A z ə r b a y c a n diLİ VƏ t a r I x I



Yüklə 6,93 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/116
tarix15.07.2018
ölçüsü6,93 Mb.
#55880
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   116

22 
 
Təbriz  şəhərindən  təqribən  70  km  aralı  Urmiya  gölü  ətrafında  yerləşən 
Həsənli,  Qaratəpə,  Ziviyə  və  s.  yerlərdən  tapılmış  bu  nadir  sənət  əsərləri  dünya 
sənətşünaslıq elmində böyük bir elmi mübahisəyə səbəb olmuşdur. 
Qazıntı  işləri  zamanı  əldə  edilmiş  bu  abidələr  göstərir  ki,  onlar  nəinki 
qədim dövr Azərbaycan tarixini və incəsənətini işıqlandıra bilən mühüm əhəmiyyətə 
malik olan  materiallardır, həm də qədim Yaxın və Orta Şərq mədəniyyətinin inkişafı 
probleminin bəzi məsələlərini aydınlaşdıra biləcək çox qiymətli sənətlərdir. 
Tehranın  Arxeoloji  muzeyində  nümayiş  etdirilən  sənət  abidələrimiz 
içərisində  Həsənli  təpəsindən  tapılmış  bədii  metal  məmulatları  xüsusilə  diqqəti 
cəlb edir. 
Həsənli  təpəsi  İran  Azərbaycanın  Sulduz  mahalında  yerləşir.  Gözəl  təbii 
şəraitə  malik  olan  bu  məntəqə  hələ  eramızdan  min  il  əvvəl  Yaxın  Şərqdə  zəngin 
mədəniyyət  mərkəzlərindən  biri  olmuşdur.  Mənbələr  göstərir  ki,  Böyük  Midiya 
dövlətinin  tərkibinə  daxil  olan  Manna  tayfası  vaxtilə  bu  ərazidə  yaşamışdır. 1956-
1957-ci illərdə Həsənli təpəsindən tapılmış sənət abidələri içərisində hazırda Tehran 
Arxeoloji  muzeyində  nümayiş  etdirilən  qızıl  cam  dünya  alimlərinin  diqqətini 
xüsusilə özünə cəlb etmişdir. 
Hündürlüyü 21 sm, ağzının diametri 16 sm və ağırlığı 950 qr olan bu bədii 
qızıl cam öz üzərindəki təsvirləri ilə insanı heyran edir. 
Camın  üzərindəki  rəsmlər  bəzi  yerlərdə  iki  cərgə,  bəzi  yerlərdə  isə  üç 
cərgə şəklində yerləşdirilərək, bütün əşyanı başdan-ayağa qədər örtmüşdür. 
Yuxarıda birinci cərgədə 3 araba rəsmi diqqət mərkəzini təşkil edir. 
İnək bağlanmış birinci arabanı qanadlı insan, qatır bağ-lanmış iki başqasım isə 
birincinin başında qanad, o birisinin başında  buynuz  olan şəxslər idarə  edir. Birinci 
arabanın qarşısında başını daramış və əyninə haşiyəli paltar geymiş kişi durmuşdur. 


23 
 
Onun  əlində  hündür  bir  qab  vardır.  Arxasında  həmin  libasdan  geymiş  başqa  iki 
nəfər bir cüt qoçu irəli sürürlər. Belə görünür ki, arabanı qarşılamağa gedirlər. 
Aşağıdakı  cərgələrdə  də  diqqəti  cəlb  edən  bir  çox  səhnəciklər  vardır. 
Burada başına ilan dolanmış ovçu, onun yanında iki qoç üzərində dayanmış çılpaq 
qadın, üçbaşlı əjdahanın caynağından xilas olunmaq üçün əllərini kənarda dayanmış 
pəhləvana  uzadan  bir  kişi  təsvir  edilmişdir.  Bu  səhnəciklər  camın  orta  hissəsində 
yerləşmişdir. Camın nisbətən aşağı hissələrində kiçik səndəldə oturmuş qoca bir kişi 
təsvir olunmuşdur. 
Bir  qadın  onun  qarşısında  duraraq,  kiçik  yaşlı  uşağı  ona  tərəf  uzadır.  Bu 
səhnənin  üstündə  üzü  səndələ  tərəf  olan  kişi  əlində  naməlum  qab  tutaraq 
dayanmışdır.  Yuxarıda  bəhs  etdiyimiz  şəkillərdə  başına  ilan  dolanmış  ovçu  təsviri 
arasında üç başqa rəsm də vardır. 
Həmin  təsvirlərin  birində  iki  kişinin  surəti  əks  edilmişdir.  Onlar  üçüncü 
bir kişinin əl və saçından tutaraq, sanki onu cəzalandırmağa aparırlar. Bu səhnənin 
üstündə məharətlə çəkilmiş aslan və onu yəhərləyib minmək üçün hazırlaşan gənc 
təsvir edilmişdir. Həmin səhnədən sonra burada böyük quşun belinə minib uçan bir 
şəxsin də şəkli nəzəri cəlb edir. Camın altı çoxlu xanalara bölünmüş, ətrafında isə 4 
dağ  keçisi  surəti  təsvir  edilmişdir.Camın  üzərindəki  təsvirlərin  coğrafi  mövqeyi  də 
süjetlər kimi çox geniş bir sahəni əhatə edir. Məsələn, birinci arabanın qarşısında 
duraraq  başını  darayan  kişi  saç  və  geyim  tərzi  nöqteyi-nəzərindən  skifləri,  günəş 
allahını  təmsil  edən  qanadlı  tac  qoymuş  şəxs  isə  assurilərin  allahlarını  xatırladır. 
Bundan əlavə, burada təsvir edilən aslana-bənzər şəkillər hit və hunların ilahələrini 
də  yada  salır.  Süjetlərin  birində  qədim  hun  əfsanəsindən  götürülmüş  səhnəciklər 
vardır. Bu öz uşağını səndəldə oturmuş qoca ilahi kişiyə verən qadın obrazında əks 
olunmuşdur. Həmin əfsanəyə görə uşaq vəhşiləşir. Cam üzərindəki təsvirlərin belə 
geniş  mövzulara  həsr  edilməsi,  təbii  ki,  əbəs  yerə  deyildir.  Çünki  təqribən  bu 
dövrdə Azərbaycanın şimal hissəsində yerləşən Skif çarlığının, eləcə də qərbindəki 
qədim Hit və Şumer dövlətlərinin Azərbaycanın siyasi və mədəni həyatında az rolu 
olmamışdır. 
Qızıl  camı  Həsənli  təpəsindən  tapan  İran  arxeoloqu  Tağı  Asəf  və 
Pensilvaniya  muzeyinin  əməkdaşı  Robert  Dayson  qabın  üzərindəki  təsvirlərə 
arxalanaraq onun təxminən e.ə. IX əsrdə yarandığını bildirir. 
Azərbaycan  mədəniyyətinin  bu  dövrlərdə  qonşu  dövlətlərlə  qarşılıqlı 
əlaqəsini  Urmiya  gölü  ətrafında  Ziviyə  mahalından  tapılmış  e.ə.  VIII-VII  əsrlərə 
aid olan qızıl döşlük də əyani şəkildə təsdiq edir. 
Döşlük  rəsmlərlə  bəzənmişdir.  Burada  aslan,  qoç,  it,  dovşan  başı,  insan 
bədəni, qanadlı aslan fiqurları həkk olunmuşdur. 
 
Təsvir  etdiyimiz  qızıl  döşlük  enli  və  bəzəkli,  vertikal  istiqamətdə  yan-
yana  düzülmüş  uzunsov  formalı  nəbati  ünsürlərlə  əhatə  edilmişdir.  Onlar 
yarımdairə şəklində olan şaxənin üzərində çəkilmişdir. Həmin şaxə iki paralel xətlə 
təsvir  edilmiş  nalı  xatırladır.  Şaxənin  üzərindəki  salxım  müqəddəs  ağacın 
meyvəsini təsvir edir. Döşlüyün bəzəkləri arasında onun üst səthini iki hissəyə bölən 


24 
 
nazik haşiyə də diqqəti cəlb edir. 
Azərbaycanda sonralar, xüsusilə orta əsrlərdə dekorativ-tətbiqi sənətin bütün 
sahələrində geniş istifadə olunan bu motiv "eşmə" və "buruq" adı ilə məşhur olmuşdur. 
Ziviyədə əldə edilmiş döşlüyün üzərində bu motivin belə bitkin işlənməsi, onun qədim 
naxışlardan biri olduğunu təsdiq edir. 
Qızıl döşlüyün üzərindəki canlı təsvirlər içərisində insan başlı, aslan bədənli 
fiqurlar xüsusilə diqqəti cəlb edir. 
Bunlar  öz  ümumi  görünüşü,  kompozisiyası  və  işləmə  üslubu  ilə  Qədim 
Assuriyada  II  Sarqonun  sarayının  girişində  qoyulmuş,  tarixdə  "Şedu"  adı  ilə  məşhur 
olan heyvanları xatırladır. Qeyd etmək lazımdır ki, elə bu heykəllər də e.ə. VIII-VII 
əsrlərdə  yaradılmışdır.  Bütün  bunlar  Azərbaycan  mədəniyyətinin  qədim  Şərq 
ölkələri ilə bu dövrdə sıx əlaqədə inkişaf etdiyini bir daha göstərir. 
Tehranın  arxeoloji  muzeyində  elə  həmin  vaxtlar  bu  ərazidən  tapılmış 
gümüşdən düzəldilmiş bir neçə sənət nümunələri də vardır. Bu tipli sənət nümunələri 
içərisində biri xüsusilə diqqəti cəlb edir. Haqqında bəhs etdiyimiz gümüş qab hündür 
güldan formasındadır. Onun üzərində  qabarıq  səpkidə  piyada  və  atlı  döyüşçülərin 
vuruşma səhnəsi, at, öküz və aslana oxşar heyvanların və onları qovan insanın qızıla 
tutulmuş qabarıq təsvirləri vardır. Bütün bu təsvirlər "heyvan üslubu"na xas olan bir 
səpkidə, yəni dinamik hərəkətdə verilmişdir. 
Mərkəzi  Asiyadan  Qara  dənizin  şimal  sahillərinədək  yayılmış  bu  sənət 
üslubu çoxdandır ki, sənətşünaslıq elminin qarşısında duran maraqlı problemlərdən 


Yüklə 6,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   116




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə