşmayan, "konyukturşik" Şövqünün "adamı" Fuada elə gəlir ki, hər hansı bir konkret dövrün tələblərinə cavab vermək özü də bir prinsipdir. O, dövrün qəbul etmək istəmədiyi prinsiplər, əqidələr üzərində əsib durmağı məqbul hesab eləmir. Bax, bu zaman prinsipsizliklə "dəqiq məqsədlər" konsepsiyası birləşərək, həm insanı, həm də onun görəcəyi böyük işin mahiyyətini heçə endirir. Fuad öz fikirlərini sübut eləmək üçün, əqidələri yolunda qurban gedən ilk xristianları, islam şəhidlərini misal gətirir, bəs görəsən, niyə misallarını davam etdirə bilmir, Nəsimini, Brunonu və neçə- neçə zamanın özündən də əbədi olan, yaşadığı dövrlərin dediklərinə əməl etmədiklərinə görə bütün dövrlər üçün prinsipiallıq mücəssəməsinə çevrilən adamları xatırlamır?! B.Şounun zarafatyana aforizmlərindən birində deyilir ki, ağıllılar dünyaya uyğunlaşırlar, axmaqlar isə dünyanı özlərinə uyğunlaşdırmağa cəhd edirlər, elə buna görə də dünyanı dəyişdirir və tarixi axmaqlaşdırırlar. Şövqü və Fuad belə "ağıllıardandır"... Birinci tərəfi "dəqiq məqsədlər" olan "prinsipsizlik" ideyasının ikinci mühüm tərəfi də "dünənsiz yaşamaq"dır. Bu əslində o deməkdir ki, sən keçmişdə etdiklərin üçün nə peşimansan, nə də cavabdehsən, çünki keçmişdə səndən başqa şey tələb edirdilər, indi isə ayrı bir şey tələb edirlər, indi nə etsən olar, axı, onsuz da sən gələcəkdə yaxşı işlər görəcəksən! - Bu elə bir əyri downloaded from KitabYurdu.org 24 düşüncənin, şikəst mövqeyin bəliridir ki, onu bir qədər də davam etdirsən, ən rəzil hərəkətlərə, nəzəriyyələrə belə haqq qazandırmaq mümkündür; hətta insanların kütləvi fiziki sağlamlığı naminə anormal körpələri tələf edən qədim yunanlara da, bəşəriyyətin gələcək səadəti naminə, onların bir hissəsini qırmağı təklif edən maltusçusayaq konsepsiyalara da! Povestin epiqrafındasa oxuyuruq: "İşlənmiş günahları sonrakı yaxşılıqlarla yumaq fikri, gələcək bəxtiyarlıq naminə hazırkı yamanlıqlara bəraət qazandırmaq ideyası Zen əxlaqına kökündən ziddir". Sufilərin dörd pillədən (şəriət, təriqət, mərifət, həqiqət) keçən yolu, Dostoyevski Raskolnikovunun faciəvi sarsıntıları, Kamyunun "Alman dostuma məktubu"nda dedektivləri məhz bu əxlaqi axtarışların məbədinə gətirir və buradan qaldırır insanı. F.Engels isə yazırdı: "Şəxsiyyət nə etdiyi ilə deyil, həm də bunu necə (kursiv bizimdir - R.U.) etdiyi ilə xarakterizə olunur". Zen fəlsəfəsində və Engelsin ibrətamiz cümləsində ifadə olunan və çağımız üçün də qətiyyən əhəmiyyətini itirməyən bu böyük humanist fikirlərlə Şövqü və Fuad "prinsiplərinin" qəti əksliyi göz qabağındadır. Elə bütün dövrlərdə olduğu kimi, indi də prinsipiallıq, dəyişməz əqidə, məslək uğrunda əbədi mübarizə davam edir. Sanki Fuad Salahlının faciəli taleyi Oktay üçün də gözlənilir; əbəs yerə Fuadın ürəyinə dammır ki, Salahlının dəfnində nitq söyləyən Oktay həm də özünə, öz gələcək taleyinə ağı deyir. Biz Salahlı ilə Şövqünün mübarizəsinin davamını nəsillər mübarizəsi kimi, startda imkanları Fuadla eyni olan Oktayla Fuadın əks əxlaqi mövqelərində görürük... Bəs necə olur ki, Şövqünün içərisində az qala həll olmuş, əriyib yoxalmış Fuad özünə qayıda bilir?! Yox! Biz burada hind filmlərində olduğu kimi, mənfi qəhrəmanın hansı bir hadisənin təsiri nəticəsindəsə birdən müsbət qəhrəmanın qarşısında diz çökərək bağışlanmaq diləməsinin şahidi olmuruq. Bu özünəqayıdış gündən-günə qövr eləyən, əbədi narahatlığa, əzaba səbəb olan hisslərin, nəhayət, ağıl məntiqi ilə calanaraq insanda özünənifrət yaratması nəticəsində baş verir. Ürəyindən keçən giziltini, sentimentallığı özündən qovmağa çalışan Fuadda çoxdan başlamış mənəvi ağrıların təbii davamı mütləq böhranla nəticələnməliydi. Özü də Fuadın böhranı, "öz-özü ilə görüşü" - məhz Fuad Salahlının dəfni günü olmalıydı! Bu elə bir gündür ki, eyni bir Fuad xarici qonaqları qarşılayarkən "bu gün bizimçün çox sevincli downloaded from KitabYurdu.org 25 bir gündür", Salahlının dəfnində isə "bu gün bizimçün çox kədərli bir gündür" deyir! Bu elə bir gündür ki, Fuad Salahlını bütün arzuları ilə birlikdə dəfn edirlər, Fuadın isə arzuları həyata keçir! (Onu daha yüksək vəzifəyə layiq görüblər.) Və bu zaman Fuadın günahları - BMV-li oğlan qarşısında alçalması, çox böyük şərəfsizlik edib atasının adını biabırçı halda divara yazması, Asyaya xəyanəti, doğma ata-anasına yadlaşması, cinayətə rast gəlib onu gizlətməsi və nəhayət, şüurlu şəkildə etdiyi ən böyük səhvi - Fuad Salahlıya dönüklüyü - Şövqüyə təslimçiliyi (bir görün, insan necə damcı- damcı, mərhələ-mərhələ məhv olarmış!) - bir-birinin üstünə qalaqlanaraq, onun mənəviyyatını sarsıdır. Fuad bir də ayılıb görür ki, o bütün varlığını, heysiyyətini, kişiliyini itirmişdir, o bütün doğma, əziz olan varlıqlardan uzaqlaşmışdır, görür ki, o qəti olaraq müəyyən bir dünyanın adamı deyil, aralıq dünyanın adımıdır. Duyur ki, sevdiyi arvadı, uşaqları, pulu, vəzifəsi olsa da, xoşbəxtlik sarıdan əbədilik qısırdır. Müəllimigildə yediyi limon qabığı da, doğmaca evlərindəki akvarium balıqları da, anasının ütülədiyi paltarların iyi də - malik olduğu bütün naz-nemətlərdən daha əzizdi, da istəklidi... Fuad ikinci dəfə özünün ayda bir dəfə gəldiyi, Rumiyyənin tərbiyəsini görmüş uşaqlarının isə iyrənib gəlmədiyi ata evində - oğlanlarının şəklini atası Qurbanın çarpayısı yanında asılmış görəndə sarsılır: - "Fuadın içindən buğum-buğum qalxan, boğazını qəhərlə tıxayan, gözlərini dumanlandırıb dolduran duyğu-peşimançılıq, günahlılıq, nisgil idimi bu, qəribə, izahsız, dolaşıq dünyada qəribə, izahsız, dolaşıq insan münasibətlərinin, ata-oğul, ailə, nəsil əlaqələrinin pırtlaşıq kələfiydimi, bilmirdi, nə idi bu bağrını çatladan, nə idi axı..." Fuadın oğlanları isə tamam yad mühitdə tərbiyələnib böyüyür... Fuad yəqin bunu da anlamalıydı ki, onun övladları mərd atasının - Qurban kişinin deyil, Şövqünün nəslini davam etdirəcəklər. Doğma nəvələri ola-ola, Qurban kişinin nəsli kəsiləcəkdir! Fuad məhz bu anda dərk edir ki, həmişə nəyisə itirə-itirə yüksəlib, amma əslində heç nə qazanmayıb. Özü də elə şeyləri itirib ki, onu bir də heç vaxt qazanmaq mümkün olmayacaq!… Düşünür…, düşünür və nəhayət Çərkəz ananın yanına qayıdır: "Gəldim balıqların suyunu dəyişməyə". Biz buna nə deyiriksə deyək: özünəqayıdışmı, təmizlənməmi, Yeni Çağ katarsisimi, Buddasayağı daxili işıqlanmamı, Karmanın genetik təcəllasımı, Tolstoyun əxlaq fəlsəfəsinin yeni təsdiqimi, - downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|