A s daminov, B. S. Salimov
Yüklə 4,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
15-M A SH G‘ U L O T Mavzu: Hasharotlar sinfi – Jnsecta Darsning maqsadi: Suvarak, may qo‘ng‘izi va parazit hashoratlarning tuzilishidagi xarakterli xususiyatlar bilan tanishib chiqish. Kerakli jihozlar: Hasharotlar sinfi vakillarini aks ettiruvchi quruq va xo‘l preparatlari, suvarak, may qo‘ng‘izi, sunalar, parazit hashoratlar (bit, burga)ning quruq preparatlari, mikroskop. V A Z I F A 1. Qora suvarak va may qo‘ng‘izi misolida. hashorotlarni tashqi tuzilishi bilan tanishib chiqish va sxemasini chizish. 77 Suvarak yoki may qung‘izini yorib ichki tuzilishi (ovqat hazm qilish, nafas olish, nerv, jinsiy sistemalarini o‘rganish va rasmini chizish). 2. Parazit hashoratlardan qoramol teri osti bukasi qo‘y va otlarning bo‘shliq so‘na (buka)larning rivojlanishini o‘rganish, rasmini chizish Hashoratlar yoki olti oyoqlilari sinfi bug‘im oyoqlilar tipining eng mukammal taraqqiy etgan va yashash imkoniyati bo‘lgan barcha muxitlarni egallagan eng ko‘p (1mln. dan ortiq) turni o‘z ichiga oladi. Hashoratlarning tanasi 3 – qism - bosh, ko‘krak va qorindan iborat. Bosh bo‘limning bo‘g‘imlari qo‘shilib ketgan va yaxlit massani tashkil qiladi. Ko‘krak va qorin qismining bo‘g‘imlari esa aniq ko‘rinib turadi. Ko‘krak 3 va qorin 4-11 segmentdan tashkil topgan. Bosh qismida 1 juft antennasi (“muylovi”) og‘iz apparati oddiy va murakkab ko‘zlari joylashgan. Ko‘krak qismi 3 bo‘g‘imidan tashkil topgan, oldingi, o‘rta va keyingi ko‘krak bo‘g‘imlari deb ataladi. Har bo‘g‘imda bir juftdan oyoq va ko‘pchiligida o‘rta va keyingi ko‘krak bug‘imlarida 1 juftdan qanot buladi. Ko‘krak bo‘g‘imlarida joylashgan kuchli muskullar qanotlarni harakatga keltiradi. Qorin qismi gavdaning oxirgi bo‘g‘imi bo‘lib, bo‘g‘imlarining soni hayvonning sistematikada tutgan o‘rniga bog‘liq. Tuban formalarda bo‘g‘inlar soni 11 bo‘lsa, yuqori taraqqiy etgan formalarida 4 qanotlilar va ikki qanotlilar turkumida bo‘g‘inlar soni 4 -5 ta bo‘ladi. Qorin qismida oyoqlar bo‘lmaydi. Faqat ba’zi bir vakillarida oyoqlarini rudimentlari yoki shakli o‘zgargan oyoqlar (serka, grifelka va boshqalar) ni ko‘rish mumkin. Suvarak yoki may qo‘ng‘izi misolida hasharotlarni tashqi tuzilishini bilan tanishib chiqing. Bosh qismi, ko‘krak va qorin qismini toping. Og‘iz apparati tuzilishini o‘rganing va rasmini chizing. Tanasining uchchala qismida xam organlarini joylashishini o‘rganing va rasmini chizing. Qanotlar va oyoqlarning tuzilishini o‘rganing. Ichi yorilgan suvarak yoki qo‘ng‘izda ichki organlarning topografiyasi (joylashishini o‘rganing) so‘lak bezlari, qizilo‘ngach, jig‘ildonni toping. 78 42-rasm. Hashoratlarning chala (a) va to‘liq (b) metamorfoz yo‘li bilan rivojlanishi: a). 1-tuxumda rivojlanayotgan lichinka; 2-6-lichinkalik davrlari; 7-voyaga etgan hashorat b). 1-tuxum quyayotgan urg‘ochi kapalak; 2-tuxumdan chiqqan lichinka; 3-4-pilla va uning ichidagi g‘umbak Jig‘ildondan keyin joylashgan pufakchasimon chaynovchi oshqozon joylashgan. Bu oshqozonda oziqa ezilib maydalanadi. Tomoq, qizilo‘ngach va chaynovchi oshqozon, oldingi ichak deb ataladi va keyingi ichak ikkalasi ektodermadan kelib chiqqan. O‘rta ichakni oldingi ichak bilan chegarasida bir necha pilorik o‘simtalar joylashgan. Keyingi ichak bilan chegara bo‘lib keyingi ichakning boshiga ochiluvchi ajratish organi – malpigiy naylari xizmat qiladi. Malpigiy naylarning soni 2 tadan 200 tagacha bo‘lishi mumkin. Malpigiy naychalarida modda hosil qilish protsessida paydo bo‘lgan tuzlar suvda erigan sistemaning kislotasi kristal shaklida cho‘kmaga tushadi suv esa qayta organizmga shimiladi. Asosan suvni shimilishi keyingi ichakning pufakcha deb atalgan qismida o‘tadi. 79 27-42- 43- rasm. Hashoratning tashqi (A) va ichki (V) tuzilishi. A.1-antenna, 2-murakkab ko‘z, 3-oddiy ko‘zlar, 4-yuqori lab, 5-til, 6-oyoqlar, 7-qanotlar, I, bosh, II kukrak, III єorin V.1-xalqum, 2-oshqozon, 3-ichak, 4-malpigi naychalari, 5-xalqum atrof nerv xalqasi, 8- tuxumdon, 9-yurak, 10-traxeyaning tuzilishi Yüklə 4,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|