9
cəngavər dövlətləri arasında olub və Babil çarı Hammurapidən sonra Mesapatomiyanın
birləşməsinə nail olan II
böyük dövlət olmuşdur. E.ə.VIII-VII əsrlərdə bütün Mesapatomiya Aşşur çarlarına tabe olmuş, dövlətin
paytaxtı əvvəlcə Aşşur, sonra Nineviya şəhəri olmuşdur. Aşşur çarları Mesapatomiyanı birləşdirərkən iki
üsuldan istifadə etmişlər. Aşşurnasirpal və Aşşurbanipal ayrı-ayrı ərazilərin başçılarına müraciət edərək onları
Aşşur çarlarına tabe olmağa çağırırdılar. Aşşur şahları bunu onunla əlaqələndirirdilər ki,
birlikdə olanda
qonşuların hücumundan qorunmaq və müvəffəqiyyətli müharibə etmək mümkündür. I Salmanasarın nəslindən
olanlar isə əsasən işğalçılıq yürüşlərinə fikir verirdilər. Tarixdə ən qədim hərbi koalisiyalardan biri 618-616-cı
illərə aiddir ki, Midiya və yeni Babil hökmdarları birləşərək Aşşur dövlətinin varlığına son qoymuşlar.
Mövzuya dair suallar:
1.
Diplomatiya tarixi elmin müstəqil sahəsi kimi
2.
Beynəlxalq münasibətlər tarixinin dövrləşməsi problemi
3.
İxtisas fənninin elmin digər sahələri ilə bağlılığı
4.
Qədim Şərqdə dövlətlərarası münasibətlərin
səciyyəsi
5.
El-Amarn yazışmalarının siyasi əhəmiyyəti
6.
Qədim Misirin beynəlxalq əlaqələri
7.
Qədim Misirin Şumer şəhər dövlətləri ilə əlaqələri.
8.
Qiksosların Misir şahlığına ultimatumu
9.
Qədim Mesopotamiyada dövlətlərarası münasibətlər.
10.
Qədim Şərq diplomatiyası ənənələri və müasirlik.
Ədəbiyyat:
1.
Yusifov Y. Qədim Şərq tarixi. B., 1995
2.
«Beynəlxalq münasibətlər tarixi» fənninin proqramı (bakalavr təhsil pilləsi üçün). B., 2005
3.
Авдиев В.И. Военные история древнего Египта. т.2. М., 1959
4.
Авдиев В.И. История Древнего Востока. М., 1970
5.
Гередот. История в девяти книгах. Л., 1972
6.
Дьяконов И.Н. Общественный и государственный строй древнего Двуречья (Шумер). М., 1959
7.
История дипломатии. II изд., т.I. М., 1959
8.
История дипломатии. СПб, М., 2005
9.
История древнего мира. Древний Восток. т.,1, М., 1989
10.
История древнего мира. Ранняя древность. т.1, М., 1982
11.
История Древнего Востока / Под ред. В.И.Кузищина. М., 1979
12.
Литература Вавилиони и Ассирии. М., 1981
13.
Межгосударственные отношения и дипломатия на Древнем Востоке. М., 1987
14.
Никифоров В. Восток и всемирная история. М., 1977
15.
Программа курса «История Древнего Мира». М., 1981
16.
Хрестоматия по истории Древнего мира / Под редакции В.Г.Боруховича. Саратов, 1973
10
II Mövzu
Misir və Mesopotamiyanın beynəlxalq əlaqələri
2.1. Yeni şahlıq dövründə Misirin yüksəlişi.
Misir fironlarının işğalçı yürüşləri
E.ə. XVII əsrin sonunda üsyanlar zamanı Orta Şahlığın zəiflədiyi bir dövrdə şərqdən Misirə müxtəlif
tayfa birləşmələri basqın edirlər. Misirə gəlmiş bu tayfaların etnik tərkibi müxtəlif olmuşdur. Qədim
müəlliflərdən Manefon Misiri işğal etmiş bu tayfaları «hiksos» adlandırmışdı.
Qiksoslar müxtəlif köçəri tayfalardan ibarət idilər. Onlar Fələstin və Sina yanmadasında hərbi
demokratiya mərhələsini yaşayırdılar. Kəskin sosial mübarizə Misiri daxilən zəiflətmişdi. Bundan istifadə edən
hiksoslar tədricən Misir deltasına soxulmuşdular.
Misir əhalisi və ordusu qiksoslara müqavimət göstərə bilmədi. Qiksoslar Şimali Misirdə məskən
saldılar, deltanın şərq hissəsindəki Avaris şəhərini istehkama və dövlətin paytaxtına çevirdilər. Qiksos
hökmdarları da firon rütbəsini daşıyırdılar. Qiksos fıronları XV -XVI sülalələrə mənsub olmuşlar. Manefon və
sonrakı antik müəlliflər altı qiksos hökmdarının adını çəkir, onların fəaliyyəti haqqında məlumat verirdi. .
Mənbələrə görə, Qiksoslar Misirdə 150 ilə yaxın ağalıq etmişdilər. Sonuncu qiksos hökmdarı Apopinin
dövründə hakimiyyət zəifləməyə başladı.
Qiksos ağalığına qarşı mübarizə Yuxarı misirdə başladı. Fiv fironları uzun müddət
hiksoslara xərac
verməklə az - çox XVII sülalənin müstəqilliyini saxlayırdılar. E.ə. XVI əsrin ortalarında hiksos hökmdarlanna
qarşı ölkədə narazılıq artırdı. Fıron Sekenenra misirlilərin azadlıq mübarizələrinə başçılıq edirdi. Lakin onun
hiksoslara qarşı çıxışı müvəffəqiyyətsizliyə uğradı. O, ilk döyüşdə əsir düşdü və işgəncə ilə edam edildi.
Sekenenranın uğursuz çıxışı mübarizəni dayandırdı.
Az sonra hiksoslara qarşı mübarizəyə firon Kamos başçılıq etdi. Saray əyanları müxtəlif bəhanələrlə
Komosu mübarizədən yayındırmağa
cəhd göstərsələr də o, Fiv allahı Amonun əmrinə əsasən işğalçılara qarşı
mübarizəni davam etdirdi və ardıcıl olaraq müvəffəqiyyətlər qazanmağa başladı. Çətin vəziyyətdə qalan hiksos
sülaləsinin son hökmdarı Apopu Kür ölkəsinin hökmdarına hərbi yardım üçün müraciət edərək məktub yazır və
qasidlə göndərir. Lakin Apopinin qasidi məktubla bərabər Kamosın əlinə keçir. Kamos qasidi geriyə, Avaric
şəhərinə qaytarır.
Kamosun qiksoslara qarşı mübarizəsi qələbə ilə nəticələndi. Kamoncu
bir qalib kimi Fiv şəhərində
təntənə ilə qarşıladılar. Kamonsun və döyüşlərin şücaəti haqqında yazılar Amon məbədində Daş lövhələrə həkk
olundu. Misir qiksos hakimiyyətindən azad oldu.
Qiksosların üzərində ilk qələbə Misirdə Fiv şəhərinin mövqelərini möhkəmlətdi. Kamosun vəfatından
sonra hakimiyyətə onun qardaşı I Yaxmos (e.ə. l580-1558) gəldi. Yaxmos qiksoslara qarşı Avaris uğrunda
döyüşlərdə qələbə çaldı. Misir tarixinin Yeni Şahlıq dövrü başlandı. Yeni Şahlıq e.ə.XYI-XI əsrlərdə mövcud
olmuşdur.
I Yaxmos XVIII sülalənin birinci hökmdarı idi. Onun hərbi yürüşü şərqdə Fələstinin cənubuna kimi
çatmışdı. Üç il mühasirədən sonra burada Laruxön şəhəri tutuldu. Sonra I Jaxmos cənub istiqamətində
müharibələr apardı.
I Yaxmos mərkəzləşdirilmiş Misir dövləti yaratmaq siyasətini yürüdürdü.
I Yaxmosun varisi I Amenxotep həmçinin Efıopiyaya yürüş təşkil etdi
və həbəş qoşunu məğlubiyyətə
uğradıldı. Bu ərazi bir vilayət kimi Misirə birləşdirildi. Efiopiyanı idarə etmək üçün canişin təyin edildi. XVIII
sülalənin ilk hökmdarlarının hərbi yürüşləri nəticəsində Misirin əvvəlki sərhədləri bərpa olundu. Yeni şahlığın
ərazisi Sina yarımadasından Nilin ikinci keçidinə qədər uzanırdı.
I Tutmosun hakimiyyəti işğalçılıq müharibələrinin genişlənməsi ilə səciyyələnir. I Amenxotepin
bacısına evlənən I Tutmos bu nigaha əsasən ona hakimyyətə sahib olmuşdu. I Tutmos cənubda Misirin siyasi
mövqeyini möhkəmləndirmək məqsədi ilə yürüş təşkil etmiş və burada baş vermiş üsyanı yatırmışdı.
I Tutmosun Şərqi Aralıq dənizi ölkələrinə yürüşü də uğurlu olmuşdu. O, Fərat çayına qədər gəlib
çatmış, Mitanni qoşununu darmadağın etmişdi. Qələbə zamanı qənimət kimi ələ keçirdiyi hərbi əsirlərin sayı
məlum deyildi.
I Tutmos Fələstin və Suriyanı keçərək Mesogotamiyanın şimalına çatmış və orada Mitanni hökümdarını
məğlubiyyətə uğratmışdı. O, Fərat çayına çatmış ilk Misir fironu idi. XVIII sülaləsinin ilk fironları Misiri
yenidən qüdrətli dövlətə çevirdilər. Fironlar işğal edilmiş ölkələrdən ilbəil xərrac alırdılar.
Qələbədən sonra ələ
keçirilmiş qənimət Misirə gətirilirdi. Ölkədə məbəd tikintisi genişləndirilirdi. I Tutmos əvvəlki fironlardan fərqli
olaraq özünə ehram yox, yer altında qayalıqlar arasında sərdabə tikdirmişdi. Onun ölümündən sonra
hakimiyyətə əvvəlcə oğlu II Tutmos, sonra isə nəvəsi III Tutmos gəldi.
III Tutmos e.ə.l450-cü illərdə Misirin hökmdarı olmuşdu. O, Misirin xarici
siyasəti kökündən dəyişdi
və fəal işğalçılıq müharibələrinə başladı. III Tutmos ilk növbədə Suriya və Fələstinə yürüş etdi. Yürüşün
nəticəsi bütün Suriyanın və Fələstinin fəth edilməsi oldu. Bu ərazi çoxlu şəhər-dövlətlərdən ibarət olmasına
baxmayaraq, yaxşı müdafiə olunmaq imkanlarına malik idi. Hündür qala divarları olan Suriya şəhərləri hər